Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 194/12
POSTANOWIENIE
Dnia 25 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Szewczyk
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej, Zbigniewa Siejbika
w sprawie J. M.
w przedmiocie wydania wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 25 stycznia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 25 stycznia 2012 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego z dnia 27
czerwca 2011 r.,
1. oddala kasację;
2. wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb
Państwa.
UZASADNIENIE
Wydanym wobec skazanego J. M. wyrokiem łącznym z dnia 27
czerwca 2011 roku, Sąd Rejonowy w K., w miejsce jednostkowych kar:
- kary roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania na okres próby wynoszący 4 lata, orzeczonej wyrokiem Sądu
Rejonowego z dnia 5 marca 2009 roku, za występek popełniony w okresie od
grudnia 1993 roku do kwietnia 2003 roku,
2
- kary roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczonej wyrokiem
Sądu Rejonowego z dnia 9 grudnia 2008 roku, za przestępstwo popełnione
w okresie od 17 grudnia 2002 r. do 3 stycznia 2003 r.,
- kary 10 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczonej wyrokiem Sadu
Rejonowego z dnia 17 czerwca 2009 roku, za występek popełniony w dniu 7
czerwca 2005 roku,
wymierzył skazanemu karę łączną 3 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności.
Od tego wyroku apelację wniósł obrońca skazanego, podnosząc zarzut
obrazy art. 4 k.k. i art. 89 § 1 k.k., argumentując że Sąd meriti zastosował
„ustawę nową” i połączył karę pozbawienia wolności z warunkowym jej
zawieszeniem z bezwzględnymi karami pozbawienia wolności, co w
konsekwencji doprowadziło do orzeczenia kary łącznej bezwzględnego
pozbawienia wolności za zbiegające się przestępstwa pomimo tego, że w
czasie popełnienia przestępstw – w przekonaniu skarżącego – obowiązywała
ustawa względniejsza, która wykluczała możliwość połączenia w wyroku
łącznym kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania z karą bezwzględną pozbawienia wolności, w sytuacji gdy nie
orzeczono kary łącznej pozbawienia z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania. Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 25 stycznia 2012 roku, zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że obniżył skazanemu wymiar orzeczonej
kary łącznej do 2 lat i 10 miesięcy, a w pozostałym zakresie utrzymał ten
wyrok w mocy.
Od tego orzeczenia kasację na korzyść skazanego wniósł prokurator,
podnosząc zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść orzeczenia
naruszenia przepisów prawa materialnego , a to art. 4 § 1 k.k. i art. 89 § 1
k.k. poprzez uznanie, że orzeczenie bezwzględnej kary pozbawienia
wolności w miejsce kar orzeczonych z warunkowym zawieszeniem i bez
warunkowego zawieszenia jest dopuszczalne i względniejsze dla skazanego,
pomimo iż takiemu poglądowi sprzeciwia się treść art. 89 § 1 k.k. w
brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją z dnia 8 czerwca 2010 roku. Na
podstawie tak sformułowanego zarzutu wniósł o uchylenie wyroków Sądów
3
pierwszej i drugiej instancji w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja nie jest zasadna.
Zarzut obrazy art. 4 § 1 k.k. jest oczywiście chybiony, albowiem
podstawą prawną, regulującą możliwość warunkowego zawieszenia kary
łącznej na gruncie niniejszej sprawy był art. 89 § 1 k.k., którego treść
wprawdzie została zmieniona ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. (Dz. U. z
2009 r., Nr 206, poz.1589), ale modyfikacja polegała jedynie na wyraźnym
wskazaniu, że o warunkowym zawieszeniu kary łącznej sąd orzeka w wyroku
łącznym. Natomiast sama treść normy wyrażonej w art. 89 § 1 k.k. pozostała
niezmieniona. Zatem zmiana ta nie uprawnia do zastosowania reguł
intertemporalnych. To, że po dniu 8 czerwca 2010 r. nastąpiło
przewartościowanie dotychczasowej wykładni tego przepisu z uwagi na
wejście w życie art. 89 § 1a k.k. pozostaje bez znaczenia dla tej kwestii,
albowiem egzegeza przepisów prawa należy do istoty sprawowania wymiaru
sprawiedliwości i leży w sferze każdego orzekającego sądu. Z tego względu
zmiana nawet utrwalonej wykładni nie może uzasadniać stosowania reguł
określonych w art. 4 k.k. (zob. A. Zoll, w: Zoll Andrzej (red.), G. Bogdan, Z.
Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel,
Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Tom I. Komentarz do art. 1-116
k.k., teza 11 do art. 4).
