Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 300/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa M. P.
przeciwko Zespołowi Szkół […]
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 28 czerwca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powódka M. P. w pozwie z dnia 2 czerwca 2011 r. skierowanym przeciwko
Zespołowi Szkół w M. wniosła o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia stosunku
pracy, dokonanego w dniu 27 maja 2011 r., a w przypadku rozwiązania stosunku
pracy w toku procesu, o przywrócenie jej do pracy.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z 29 grudnia 2011 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w K. oddalił powództwo.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka M. P. została zatrudniona w pozwanym
Zespole Szkół w 2004 r. - początkowo na podstawie umowy o pracę na czas
określony: od dnia 1 września 2004 r. do dnia 31 sierpnia 2005 r., a następnie od
dnia 1 września 2005 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.
Powódka w okresie zatrudnienia w pozwanym Zespole Szkół nauczała matematyki
w Szkole Podstawowej. Z dniem 1 września 2009 r. powódka uzyskała kolejny
stopień awansu zawodowego: została nauczycielem mianowanym matematyki w
Szkole Podstawowej. W związku z przewidywaną na rok szkolny 2011/2012
likwidacją jednego oddziału w Szkole Podstawowej i związaną z tym koniecznością
zmniejszenia pensum dla powódki do 7/18, dyrektor pozwanego przeprowadził z
powódką w lutym 2011 r. rozmowę, podczas której poinformował ją o braku
możliwości zatrudnienia w pełnym etacie. Podczas tej rozmowy dyrektor
pozwanego przekazał również powódce, że organ prowadzący może wyrazić zgodę
na uzupełnienie przez nią etatu w innej szkole. Na przełomie lutego i marca 2011 r.
powódka udała się do Wójta Gminy M. – R. P. i poinformowała go, iż z rozmowy z
dyrektorem C. K. dowiedziała się, że w roku szkolnym 2011/2012 planowane jest
zmniejszenie dla niej liczby godzin i poprosiła Wójta o pomoc w uzupełnieniu
godzin dydaktycznych. W odpowiedzi na tę prośbę powódki, Wójt przedstawił
powódce propozycję uzupełnienia pensum w Zespole Szkół w K. w wymiarze 8
godzin matematyki w dwóch klasach Gimnazjum - z uwagi na przejście nauczycielki
matematyki w tej szkole na emeryturę oraz 2 godzin na świetlicy, co w sumie
dawałoby 10 godzin dydaktycznych.
3
Powódka jednakże nie ustosunkowała się do tej propozycji i w związku z tym
pismem z dnia 23 maja 2011 r. dyrektor pozwanego poinformował powódkę, iż w
związku ze zmianami organizacyjnymi w Szkole Podstawowej w M., które będą
obowiązywać od dnia 1 września 2011 r., przewidziano dla niej 7 godzin
tygodniowo zgodnie z ramowym planem nauczania zawartym w projekcie
organizacyjnym Szkoły Podstawowej na rok szkolny 2011/2012. W piśmie tym
dyrektor zwrócił się do powódki z prośbą o podjęcie decyzji do dnia 27 maja 2011 r.
w przedmiocie wyrażenia zgody na ograniczenie jej zatrudnienia do wymiaru godzin
- 7/18 etatu i proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia. Jednocześnie
poinformował powódkę, że w przypadku braku jej zgody na ograniczenie wymiaru
zatrudnienia i proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia, zostanie rozwiązany z
nią stosunek pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982
r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) za
trzymiesięcznym wypowiedzeniem, od dnia 31 maja 2011 r. Wówczas powódka po
raz kolejny udała się do Wójta Gminy w M. w sprawie możliwości zatrudnienia jej w
K. W trakcie rozmowy z powódką Wójt Gminy poinformował ją jednak, że organem
zatrudniającym jest dyrektor szkoły i to on decyduje o wymiarze godzin dla
nauczycieli na nowy rok szkolny, zaś po zaakceptowaniu i podpisaniu przez niego
arkusza organizacyjnego szkoły, w zasadzie nie ma już możliwości zmiany planów
organizacyjnych szkoły.
