Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 448/12
POSTANOWIENIE
Dnia 17 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M. D.-D. i J. D.
przy uczestnictwie Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej "Z."
w W.
o ustanowienie drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 13 stycznia 2012 r.,
1. oddala skargę kasacyjną
2. zasądza od wnioskodawców na rzecz uczestnika
postępowania kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
M. D.-D. i J. D. wnieśli o ustanowienie na nieruchomości, będącej w
użytkowaniu wieczystym Spółdzielni Budowlano - Mieszkaniowej „Z.” w W.,
oznaczonej w ewidencji gruntów jako działki nr 170 i 171 o powierzchni 1189 m2
oraz 5296 m2
, objęte księgą wieczystą nr […] i stanowiące ulicę o nazwie C. w W. -
za wynagrodzeniem - służebności drogi koniecznej na rzecz wnioskodawców.
W odpowiedzi na wniosek uczestniczka Spółdzielnia Budowlano- Mieszkaniowa
„Z.” wniosła o oddalenie wniosku w całości. Postanowieniem z 2 czerwca 2011 r.,
Sąd Rejonowy oddalił wniosek oraz orzekł, że wnioskodawcy i uczestniczka
ponoszą koszty związane ze swoim udziałem w sprawie. Rozstrzygnięcie to oparł
się na następujących ustaleniach faktycznych.
Spółdzielnia Budowlano - Mieszkaniowa „Z.” jest użytkownikiem wieczystym
nieruchomości położonej, przy ul. Ś., ul. S. i W., objętej księgą wieczystą nr […], w
tym działek ewidencyjnych nr 170 o powierzchni 1189 m2
oraz 171 o pow. 5296 m2
,
stanowiących ulicę o nazwie C. Aktem notarialnym sporządzonym w dniu 15
kwietnia 1994 r. SBM „Z.” przeniosła na rzecz wnioskodawców M.D.-D. i J. D.
prawo użytkowania wieczystego działki gruntu o nr […] o powierzchni 250 m2
,
położonej przy ul. C. […], oraz własność znajdującego się na tej działce budynku.
Nieruchomość wnioskodawców przylega do ul. C., która jest wewnętrzną drogą na
terenie zamkniętego osiedla mieszkaniowego, zarządzanego przez uczestniczkę.
Nieruchomość wnioskodawców posiada dostęp do drogi publicznej poprzez tę
wewnętrzną ulicę, łącząca się z drogą publiczną - ul. Ś. Ulica C. jest
w użytkowaniu wieczystym SBM „Z”. Aby z posesji wnioskodawców dostać się na
ul. Ś., należy przejść lub przejechać ul. C. Przy wjeździe na osiedle SBM „Z.” został
zainstalowany szlaban, a wjazd na teren osiedla możliwy jest jedynie po okazaniu
pracownikowi ochrony odpowiedniej przepustki przez mieszkańca osiedla. Goście
mieszkańców wjeżdżają na teren osiedla po wykupieniu jednorazowej przepustki,
którą uzyskuje się za opłatą w kwocie 2,50 zł. Do posesji wnioskodawców można
także dojść, korzystając z chodników i furtek, usytuowanych wokół osiedla.
Posesja wnioskodawców wraz z gruntami sąsiednimi, zabudowanymi domami
3
szeregowymi oraz budynkami wielolokalowymi, a także nieruchomościami
stanowiącymi drogi, parkingi, tereny zieleni i place zabaw, tworzą osiedle
mieszkaniowe.
Sąd pierwszej instancji przyjął, że posesja wnioskodawców jest częścią
osiedla, a wnioskodawcy jego mieszkańcami. Świadczy o tym usytuowanie
nieruchomości w taki sposób, że wraz z innymi posesjami tworzy wyodrębniony od
otoczenia obszar, który jest wyposażony w infrastrukturę służącą celom
mieszkaniowym, w szczególności w drogi wewnętrzne, chodniki, tereny zieleni,
parkingi i place zabaw. Domy mieszkalne jednorodzinne oraz budynki
wielolokalowe położone są w taki sposób, że można się do nich dostać wyłącznie
przez wymienione drogi wewnętrzne i chodniki, które pozostają w użytkowaniu
wieczystym uczestniczki. Uwzględniając powyższe uznał, że wnioskodawcom nie
przysługuje roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej, a zatem ich wniosek
podlegał oddaleniu. Wskazał, że uprawnienie do ustanowienia drogi koniecznej
istnieje tylko wówczas, gdy nieruchomość nie ma w ogóle dostępu do drogi
publicznej lub dostęp ten nie jest odpowiedni. Wnioskodawcy korzystają zaś drogi
wewnętrznej, która prowadzi do drogi publicznej. Droga pozostaje w użytkowaniu
wieczystym SBM „Z”. Sytuację prawną wnioskodawców reguluje ustawa z 15
grudnia 2000 r . o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz.