Należy podkreślić, że przytoczone przez skarżącego stanowisko Sądu
Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 13 kwietnia 2011 r. (IV KK 39/11,
LEX nr 795215, Prok.i Pr.-wkł. 2011/9/1), dotyczyło sprawy, w której
wszystkie podlegające łączeniu kary jednostkowe pozbawienia wolności
zostały orzeczone z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, a zatem w
realiach procesowych tamtej sprawy – w przeciwieństwie do obecnej –
chodziło o sytuację określoną w art. 89 § 1a k.k., co determinowało
zastosowanie przepisów prawa międzyczasowego w celu wydania
orzeczenia w oparciu o poprzednio obowiązującą ustawę względniejszą,
4
która takiej regulacji nie zawierała. Analogiczne zastrzeżenie należy odnieść
do wskazanego przez skarżącego w dalszej części uzasadnienia kasacji
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2011 r. (V KK 74/11, OSNKW
2011/6/54, Biul.SN 2011/6/15, LEX nr 846071) oraz wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2011 r. (IV KK 186/11, LEX nr 897770, które
również zostały wydane w związku z unormowaniem art. 89 § 1a k.k. Jeśli
chodzi o tezę 5 wyrażoną w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia
2010 (II KK 156/10, LEX nr 78279) – choć wskazano tam na sytuację, gdy
łączeniu podlegają kary z warunkowym i bez warunkowego zawieszenia ich
wykonania – to jednak wyrażona tam potrzeba stosowania art. 4 k.k. odnosi
się do argumentu z art. 89 § 1a k.k., a nie do art. 89 § 1 k.k.
Wejście w życie wprowadzonych wskazaną ustawą zmian i
obowiązywanie art. 89 § 1a k.k., powoduje tylko tyle, że treść tego przepisu
stanowi dodatkowy argument przemawiający za brakiem aksjologicznego
uzasadnienia dla przyjęcia zakazu pogarszania sytuacji skazanego w wyroku
łącznym, który to argument legł u podstaw uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 27 marca 2001 r. (I KZP 2/01, OSNKW 2001/5-6/41, Prok.i Pr.-wkł.
2001/5/2, Biul.SN 2001/3/15, Wokanda 2001/7-8/26), gdzie stwierdzono, że
„w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i bez warunkowego jej
zawieszenia - orzeczenie kary bez warunkowego zawieszenia jej wykonania
w wyroku łącznym (art. 89 § 1 k.k.) nie jest dopuszczalne.” Wiadomo zaś, że
stanowisko to, nawet w poprzednim stanie prawnym, było przedmiotem
krytyki przedstawicieli doktryny (zob. glosy K. Grzegorczyka, WPP
2001/2/150, M. Gajewskiego, M.Prawn. 2001/18/940, J. Matrasa, Prok.i Pr.
2002/1/119-123, W. Marcinkowskiego, WPP 2002/3/160; por. A. Marek,
Kodeks karny. Komentarz, LEX 2010, teza 3 do art. 89), a wprowadzenie
nowego przepisu, stanowiącego nie budzący wątpliwości wyraz woli
ustawodawcy dodatkowo uzasadnia stwierdzenie wadliwości stanowiska,
wyrażonego w cytowanej uchwale. A maiori ad minus, jeżeli jest bowiem
uprawnione orzeczenie kary łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności w
5
sytuacji, gdy wszystkie kary jednostkowe podlegające łączeniu zostały
orzeczone z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, to tym bardziej
rozstrzygnięcie takie może zapaść, jeżeli nie wszystkie z kar zostały
wymierzone z zastosowaniem instytucji określonej w art. 69 k.k.
Przechodząc na grunt samej wykładni art. 89 k.k. i jego funkcji w
kontekście instytucji kary łącznej należy stwierdzić, że przepis ten stanowi
jedynie uprawnienie sądu do zawieszenia wykonania kary łącznej, pod
warunkiem wystąpienia przesłanek określonych w art. 69 k.k. Nie może być
natomiast interpretowany jako przepis nakazujący zawieszenie wykonania
kary w przypadku, gdy jedna z podlegających łączeniu kar została orzeczona
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, czemu wyraźnie sprzeciwia się
już sama treść tego przepisu, a tym bardziej nie może stanowić negatywnej
przesłanki orzekania o karze łącznej (wydania wyroku łącznego) w
przypadku, gdy sąd we wskazanej sytuacji stwierdzi brak warunków do
zawieszenia kary. Sprzeciwia się temu wyraźnie treść art. 85 k.k.,
wyrażającego obowiązek sądu do zastosowania tej instytucji realnego zbiegu
przestępstw, niezależnie od rozważenia kwestii zastosowania środka
probacyjnego, czy zapatrywań na wymiar kary łącznej, który mógłby
uniemożliwiać warunkowe jej zawieszenie (zob. S. Żółtek, Glosa do
postanowienia SN z dnia 30 września 2009, I KZP 12/09, teza 1, PiP
2010/4/137-142; J. Raglewski, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia
14 czerwca 2011 r., IV KK 159/11, LEX nr 848159).