Kolejnym pismem z dnia 27 maja 2011 r. dyrektor pozwanego w związku z
brakiem możliwości uzupełnienia dla powódki pensum godzinowego do wymiaru ½
etatu (9/18) etatu w szkołach na terenie Gminy M., na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, rozwiązał z powódką
stosunek pracy „z dniem 31 maja 2011 r. za uprzednim trzymiesięcznym okresem
wypowiedzenia od dnia 31 maja 2011 r.”. W piśmie tym dyrektor pozwanego
wskazał też, że przyczyną rozwiązania z powódką stosunku pracy są zmiany
organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole,
uniemożliwiające dalsze zatrudnienie powódki w pełnym wymiarze zajęć w Szkole
Podstawowej w M.
Oprócz powódki w Szkole Podstawowej w Zespole Szkół w M. nauczycielami
matematyki są: A. R., J. B. i M. K. M. K. pod koniec maja 2011 r. ukończyła awans
4
zawodowy i w lipcu 2011 r. uzyskała awans na nauczyciela dyplomowanego, zaś
powódka „rozpoczęła awans zawodowy na nauczyciela dyplomowanego” w roku
szkolnym 2010/2011, a droga takiego awansu trwa trzy lata. A. R. jest magistrem
fizyki, a ponadto ukończyła studia podyplomowe z matematyki. J. B. ma ukończone
studia podyplomowe z matematyki i jest nauczycielem mianowanym. A. R. oraz J.
B. nie nabyły jeszcze uprawnień emerytalnych.
Dyrektor pozwanego, dokonując wyboru osoby do zwolnienia, nie brał pod
uwagę takiego kryterium jak sytuacja życiowa i sytuacja materialna poszczególnych
nauczycieli.
Od 1 września 2011 r. w pozwanym Zespole Szkół w M. została zatrudniona
I. N., która objęła stanowisko zastępcy dyrektora Zespołu Szkół, zastępując
zajmującą dotychczas to stanowisko S. N., która złożyła rezygnację. Obecnie I. N.
ma przydzielone 7 godzin nauczania matematyki (pozostałe po rozwiązaniu
stosunku pracy z powódką) i korzysta ze zniżki pensum godzin dla dyrektora.
Dyrektor pozwanego pracodawcy nie zaproponował powódce M. P. zajęć z
wychowania do życia w rodzinie, gdyż powódka nie posiadała odpowiednich
kwalifikacji do nauczania tego przedmiotu.
Wójt Gminy M. nie wnosił do dyrektora Szkoły – C. K. o zwolnienie powódki z
pracy.
W roku szkolnym 2010/2011 do Szkoły Podstawowej w M. uczęszczało 230
dzieci podlegających obowiązkowi szkolnemu, natomiast w roku szkolnym
2011/2012 było już tylko 187 dzieci.
Pomiędzy dyrektorem pozwanego pracodawcy, a powódką nie było
faktycznie żadnego konfliktu. Dyrektor pozwanego nie stosował również wobec
powódki mobbingu.
Sąd Rejonowy stwierdził, że wskazana przez pozwanego pracodawcę w
piśmie z dnia 27 maja 2011 r. przyczyna rozwiązania z powódką stosunku pracy,
spełnia wymóg konkretności wynikający z art. 30 § 4 k.p.
W ocenie Sądu, analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego
prowadzi do stwierdzenia, że w pozwanym Zespole Szkół w M. doszło do zmian
organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole i
uniemożliwiających dalsze zatrudnienie powódki w pełnym wymiarze zajęć w
5
Szkole Podstawowej w M. Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe
wykazało, że nie było możliwości uzupełnienia dla powódki pensum godzinowego
do wymiaru ½ etatu (9/18) etatu w innych szkołach na terenie Gminy M., a zatem
przyczyna wypowiedzenia powódce stosunku pracy była rzeczywista i w związku z
tym brak jest podstaw do uznania, że wypowiedzenie powódce stosunku pracy było
wadliwe, czy też nieuzasadnione.