1116 ze zm. - dalej: u.s.m.), a w szczególności art. 4 ust. 4 u.s.m., który wprost
stanowi, że właściciele lokali obowiązani są uczestniczyć w kosztach i wydatkach
związanych z utrzymaniem i eksploatacją nieruchomości wspólnych. Obowiązek
ten wiąże się z uprawnieniem do korzystania z tych nieruchomości, a zatem
rozwiązanie to wyklucza możliwość ustalenia braku odpowiedniego dostępu do
drogi publicznej. Tym samym żądanie ustanowienia drogi koniecznej dla właściciela
domu jednorodzinnego ma na celu obejście przepisów u.s.m. Sąd Rejonowy
podkreślił także, że dla rozstrzygnięcia sprawy nie ma znaczenia odgrodzenie
dostępu do drogi publicznej szlabanem. Czynność ta nie miała bowiem na celu
ograniczenia możliwości korzystania przez wnioskodawców z drogi wewnętrznej,
lecz służyła zapewnieniu większego komfortu zamieszkiwania przez mieszkańców
osiedla poprzez ograniczenie dostępu na jego teren osób postronnych.
4
Apelację od postanowienia Sądu Rejonowego wnieśli wnioskodawcy,
zaskarżając to orzeczenie w całości. Postanowieniem z dnia 13 stycznia 2012 r.
Sąd Okręgowy oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania. Sąd drugiej
instancji uznał, że Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy i poddał
go właściwej ocenie prawnej, natomiast zarzuty podniesione przez apelujących były
niezasadne. Sąd ten podkreślił, że nieruchomość wnioskodawców została
wyodrębniona z nieruchomości spółdzielni, a dostęp do drogi publicznej ma
poprzez realnie istniejącą drogę wewnętrzną, stanowiącą własność spółdzielni,
której członkiem była wnioskodawczyni, figurującą w dokumentach urzędowych
i występującą na mapach i planach W. pod administracyjnie nadaną jej nazwą.
Droga ta ma odpowiednią szerokość i usytuowanie. Pozwala wnioskodawcom na
nieprzerwane i nieskrępowane z niej korzystanie.
Postanowienie Sądu Okręgowego zostało zaskarżone skargą kasacyjną
przez wnioskodawców, którzy wnieśli o uchylenie zaskarżonego orzeczenia
i orzeczenie co do istoty sprawy, ewentualnie uchylenie zaskarżonego orzeczenia
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Ich skarga została oparta na
podstawie naruszenia prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.). Zarzucili
w niej naruszenie art. 4 ust. 4 u.s.m.; art. 145 § 1 k.c. oraz art. 353 § 1 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wiążące Sąd Najwyższy ustalenia faktyczne, w oparciu o które
zostało wydane zaskarżone skargą kasacyjną postanowienie Sądu Okręgowego
wskazują, że nieruchomość wnioskodawców wraz z sąsiednimi nieruchomościami
zabudowanymi domami szeregowymi i budynkami wielolokalowymi oraz gruntami
przeznaczonymi pod drogi, parkingi, tereny zieleni i pace zabaw tworzą osiedle
mieszkaniowe. Nieruchomość wnioskodawców przylega do ul. C., która jest
wewnętrzną drogą osiedlową, łączącą się z drogą publiczną - ul. Ś. Wieczystym
użytkownikiem gruntów stanowiących ul. C. jest Spółdzielnia Budowlano -
Mieszkaniowa „Z.”
Przedmiotem sporu było to, czy możliwość korzystania
przez wnioskodawców, którzy nie są członkami spółdzielni „Z.”, z dojazdu przez ul.