Jeśli chodzi natomiast o samą wykładnię art. 89 § 1 k.k., to Sąd
Najwyższy już wcześniej podkreślił, że pogląd o zakazie pogarszania sytuacji
skazanego w wyroku łącznym został wypracowany w okresie obowiązywania
Kodeksu karnego z 1969 r., który nie zawierał odpowiednika obecnie
obowiązującego art. 89 § 1 k.k. Już sam fakt wprowadzenia tego przepisu
do Kodeksu karnego z 1997 r. uprawnia do stwierdzenia, że aktualny
ustawodawca przewidywał, że wymierzenie kary łącznej w pewnych
przypadkach może prowadzić do pogorszenia sytuacji skazanego (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2002 r., V KK 73/02,
6
LEX nr 56827). Dzieje się tak np. wówczas, gdy w oparciu o zasadę
absorpcji orzeka się karę łączną, co stanowi niewątpliwie rozstrzygnięcie
korzystne dla skazanego, ale jednocześnie nie zawiesza jej wykonania, ze
względu na wymiar kary łącznej, który nawet przy zastosowaniu zasady
pełnej absorpcji przekracza 2 lata. Oczywiste jest, że w takiej sytuacji Sąd
nie powinien być stawiany przed dylematem rozważenia, czy dla skazanego
korzystniejsze będzie zmniejszenie wymiaru kary, ale jednocześnie
likwidacja dobrodziejstwa warunkowego zawieszenia jednej z kar
podlegających łączeniu, czy też rezygnacja z zastosowania kary łącznej na
rzecz niewykonywania kary jednostkowej, będącej warunkowo zwieszoną.
To drugie rozwiązanie – jak już zaakcentowano wcześniej – jawi się jako
rażące naruszenie art. 85 k.k., który stanowi wyłączną, samodzielną
podstawę do orzeczenia kary łącznej. Z tego względu sąd powinien w
pierwszej kolejności badać, czy zachodzą przesłanki do wydania kary
łącznej, a jeżeli tak, to w oparciu o wypracowane na gruncie doktryny i
orzecznictwa dyrektywy (przede wszystkim związek przedmiotowo-
podmiotowy między poszczególnymi czynami) jej wymiaru, dokonać wyboru
między zasadą absorpcji a kumulacji, ustalić jej rozmiar, a dopiero w dalszej
kolejności rozważyć, czy istnieją przesłanki formalne i merytoryczne do
warunkowego zawieszenia kary łącznej.
Jeśli chodzi o wspomniany dylemat rozstrzygnięcia, to wydaje się on
pozbawiony zasadniczej podstawy aksjologicznej, także z uwagi na funkcję
kary łącznej, której naczelnym zadaniem nie jest każdorazowe
(bezwzględne) łagodzenie odpowiedzialności karnej wobec skazanych, co z
uwagi na ich niejednokrotną aktywność przestępczą mogłoby być zresztą
rażąco niesprawiedliwe.
Nie można tu nie dostrzegać faktu, że orzekający w przedmiocie
wydania wyroku łącznego sąd dysponuje najpełniejszym obrazem
działalności przestępczej skazanego, co uprawnia go w sposób szczególny
do oceny pozytywnej prognozy kryminologicznej, stanowiącej materialną
przesłankę warunkowego zawieszenia wykonania kary. Z tego względu nie
7
tylko uprawnione, ale i pożądane jest, aby sąd w wyroku łącznym
weryfikował zasadność zastosowania wobec skazanego środka
probacyjnego określonego w art. 69 k.k. w podlegających łączeniu wyrokach.
Z istoty warunków wydania wyroku łącznego wynika bowiem, że orzekające
wcześniej sądy posiadały deficyt informacji na temat rozmiarów aktywności
przestępczej skazanego, co nierzadko mogło prowadzić do
nieuzasadnionego zawieszenia wykonania kary.
Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Najwyższy orzekł jak w
postanowieniu, na podstawie art. 636 § 1 in fine k.p.k. wydatkami
postępowania kasacyjnego obciążając Skarb Państwa.