Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WA 8/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Błuś (przewodniczący)
SSN Jan Bogdan Rychlicki
SWSO del. do SN płk Krzysztof Mastalerz (sprawozdawca)
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Juliusza
Balceraka
w sprawie ppłk. rez. A. W. oskarżonego z art. 231 § 2 k.k. w zb. z art. 297 § 1
k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zb. z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 297 § 1 k.k. w
zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej
na rozprawie w dniu 23 kwietnia 2013 r., apelacji na niekorzyść wniesionej
przez prokuratora, od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 28
listopada 2012 r., sygn. akt: […]
uchyla zaskarżony wyrok w całości i sprawę przekazuje
Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego
rozpoznania.
UZASADNIENIE
Ppłk rez. A. W. został oskarżony o to, że:
„w okresie od 14 stycznia 2002 r. do 20 października 2003 r. pełniąc
obowiązki Dowódcy JW […], działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej,
2
w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, nie
dopełnił obowiązków określonych w rozdziale I „Podstawowych zadań
Komendanta 12 Ośrodka Przechowywania Sprzętu" wymienionych w pkt.7
ppkt a i c dot. sprawowania nadzoru nad racjonalnym i oszczędnym
prowadzeniem gospodarki w ośrodku oraz podejmowaniem decyzji i
sprawowaniem nadzoru w zakresie celowego i zgodnego z przeznaczeniem
zużycia środków finansowych będących w dyspozycji ośrodka w ten sposób,
że dostarczał do macierzystej jednostki po cenie zawyżonej wyprodukowane
przez siebie bądź zakupione od ustalonej osoby cywilnej po cenie niższej o
0,13 do 0,73 złotego za kilogram od ceny określonej w fakturach, owoce m.in.
w postaci jabłek i śliwek, a następnie po wystawieniu dla niego faktur VAT za
produkty sadownicze […], zatwierdzał je do wypłaty, osiągając korzyść
majątkową w kwocie nie mniejszej niż 1168 zł brutto, będącą iloczynem
łącznej masy owoców podanych ww. fakturach (8989,8 kg) pomnożonym
przez różnicę między najwyższą ceną sprzedaży owoców JW a najwyższą
ceną kupna (1,13 zł - 1,00 zł), a nadto w celu uzyskania zamówienia
publicznego od JW […], w celu użycia za autentyczną podrobił ofertę
przetargową z dnia 27.10.2002 r. podpisując się w niej imieniem i nazwiskiem
R. W., jednocześnie składając ofertę w JW, a następnie po rozstrzygnięciu
przetargu Nr […] na korzyść wymienionej, podrobił podpis R. W. w umowie nr
[…] z dnia 12.11.2002 r. dot. dostarczenia w terminie do 31.05.2003 r.- 15000
kg jabłek po cenie jednostkowej 1,10 zł brutto za kilogram, po dostarczeniu
przez siebie owoców i wystawieniu faktur na w/w za produkty sadownicze :
RR nr […], zatwierdzał je do wypłaty, jednocześnie podrabiając w nich
podpisy R. W. i wprowadzając do obiegu dokumentów finansowych JW., a
następnie po przelaniu przez jednostkę pieniędzy na konto w Banku
Spółdzielczym w O., posiadając pełnomocnictwo do tegoż konta pieniędzmi
tymi dysponował, w wyniku czego, nie będąc stroną umowy ani dostawcą
podanych w fakturach osiągnął korzyść majątkową w kwocie 6118,94 zł brutto,
a nadto po upływie okresu trwania w/w umowy przekraczając swoje
uprawnienia polecił szefowi służby żywnościowej st. chor. rez. K. K.
