Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 405/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący)
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
SSA del. do SN Barbara Du Château
Protokolant Jolanta Grabowska
w sprawie M. S.
wobec której umorzono warunkowo postępowanie o czyn z art. 212 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 5 kwietnia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść
od wyroku Sądu Okręgowego w T.
z dnia 30 czerwca 2011 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w T.
z dnia 7 kwietnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
UZASADNIENIE
W dniu 29 czerwca 2010 r. oskarżyciel prywatny J. O. złożył w Sądzie
Rejonowym w T. akt oskarżenia przeciwko M. S. i A. S. – G., oskarżając je o to, że
w dniu 13 maja 2010 r. pomówiły go o kradzież długopisu M. S., czym poniżyły go
2
w opinii publicznej, tj. o czyn z art. 212 § 1 k.k., art. 216 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2
k.k.
Sąd Rejonowy w T., wyrokiem z dnia 27 października 2010 r., uniewinnił
oskarżone od popełnienia zarzucanego im przestępstwa.
Apelację od tego wyroku, w części dotyczącej M. S., wniósł oskarżyciel
prywatny.
Sąd Okręgowy w T., wyrokiem z dnia 8 lutego 2011 r., uchylił wyrok w
zaskarżonej części i przekazał sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Na rozprawie głównej w dniu 7 kwietnia 2011 r., oskarżyciel prywatny
sprecyzował akt oskarżenia w ten sposób, że oskarżył M. S. o to, że w dniu 8 maja
2010 r. w T. pomówiła J. O. o kradzież należącego do niej długopisu, przez co
poniżyła go w opinii publicznej, tj. o przestępstwo z art. 212 § 1 k.k.
Sąd Rejonowy w T., wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2011 r., uniewinnił M. S. od
popełnienia zarzucanego jej czynu.
Od powyższego wyroku apelację wniósł pełnomocnik oskarżyciela
prywatnego i zarzucając obrazę prawa materialnego, art. 212 § 1 k.k., wniósł o jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w T., wyrokiem z dnia 30 czerwca 2011 r., uchylił zaskarżony
wyrok i na podstawie art. 66 § 1 k.k. w zw. z art. 67 § 1 k.k. postępowanie karne
wobec M. S. warunkowo umorzył na okres próby wynoszący jeden rok.
W grudniu 2012 r. Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł kasację od tego
wyroku. Zaskarżył go w całości na korzyść M. S. i zarzucając „rażące naruszenie
prawa karnego procesowego, to jest art. 454 § 1 k.p.k., mające istotny wpływ na
jego treść, poprzez warunkowe umorzenie postępowania karnego przeciwko
oskarżonej, która w postępowaniu przed Sądem I instancji została uniewinniona”,
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługuje na uwzględnienie, albowiem podniesiony w niej zarzut
rażącego naruszenia art. 454 § 1 k.p.k., poprzez warunkowe umorzenie
postępowania karnego przeciwko oskarżonej, która w postępowaniu przed sądem
pierwszej instancji została uniewinniona, jest zasadny.
3
Wprawdzie wskazany w zarzucie kasacji przepis nie stwarza formalnych
przeszkód do zmiany przez sąd odwoławczy zaskarżonego na niekorzyść wyroku
uniewinniającego, poprzez jego uchylenie i warunkowe umorzenie postępowania
karnego, gdyż zakazuje on jedynie skazania oskarżonego, który został
uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego postępowanie umorzono lub
warunkowo umorzono, zaś warunkowe umorzenie postępowania karnego - chociaż
zakłada winę oskarżonego - nie jest jednak skazaniem (por. postanowienie siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 grudnia 1982 r., RNw 16/82, OSNKW 1983,
z. 6, poz. 38), niemniej sąd odwoławczy takiej zmiany wyroku może dokonać tylko
wyjątkowo, w razie spełnienia określonych warunków.