C. zapewnia im odpowiedni dostęp do drogi publicznej w rozumieniu art. 145 § 1
5
k.c. Sąd Okręgowy oceniając, że nieruchomość wnioskodawców ma odpowiedni
dostęp do drogi publicznej z wykorzystaniem ulicy C. (drogi osiedlowej) odwołał
się do kilku argumentów. Trafnie zwrócił uwagę na stanowisko wyrażone przez Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 czerwca 2010 r., II CSK 30/10,
w którym stwierdzono, że nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi
publicznej w sytuacji, gdy nie ma dostępu do drogi publicznej bezpośrednio lub
przez drogę innego rodzaju (np. drogę wewnętrzną), umożliwiającą nieograniczony
i nieskrępowany dostęp ogółowi osób, nawet wówczas, gdy jest to droga
wydzielona z działek prywatnych. Brak jest argumentów by stwierdzić, że tym
wymogom nie odpowiada ulica C. stanowiąca drogę osiedlową. Jest to trwale
urządzony szlak drogowy, z którego mogą korzystać swobodnie i na tych samych
zasadach wszyscy mieszkańcy osiedla. Faktycznie wnioskodawcy mają zatem
nieograniczony i nieskrępowany dostęp do drogi publicznej, mimo że formalnie nie
posiadają indywidualnie tytułu prawnego do korzystania z ul. C. Droga ta jest
bowiem ogólnie dostępna dla mieszkańców osiedla. Nie można zatem podzielić
oceny skarżących, że brak ich członkostwa w spółdzielni, która jest wieczystym
użytkownikiem gruntu oznacza, że nie mają oni odpowiedniego dostępu do drogi
publicznej z uwagi na jedynie „prekaryjne” korzystanie z drogi osiedlowej.
Nieuzasadniony był także zarzut niewłaściwego zastosowania art. 4 ust 4 ustawy z
dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (u.s.m.). Przepis ten
stwierdza, że właściciele lokali obowiązani są uczestniczyć w kosztach i wydatkach
związanych z utrzymaniem i eksploatacją nieruchomości wspólnych. Nie mógł on
zatem stanowić podstawy rozstrzygnięcia w sprawie o ustanowienie służebności
drogi koniecznej. W oparciu o treść tego przepisu Sąd Okręgowy stwierdził
jedynie, że istnienie takiego
obowiązku musi wiązać się z uprawnieniem do korzystania z nieruchomości
wspólnych, do których zalicza się drogi. Skarżący nie kwestionowali tej oceny.
Zarzucali, że art. 4 ust 4 u.s.m. nie dotyczy wnioskodawców z tego względu,
że użytkowanie wieczyste gruntu i własność budynku uzyskali przed wejściem
w życie tego przepisu. Stanowisko to nie jest uprawnione, bowiem art. 4 ust. 4
u.s.m. reguluje aktualne obowiązki osób będących właścicielami lokali bez względu
na datę nabycia prawa własności. Wymaga też podkreślenia, że Sąd Najwyższy
6
w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 listopada 2010 r., IV CNP 32/10 stwierdził, że art. 4
ust. 4 u.s.m. stosuje się odpowiednio do domów jednorodzinnych, jeżeli chodzi
o korzystanie z nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, przeznaczonych do
wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące w określonych budynkach lub
osiedlu. Uwagi te odnosił do sytuacji, w której właściciel domu jednorodzinnego nie
był członkiem spółdzielni i nie uzależniał istnienia obowiązku ponoszenia opłat
przez właściciela od uzyskania prawa własności dopiero pod rządem ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych.
Sąd Okręgowy odwołując się do § 5 umowy z dnia 15 kwietnia 1994 r.,
stanowiącej podstawę nabycia własności budynku przez pozwanych, nie stwierdził
aby na tej podstawie powstał określony stosunek zobowiązaniowy między
wnioskodawcami i spółdzielnią mieszkaniową „Z.” powodujący powstanie ich
zobowiązania wobec spółdzielni. Nieuzasadniony był zatem zarzut niewłaściwego
zastosowania art. 153 § 1 k.c.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była pozbawiona
uzasadnionych podstaw i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
jw