Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 140/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący)
SSN Dorota Rysińska (sprawozdawca)
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga
w sprawie M. S.
skazanego z art. 177 § 2 k.k. i art. 177 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art.
178 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 16 stycznia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Okręgowego w T.
z dnia 29 grudnia 2011 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w K.
z dnia 13 października 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w T. w postępowaniu
odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 3 października 2011 r. Sąd Rejonowy w K. uznał
oskarżonego M. S. za winnego popełnienia trzech przestępstw: I. określonego w
art. 177 § 1 w zw. z art. 178 § 1 i art. 177 § 2 w zw. z z art. 178 § 1 k.k. w zw. z
art. 11 § 2 k.k., II. opisanego w art. 178a § 1 k.k. oraz III. określonego w art.
178a § 2 k.k. Na podstawie wymierzonych jednostkowo, za tak zakwalifikowane
czyny, kar i środków karnych Sąd Rejonowy wymierzył oskarżonemu łączną
karę 4 lat pozbawienia wolności oraz łączny zakaz prowadzenia wszelkich
pojazdów mechanicznych na okres 10 lat.
Wyrok ten zaskarżył obrońca M. S., który we wniesionej apelacji zarzucił
Sądowi I instancji naruszenie przepisów art. 4 i art. 7 k.p.k., prowadzące do
błędów w ustaleniach faktycznych zaskarżonego wyroku, konsekwencją których
było uznanie winy oskarżonego w zakresie pierwszego z wymienionych czynów,
nadto zarzucił naruszenie przepisu art. 53 § 1 k.k. przez niewspółmierną
surowość kary wymierzonej za trzeci z nich. Obrońca wnosił o zmianę
zaskarżonego wyroku i o uniewinnienie od wszystkich objętych zaskarżonym
wyrokiem przestępstw lub o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania oraz o zmianę i wymierzenie kary
pozbawienia wolność z warunkowym zawieszeniem jej wykonania za dwa
ostatnie przestępstwa, ewentualnie o uchylenie wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Po rozpoznaniu apelacji Sąd Okręgowy w T., wyrokiem z dnia 29 grudnia
2011 r., zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że
częściowo zmodyfikował opis czynu przypisanego w pkt I. i czyn ten
zakwalifikował na podstawie art. 177 § 1 k.k. i art. 177 § 2 k.k. w zw. z art. 11 §
2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k., nadto obniżył wymiar jednostkowo orzeczonego
środka karnego za ten czyn oraz wymierzył łączną karę 4 lat pozbawienia
wolności i orzekł łączny zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych
na okres lat 8.
Tenże wyrok obrońca M. S. zaskarżył kasacją, w której zarzucił rażące
naruszenie prawa mogące mieć istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie:
I. naruszenie art. 6 k.p.k. w zw. z art. 365 i art. 391 § 1 w zw. z art. 437 § 1
k.p.k. przez utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku mimo niewezwania
3
na rozprawę przez Sąd I instancji świadka P. M. i niepodjęcie
wystarczającej inicjatywy zmierzającej do doprowadzenia tego świadka na
rozprawę, podczas gdy istnieje konieczność jego przesłuchania na
okoliczność ustalenia tożsamości kierowcy w chwili wypadku drogowego
(…), co oznacza nieuwzględnienie przez Sąd odwoławczy okoliczności
mogących przemawiać na korzyść oskarżonego a co stanowi naruszenie
prawa do obrony i naruszenie zasady ustności;
II. naruszenie zasady bezpośredniości wynikającej z art. 174 k.p.k. w zw. z
art. 391 § 1 k.p.k. przez błędną interpretację tych przepisów polegającą
na uznaniu przez Sąd odwoławczy, że Sąd I instancji mógł zastosować
dyspozycję art. 391 § 1 k.p.k. i odczytać zeznania świadka P. M. złożone
w toku postępowania, kiedy to potrzeba bezpośredniego przesłuchania
w/w świadka nie daje podstaw do zastosowania w/w przepisu (…), Sąd w
żaden sposób nie uczynił zadość wymogom w nim zawartym, tj. zaniechał
próby ustalenia miejsca pobytu świadka za granicą lub ewentualnie
przesłuchania go w ramach pomocy prawnej lub też środków
porozumiewania się na odległość (…).
III.Naruszenie art. 6 k.p.k. w zw. z art. 132 § 1 i 2 k.p.k. przez niedoręczenie
zawiadomienia o rozprawie apelacyjnej osobiście adresatowi a doręczenie
go do miejsca zamieszkania oskarżonego, podczas gdy przebywał on w
zakładzie karnym, odbywając karę pozbawienia wolności, co
uniemożliwiło mu odział w rozprawie odwoławczej i pozbawiło prawa do
przedstawienia swoich argumentów a w związku z tym rażąco naruszyło
prawo oskarżonego do obrony.
Na tak sformułowanych podstawach obrońca wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego lub o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez
Sąd I instancji.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator, przychylając się do
zarzutu opisanego w pkt III., wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym. Prokurator występujący na rozprawie kasacyjnej
wniosek ten poparł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Trafność zarzutu opisanego w pkt III. kasacji, tj. rażącego i mogącego
mieć wpływ na treść zaskarżonego wyroku naruszenia art. 132 § 2 k.p.k. i art. 6
k.p.k., nie budzi sporu, a jego podzielenie przez Sąd Najwyższy jest
wystarczające do wydania niniejszego orzeczenia (art. 518 k.p.k. w zw. z art.
436 k.p.k.).
Na wstępie należy zaznaczyć, że Sądowi Okręgowemu, który wydał
zaskarżony kasacją wyrok nie można postawić zarzutu świadomego uchybienia
prawu, bądź choćby braku staranności w prowadzeniu czynności procesowych.