W piśmiennictwie i orzecznictwie trafnie wskazuje się, że skoro rolą reguły
ne peius z art. 454 § 1 k.p.k. jest ograniczenie możliwości merytorycznego
orzekania przez sąd odwoławczy, w celu właściwego zabezpieczenia prawa
oskarżonego do obrony oraz konsekwentnego przeprowadzenia idei
dwuinstancyjności przy orzekaniu na niekorzyść oskarżonego, to sąd odwoławczy z
możliwości dokonania zmiany wyroku sądu pierwszej instancji powinien korzystać
w „wypadkach niejako skrajnych” (T. Grzegorczyk: Kodeks postepowania karnego
oraz ustawa o świadku koronnym. Komentarz, 5. wydanie, Warszawa 2008, s. 978)
oraz „z dużą ostrożnością, aby nie naruszać prawa oskarżonego do obrony”
(uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1993 r., I KZP 34/93, OSNKW 1994,
z. 1 – 2, poz. 9). Sąd odwoławczy nie powinien warunkowo umarzać postępowania
karnego, po uprzednim uchyleniu wyroku uniewinniającego, w szczególności
wówczas, gdyby taka zmiana wyroku miała się łączyć z dokonaniem własnych
ustaleń faktycznych, gdyż z reguły będzie to w istotnym stopniu ograniczać prawo
oskarżonego do obrony, a także realizację zasady bezpośredniości i
kontradyktoryjności (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 grudnia 1994 r., II
KRN 234/94, Wokanda 1995, Nr 5, s. 13; z dnia 10 grudnia 2002 r., IV KK 642/99,
LEX Nr 75499). Pamiętać bowiem trzeba, że sąd orzekając o warunkowym
umorzeniu postępowania karnego ustala sprawcę czynu zabronionego, jego winę,
stopień społecznej szkodliwości. To zaś wymaga stwierdzenia, że okoliczności
popełnienia czynu nie budzą wątpliwości. Z powyższych względów, zasadą
powinno być uchylenie przez sąd odwoławczy takiego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.
4
Rację ma skarżący, że Sąd Okręgowy w T. w niniejszej sprawie powyższym
wymaganiom nie sprostał. Przypomnieć należy, że zasadniczym powodem
uniewinnienia oskarżonej od popełnienia zarzucanego jej czynu z art. 212 § 1 k.k.,
polegającego (po ostatecznym sprecyzowaniu) na pomówieniu oskarżyciela
prywatnego o kradzież należącego do niej długopisu, było ustalenie, iż takie
zdarzenie w dniu 8 maja 2010 r. nie miało miejsca. Dodatkowo sąd pierwszej
instancji wskazał, że gdyby nawet przyjąć, iż M. S. powiedziała do swojej wnuczki:
„jej (W. O. – przyp. SN) ojciec ukradł mi długopis”, to wypowiedź ta, jako
skierowana do małoletniego dziecka, nie realizowała znamienia czynu
zabronionego z art. 212 § 1 k.k. w postaci poniżenia osoby pomawianej w opinii
publicznej. Sąd odwoławczy natomiast uznał, że powodem uniewinnienia
oskarżonej od popełnienia zarzucanego czynu było ustalenie, iż „czyn popełniła nie
publicznie”. Następnie Sąd ten w sposób dorozumiany zdyskwalifikował ustalenie
Sądu Rejonowego, że w dniu 8 maja 2010 r. do zdarzenia będącego przedmiotem
zarzutu aktu oskarżenia nie doszło i arbitralnie stwierdził, że zgromadzone w
sprawie dowody pozwalają na przyjęcie, iż wypowiedź małoletniej R. G. na terenie
szkoły w dniu 13 maja 2010 r. „była pochodną tego, co R. G. usłyszała od swojej
babki M. S. w dniu 8 maja 2010 r. w czasie, gdy idąc razem osiedlowym
chodnikiem natknęły się na J. O. i jego córkę W.” Dlatego, zdaniem tego Sądu,
„zebrany w sprawie materiał dowodowy oraz stanowisko doktryny, judykatury i
przedstawione w uzasadnieniu orzecznictwo”, pozwalają na stwierdzenie, że M. S.
swoim zachowaniem zrealizowała znamiona występku z art. 212 § 1 k.k.
Z powyższego wynika, że Sąd odwoławczy uznał, iż zdarzenie z dnia 8 maja
2010 r., kiedy to oskarżona miała poniżyć w opinii publicznej oskarżyciela
prywatnego, miało jednak miejsce i wypełnia znamiona występku z art. 212 § 1 k.k.
Zatem po dokonaniu własnych, niekorzystnych dla M. S. ustaleń faktycznych,
warunkowo umorzył postępowanie karne, pomimo braku takiego ustalenia przez
sąd pierwszej instancji i uniewinnienia oskarżonej.
Zgodzić się należy ze stanowiskiem skarżącego, że doszło w ten sposób w
postępowaniu przed Sądem Okręgowym w T. do rażącego naruszenia wskazanego
w zarzucie kasacji przepisu prawa procesowego. Zaistniałe uchybienie, z uwagi na
jego rangę, a w szczególności brak poszanowania dla prawa oskarżonej do obrony
oraz zasady bezpośredniości, miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku.
5
Dlatego ten wyrok ostać się nie może, zachodzi konieczność jego uchylenia i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. W
jego toku Sąd Okręgowy w T. będzie zobowiązany do przeprowadzenia kontroli
instancyjnej w sposób prawidłowy, z uwzględnieniem powyższych wskazań (art.
442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.