rozliczenie dostaw i przyjęcie na stan magazynów żywnościowych
3
dostarczone przez siebie owoce jednocześnie polecając w/w aby podpisywał
faktury wystawione na R. W. w miejscu nabywcy: RR nr […], zatwierdzał je do
wypłaty, jednocześnie podrabiając w nich podpisy R. W. i wprowadzając do
obiegu dokumentów finansowych JW, a następnie po przelaniu przez
jednostkę pieniędzy na konto w Banku Spółdzielczym w O., posiadając
pełnomocnictwo do tegoż konta pieniędzmi tymi dysponował w wyniku czego,
nie będąc stroną cytowanej wyżej umowy ani dostawcą podanym w fakturach
uzyskał korzyść majątkową w kwocie 6343,06 zł brutto, działając w ten
sposób na szkodę JW […], a nadto usiłując uzyskać zamówienie publiczne
dla R. W. od JW […], w celu użycia za autentyczne, podrobił ofertę
przetargową z dnia 18.10.2003 r. podpisując się imieniem i nazwiskiem R. W.
oraz ofertę przetargową z dnia 20.10.2003 r. podpisując się imieniem i
nazwiskiem J. K., lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na wybór
przez zamawiającego najkorzystniejszej oferty przetargowej T. K.",
tj. o popełnienie przestępstwa określonego w art. 231 § 2 k.k. w zb. z art. 297
§ 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zb. z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 297 § 1 k.k.
w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
Wyrokiem z dnia 28 listopada 2012 r., Wojskowy Sąd Okręgowy w W.,
z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu, umorzył w
stosunku do ppłk. rez. A. W. postępowanie o to, że:
„okresie od 27 października 2002 r. do 20 października 2003 r. pełniąc
obowiązki Dowódcy JW /…/, w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry
powziętego zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści osobistej oraz majątkowej
przez R. W. polegającej na sprzedaży produktów sadowniczych, a nadto w
celu uzyskania zamówienia publicznego od JW […] na rzecz R. W., nie
dopełnił swoich obowiązków w ten sposób, że w celu użycia za autentyczną
podrobił ofertę przetargową z dnia 27 października 2002 r. podpisując się w
niej imieniem i nazwiskiem R. W., a następnie po rozstrzygnięciu przetargu Nr
[…] na korzyść wymienionej, podrobił podpis R. W. w umowie nr […] z dnia 12
listopada 2002 r. dot. dostarczenia w terminie do 31 maja 2003 r. 15000 kg
jabłek po cenie jednostkowej 1,10 zł. brutto za kilogram, po dostarczeniu
przez siebie owoców i wystawieniu faktur na w/w za produkty sadownicze :
4
RR nr […], zatwierdzał je do wypłaty, jednocześnie podrabiając w nich
podpisy R. W. i wprowadzając do obiegu dokumentów finansowych JW., w
wyniku czego nastąpiła sprzedaż jednostce wojskowej produktów
sadowniczych na łączną kwotę 6118,94 zł brutto, a nadto po upływie okresu
trwania w/w umowy, przekraczając swoje uprawnienia, w celu osiągnięcia
korzyści osobistej oraz majątkowej przez R. W., polecił szefowi służby
żywnościowej st. chor. K. K. rozliczenie dostaw i przyjęcie na stan
magazynów żywnościowych dostarczonych przez siebie owoców oraz
wystawienie za dostarczenie tych owoców, na nazwisko R. W. jako nabywca,
następujących faktur: RR nr […], po czym oskarżony zatwierdzał je do
wypłaty, jednocześnie podrabiając w nich podpisy R. W. i wprowadzając do
obiegu dokumentów finansowych JW, w wyniku czego nastąpiła sprzedaż
jednostce wojskowej produktów sadowniczych na łączną kwotę 6343,06 zł
brutto, czym działał na szkodę interesu publicznego, a nadto, w celu użycia za
autentyczne oraz w celu uzyskania zamówienia publicznego od JW […] na
rzecz R. W. podrobił: ofertę przetargową na dostawę owoców i warzyw z dnia
18 października 2003 r. podpisując się imieniem i nazwiskiem R. W., lecz
zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na wybór przez zamawiającego
najkorzystniejszej oferty przetargowej T. K.”, tj. o czyn wyczerpujący
dyspozycję art. 231 § 2 kk. w zb. z art. 297 § 1 kk. w zb. z art. 270 § 1 kk. w
zb. z art. 13 § 1 kk. w zw. z art. 297 §1 kk. w zb. z art. 270 § 1 kk. w zw. z art.
12 kk.”
Apelację na niekorzyść oskarżonego wywiódł prokurator.