W dacie rozprawy apelacyjnej, tj. w dniu 29 grudnia 2011 r., Sąd ten dysponował
bowiem dowodem doręczenia oskarżonemu zawiadomienia o tej rozprawie,
które to zawiadomienie, w dniu 8 grudnia 2011 r., zostało odebrane przez jego
matkę, jako dorosłego domownika. Dyspozycja art. 132 § 2 k.p.k. dawała zatem
Sądowi Okręgowemu podstawę do przyjęcia, że oskarżony wiedząc o rozprawie,
nie wyraził woli realizacji prawa do uczestniczenia w niej, a to, zgodnie z treścią
art. 450 § 2 i 3 k.p.k., nie stanowiło przeszkody do rozpoznania sprawy pod jego
nieobecność. Wypada też zaakcentować, że Sąd Okręgowy nie dysponował
żadnymi danymi, które pozwalałyby powątpiewać w skuteczność opisanego
doręczenia oskarżonemu zawiadomienia o rozprawie. Stosownej w tym
przedmiocie informacji nie udzielili wszak Sądowi ani matka oskarżonego, która
odebrała zawiadomienie (brak na nim adnotacji dręczyciela o złożeniu
jakiegokolwiek oświadczenia), ani też jego obrońca, który uczestniczył w
rozprawie odwoławczej. Dopiero po zapadnięciu wyroku Sądu Okręgowego
wyszło na jaw (informacja udzielona na żądanie tego Sądu w związku z treścią
zarzutu kasacji – k. 873), że oskarżony M. S. został w dniu 14 listopada 2011 r.
osadzony w Zakładzie Karnym w R. do obycia wymierzonej w niniejszej sprawie
kary, co oznacza, iż zarówno w dacie wysyłania i doręczania zawiadomienia o
rozprawie odwoławczej, jak i w dacie samej tej rozprawy, był on osobą
pozbawioną wolności.
Wyżej przytoczony fakt przesądza, że w obiektywny sposób, niezależny
od postępowania Sądu stosującego prawo, doszło jednak do naruszenia
przepisów normujących kwestie związane z zawiadomieniem oskarżonego o
rozprawie odwoławczej oraz jego możliwością w niej uczestniczenia. Skoro
bowiem oskarżony był w omawianym czasie pozbawiony wolności, to doręczenie
mu owego zawiadomienia mogło, rzecz jasna, nastąpić tylko w trybie
5
określonym w art. 134 § 2 k.p.k., a nie w inny sposób regulujący metodę
doręczania pism, czy uznawania ich za doręczone, w tym w sposób określony w
art. 132 § 2 k.p.k. W świetle ustalonych obecnie faktów istotne przy tym jest to,
że nieobecności oskarżonego w miejscu zamieszkania ani nie można uznać za
chwilową (jak stanowi art. 132 § 2 k.p.k.), ani też przyjąć, że oskarżony, nie
podając nowego adresu, zmienił miejsce zamieszkania lub pobytu, co
uzasadniałoby możliwość uznania pisma za dręczone w myśl art. 139 § 1 k.p.k.
Ugruntowane stanowisko Sądu Najwyższego jednoznacznie wszak przesądza
(zob. m.in. uchwałę SN z dnia 23 maja 1974 r., KZP 5/74, OSNKW 1974, z. 7-8,
poz. 130, wyrok SN z dnia 20 stycznia 2004 r., IV KK 434/03, lex nr 84459,
wyrok SN z dnia 30 kwietnia 2008 r., V KK 103/08, lex 395209, wyrok SN z dnia
18 lutego 2009 r., V KK 416/08, lex nr 491254), że wskazanej w ostatnim z
przepisów zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu nie można utożsamiać z
pozbawieniem wolności na mocy rozstrzygnięcia organu wymiaru
sprawiedliwości, niebędącego wszak wyrazem decyzji oskarżonego, o której ma
obowiązek poinformować sąd.
Nie może być wątpliwości co do tego, że w konsekwencji uchybienia
dyspozycji art. 132 § 2 k.p.k. doszło do rażącego naruszenia prawa do obrony,
gwarantowanego w przepisie art. 6 k.p.k., a w omawianej sytuacji wyrażającego
się zwłaszcza w uprawnieniu oskarżonego do wystąpienia z wnioskiem o
doprowadzenie go, jako osoby pozbawionej wolności, na rozprawę odwoławczą
(art. 451 k.p.k.), nadto do składania innych wniosków czy pism procesowych
realizujących obronę materialną (art. 453 § 2 k.p.k.). Warunkiem skorzystania
przez oskarżonego z wymienionych uprawnień było, oczywiście, prawidłowe
zawiadomienie go o terminie rozprawy. Z tych też powodów nie trzeba bliżej
uzasadniać, że naruszenie wymienionych przepisów prawa procesowego miało
charakter rażący, w rozumieniu art. 523 § 1 k.p.k., oraz że mogło ono wywrzeć
istotny wpływ na treść zaskarżonego kasacją wyroku. Nie da się bowiem
stwierdzić, jakie czynności zmierzające do obalenia oskarżenia (wykazania
słuszności wniesionej apelacji) podjąłby oskarżony, gdyby dane mu było
skorzystać ze wspomnianego prawa do obrony materialnej i jaki byłby ich efekt.
Powyższe uzasadnia zarówno stwierdzenie konieczności uchylenia
zaskarżonego kasacją wyroku Sądu Okręgowego – w celu powtórzenia
postępowania odwoławczego w sposób wolny od omawianych wad
6
proceduralnych, jak i przedwczesność czynienia przez Sąd Najwyższy rozważań
co pozostałych zarzutów kasacji.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.