Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 248/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z powództwa Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego
w Warszawie
przeciwko R.K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 marca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od pozwanego na rzecz
strony powodowej kwotę 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset)
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 9 marca 2012 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 22 listopada 2011 r. i zasądził od posiadacza pojazdu,
pozwanego R. K., na rzecz powoda Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego
kwotę 170 000 zł z odsetkami tytułem zwrotu odszkodowania (ściślej:
równowartości odszkodowania) wypłaconego członkom rodzin osób, które poniosły
śmierć w związku z ruchem tego pojazdu.
Sąd ustalił, że w dniu 18 listopada 2008 r. brat pozwanego M. K. kierując
samochodem marki BMW spowodował wypadek w następstwie którego poniósł
śmierć. Zginęli także pasażerowie A. N. i J. Z. Posiadaczem (właścicielem) tego
samochodu był pozwany, który nie dopełnił obowiązku zawarcia umowy
ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, za szkody powstałe w związku z
ruchem tego pojazdu (dalej: ubezpieczenia komunikacyjnego). Odszkodowania
członkom rodzin zmarłych pasażerów wypłacił powód w kwocie 170000 zł.
Na gruncie tych ustaleń Sąd wyraził pogląd, że powód na podstawie art. 518
§ 1 pkt 1 k.c. może żądać skutecznie od pozwanego zwrotu wypłaconego
odszkodowania.
Skarga kasacyjna pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego - oparta na
podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 110 ust. 1
w poprzednim brzmieniu ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach
obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze
Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (jedn. tekst: Dz. U. 2013, 392; dalej: „ustawa
o ubezpieczeniach obowiązkowych”, „u.u.o.") oraz art. 518 § 1 pkt 1 k.c., i zmierza
do uchylenia tego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota zarzutów skargi kasacyjnej sprowadza się do twierdzenia,
że niepodobna by podstawę regresu stanowił art. 518 § 1 pkt 1 k.c. w sytuacji,
gdy jego zastosowanie wyłączał przepis szczególny, art. 110 ust. 1 u.u.o., który
określał ten regres w wyraźnie określonych wypadkach.
3
Godzi się zauważyć, że art. 110 ust. 1 u.u.o. w brzmieniu obowiązującym od
dnia 1 stycznia 2006 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1396) stanowił, że z chwilą
wypłaty przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny odszkodowania,
w przypadkach określonych w art. 98 ust. 1 pkt 2 u.u.o., sprawca szkody i osoba,
która nie dopełniła obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego,
o którym mowa w art. 4 pkt 1 i 2 u.u.o., byli obowiązani do zwrotu Funduszowi
spełnionego świadczenia. Zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 2 lit. a) u.u.o. w ówczesnym
brzmieniu, do zadań Funduszu należało zaspokajanie roszczeń z tytułu
ubezpieczeń obowiązkowych, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2 u.u.o., w granicach
określonych na podstawie przepisów rozdziałów 2 i 3 u.u.o., za szkody powstałe na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w mieniu i na osobie, gdy posiadacz
zidentyfikowanego pojazdu mechanicznego, którego ruchem szkodę tę
wyrządzono, nie był ubezpieczony obowiązkowym ubezpieczeniem OC posiadaczy
pojazdów mechanicznych. Artykuł 98 ust. 1 otrzymał nowe (obecne) brzmienie na
podstawie art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy
o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym
i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz ustawy o działalności
ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 102, poz. 691) na skutek m.in. tego, że dawny pkt 2 lit.
a) został oznaczony jako pkt 3 lit. a). Nie zmieniono natomiast art. 110 ust. 1 u.u.o.,
który nadal zawierał brzmienie obowiązujące od dnia 1 stycznia 2006 r.
Było to oczywiste przeoczenie ustawodawcy (naprawione później przez ustawę
z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych,
Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli
Komunikacyjnych oraz niektórych innych ustaw - Dz. U. z 2011 r. Nr 205,
poz. 1210, która weszła w życie dnia 11 lutego 2012 r.), jeśli się zważy, że według
obecnego brzmienia art. 98 ust. 1 pkt. 2 do zadań Funduszu należy zaspokajanie
roszczeń z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych, o których mowa w art. 4 pkt 1 i 2
u.u.o., w granicach określonych na podstawie przepisów rozdziałów 2 i 3 u.u.o.,
za szkody powstałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w mieniu, w przypadku
szkody, w której równocześnie u któregokolwiek uczestnika zdarzenia nastąpiła
śmierć, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, trwający dłużej
niż 14 dni, a szkoda została wyrządzona w okolicznościach uzasadniających
4
odpowiedzialność cywilną posiadacza pojazdu mechanicznego lub kierującego
pojazdem mechanicznym, a, co wymaga podkreślenia, nie ustalono ich tożsamości.
Wykładnia literalna art. 110 ust. 1 u.u.o., w brzmieniu sprzed jego zmiany ustawą
z dnia 19 sierpnia 2011 r. w powiązaniu z art. 98 ust. 1 pkt. 2 u.u.o. prowadzi do
rozstrzygnięcia rażąco nieracjonalnego, wręcz absurdalnego, skoro wymienieni
w pierwszym z tych przepisów sprawca szkody lub (i) osoba, która nie dopełniła
zawarcia umowy ubezpieczenia to z reguły wymienieni w drugim z nich kierujący
pojazdem mechanicznym lub (i) jego posiadacz, których tożsamości nie ustalono,
zobowiązani - na podstawie prawa - do odszkodowania za wyrządzoną w związku
z ruchem tego pojazdu szkodę. Niepodobna zaś dochodzić regresu od podmiotów
których tożsamości nie ustalono.
W takiej sytuacji trudno uznać art. 110 ust. 1 u.u.o w brzmieniu sprzed jego
zmiany ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. za przepis, który całościowo uregulował
roszczenie regresowe Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego o zwrot
wypłaconego odszkodowania. W szczególności, by, jak w sprawie, wyłączał
roszczenie regresowe do posiadacza pojazdu mechanicznego, który nie dopełnił
obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, za szkody
powstałe w związku z ruchem tego pojazdu o zwrot odszkodowania wypłaconego
na podstawie art. 98 ust. 1 pkt 3 u.u.o. Zasadnie przeto, wbrew odmiennemu
poglądowi skarżącego, Sąd Apelacyjny do oceny tego roszczenia zastosował
konstrukcję długu formalnie własnego, ale materialnie cudzego i wywiódł, że jego
podstawę stanowi art. 518 § 1 pkt. 1 k.c., powołując przy tym motywy Sądu
Najwyższego zawarte w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19 października
1995 r. III CZP 98/95 (OSNC 1995, nr 12, poz. 169).
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.
jw