Skarżący zarzucił:
„ 1) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
skutkujących zmianą opisu czynu przypisanego oskarżonemu i przyjęciem, że
czyn ten nie stanowi przestępstwa, ponieważ jego społeczna szkodliwość jest
znikoma, podczas gdy prawidłowa ocena okoliczności mających wpływ na
stopień jego karygodności, jak rodzaj i charakter naruszonego dobra, sposób i
okoliczności popełnienia czynu, postać zamiaru, prowadzą do odmiennych
wniosków,
5
2) obrazę przepisów postępowania, to jest art. 424 § 2 k.p.k., polegającą na
zaniechaniu przeprowadzenia przez sąd analizy materiału dowodowego w
postaci zeznań świadków, co miało wpływ na treść orzeczenia”.
Na podstawie opisanych zarzutów prokurator wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył.
Apelacja prokuratora jest w pełni zasadna.
Zawarty w art. 115 § 2 k.k. katalog okoliczności determinujących oceny
stopnia społecznej szkodliwości czynu ma zamknięty charakter. W sytuacji
zatem, gdy przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu pominięto
okoliczności wymienione w powołanym przepisie dochodzi do niepełnej oceny
materiału dowodowego. O znikomości społecznej szkodliwości czynu
zabronionego może przesądzać jedynie kompleksowa ocena (podkr. SN),
zarówno przedmiotowych, jak i podmiotowych przesłanek wartościowania
takiego czynu, które łącznie – a nie każda z nich z osobna – muszą
wykazywać subminimalny ładunek tej szkodliwości (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 3 lutego 1997 r., II KKN 134/96, Orzecznictwo
Prokuratura i Prawo 1997, nr 6. poz. 2). Obowiązkiem Sądu pierwszej
instancji było także, zgodnie z treścią art. 410 k.p.k., wydanie orzeczenia na
podstawie całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej.
Skorzystanie z instytucji uregulowanej w art. 442 § 2 k.p.k., pozwalającej na
ujawnienie dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku, nie
zwalnia od kompleksowej, wnikliwej oceny tych dowodów, w oparciu o reguły
prawidłowego rozumowania i zasady doświadczenia życiowego.
W rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji nie dokonał analizy
dowodów w sposób wyżej opisany, a ponadto popadł w sprzeczność w
orzeczeniu. Zmieniając opis czynu wyeliminował z niego działanie
oskarżonego polegające na dostarczaniu owoców przed rozstrzygnięciem
przetargu nr 181/02/18, a ponadto pominął część zarzutu polegającą na
podpisaniu oferty przetargowej z dnia 20 października 2003 r. imieniem i
nazwiskiem J. K., w celu użycia tego dokumentu za autentyczny.
6
W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (s. 6, 9, 15) Sąd pierwszej
instancji przyjmuje i ocenia sprawstwo ppłk. rez. A. W. w zakresie oferty
przetargowej, którą rzekomo miała złożyć J. K.
Przytoczone uwagi skutkują wnioskiem o niepełnej, a zatem i błędnej
ocenie okoliczności podmiotowych i przedmiotowych wyznaczających stopień
społecznej szkodliwości czynu. Nie ulega także wątpliwości, że w
uzasadnieniu wyroku nie przeanalizowano zeznań świadków, w
szczególności R. W., której zeznania składane w śledztwie różnią się od
złożonych przed sądem w poprzednich postępowaniach. Rozbieżności te
dotyczą rodzaju dostarczanych owoców i warzyw, możliwości produkcyjnych
jej gospodarstwa, sposobu korzystania z jej rachunku bankowego przez
oskarżonego, metod rozliczania dostaw i faktur. Całkowicie sprzeczne z
zasadami postępowania karnego jest stanowisko Sądu pierwszej instancji
odnośnie zeznań J. K., teściowej ppłk. rez. A. W. Wymieniona w śledztwie
złożyła zeznania, po czym przesłała oświadczenie do Sądu prowadzącego
postępowanie o skorzystanie z prawa do odmowy zeznań. Sąd na rozprawie
w dniu 21 listopada 2012 r., ujawnił nie tylko zeznanie J. K., ale także pismo o
skorzystanie z prawa przewidzianego w art. 182 § 1 k.p.k. (k. 1510,1512).
Wyliczając dowody służące ustaleniu stanu faktycznego Sąd nie wymienia
zeznań J. K. (s. 6 uzasadnienia). W rozpoznawanej sprawie wystąpiła
wadliwość oceny wyników postępowania i naruszenie przepisów
postępowania podnoszone w zasadnej apelacji. Dodać przy tym należy, że
Sąd pierwszej instancji w niedostatecznym stopniu uwzględnił oceny i
zapatrywania Sądu Najwyższego zawarte w orzeczeniach uchylających
poprzednie wyroki Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 31 maja 2011
r., i z dnia 26 czerwca 2012 r., rozpatrującego sprawę ppłk. rez. A. W. W
wyroku z dnia 10 stycznia 2012 r. (sygn. akt WA 40/11), Sąd Najwyższy
nakazał gruntowną ocenę wyjaśnień oskarżonego i m.in. na tej podstawie
ustalenie rzeczywistych motywów, które legły u podstaw podejmowanych
przez niego działań. Za niezbędne uznał także konieczność określenia
zakresu uprawnień i obowiązków ppłk. rez. A. W. W niniejszej sprawie Sąd
pierwszej instancji nie ustalił zakresu obowiązków i uprawnień ppłk. rez. A. W.
7
wykonującego zadania przewidziane dla Komendanta 12 Ośrodka
Przechowywania Sprzętu (JW […]). Pominięte okoliczności mogły mieć wpływ
na ocenę stopnia społecznej szkodliwości działań oskarżonego.
W wyroku z dnia 4 września 2012 r. Sąd Najwyższy (sygn. WA 19/12 )
uchylając ponownie zaskarżony wyrok zalecił, by przy ponownym rozpoznaniu
sprawy dokonano rzeczowej i uważnej analizy dowodów i na tej podstawie
poczyniono stanowcze ustalenia w zakresie faktów, które należy poddać
właściwej ocenie prawnej.
W kolejnym postępowaniu Sąd pierwszej instancji powinien dokonać
kompleksowej oceny wszystkich dowodów dotyczących zachowań
oskarżonego – dowódcy jednostki wojskowej – współdziałającego z
podwładnym w realizacji dostaw owoców i warzyw. Przeprowadzona analiza,
w tym w szczególności wyjaśnień ppłk. rez. A. W., pozwoli na prawidłowe
ustalenia faktyczne, w zakresie ewentualnego sprawstwa i stopnia społecznej
szkodliwości czynów oskarżonego.
Korzystając z autonomii w zakresie stosowania uregulowań zawartych
w art. 442 § 2 k.p.k. Wojskowy Sąd Okręgowy w W. przy ponownym
rozpoznaniu sprawy powinien mieć na uwadze dopuszczalność ujawnienia
tych dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku. Z pewnością
rozważenia będzie wymagało – chociażby z uwagi na znaczny upływ czasu –
bezpośrednie przesłuchania R. W. i zajęcie jednoznacznego stanowiska
procesowego odnośnie zeznań J. K. Wymienione dowody powinny być
skonfrontowane z wyjaśnieniami oskarżonego składanymi w postępowaniu.
Przytoczone zalecenia w powołanych wyrokach Sądu Najwyższego
nie straciły na aktualności przy ponownym rozpoznaniu sprawy.
Kolejne uzasadnienie wyroku, będącego swoistym podsumowaniem
procesu powinno spełniać wymogi określane w art. 424 § 1 k.p.k. W
szczególności Sąd pierwszej instancji powinien wykazać i uzasadnić powody
skutkujące uznaniem za wiarygodne pewnych dowodów i braku tego
przymiotu u pozostałych. Przypomnieć bowiem trzeba, iż dowód
8
niewiarygodny nie oddaje rzeczywistego stanu zdarzeń. W wypadku natomiast
uznania dowodu za wiarygodny w części, obowiązkiem Sądu jest określenie w
jakiej części i z jakich powodów stał się on podstawą ustaleń faktycznych.
Z wymienionych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.