Sąd Rejonowy wskazał, że okoliczność, iż w roku szkolnym 2011/2012
doszło do zmian organizacyjnych, powodujących zlikwidowanie jednego oddziału
Szkoły Podstawowej w M. nie była kwestionowana także przez samą powódkę,
ponadto znajduje ona potwierdzenie w treści arkuszy organizacyjnych dla Szkoły
Podstawowej w M. na rok szkolny 2010/2011 oraz 2011/2012.
Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela, w myśl
którego zatrudnienie nauczyciela mianowanego nie może zostać ograniczone do
wymiaru niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, uzależnia możliwość
dalszego zatrudnienia nauczyciela mianowanego w wymiarze niższym niż ½
obowiązkowego wymiaru zajęć od zgody tego nauczyciela na takie obniżenie
wymiaru zajęć. Nie pozbawia on pracodawcy tego nauczyciela - w przypadku braku
zgody - możliwości rozwiązania z nim stosunku pracy. Więcej, w przypadku braku
takiej zgody ze strony nauczyciela, w istocie konieczne staje się rozwiązanie z nim
stosunku pracy. Ponadto, Sąd pierwszej instancji zauważył, że przeprowadzone w
sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że powódka M. P. miała wcześniej
propozycję uzupełnienia etatu w Zespole Szkół w K., jednakże nie przyjęła tej
propozycji.
Sąd Rejonowy podkreślił, że wybór nauczyciela do zwolnienia z pracy w
trybie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela nie może być dowolny i w razie
wymuszonej obiektywnie potrzeby redukcji zatrudnienia zwolnienie konkretnego
nauczyciela z pracy powinno opierać się na jednolitych dla wszystkich kryteriach
pozostawienia w zatrudnieniu nauczycieli o wyższych kwalifikacjach zawodowo-
dydaktycznych, co prowadzi do usprawiedliwionego rozwiązywania stosunków
pracy z nauczycielami o niższych kwalifikacjach lub obniżonej sprawności czy
przydatności zawodowej lub dydaktycznej. W niniejszej sprawie, co zaznaczył Sąd,
poza powódką matematyki nauczało jeszcze trzech nauczycieli. M. K. w lipcu 2011
6
r. uzyskała awans na nauczyciela dyplomowanego. A. R. jest z wykształcenia
magistrem fizyki i dodatkowo ukończyła studia podyplomowe na kierunku
matematyka, zaś J. B. ma ukończone studia podyplomowe z matematyki, a nadto
jest nauczycielem mianowanym.
Sąd nie kwestionował trudnej sytuacji osobistej i materialnej powódki
jednakże pracodawca nie brał pod uwagę takiego kryterium. Pozostali nauczyciele
mieli kwalifikacje do nauczania matematyki co sprawia że – w ocenie Sądu – brak
jest podstaw do twierdzenia, że pozwany niezasadnie rozwiązał z powódką
stosunek pracy.
Sąd nie dał wiary twierdzeniom powódki, iż wypowiedzenie jej stosunku
pracy było związane z jej odmiennymi przekonaniami politycznymi, a przede
wszystkim z tym, że jej mąż, kandydując w ostatnich wyborach samorządowych,
konkurował z obecnym Wójtem Gminy, który podobnie jak dyrektor pozwanego
oraz jego zastępca, są działaczami Prawa i Sprawiedliwości. Te twierdzenia
powódki nie zostały bowiem poparte przez nią żadnymi dowodami, a ponadto
twierdzenia te są zdaniem Sądu nielogiczne.
W ocenie Sądu, niezasadne są również twierdzenia powódki, iż decyzja
Dyrektora pozwanego Zespołu Szkół w M. o wypowiedzeniu jej stosunku pracy
stanowiła przejaw mobbingu stosowanego wobec niej przez dyrektora pozwanego.
Zdaniem Sądu, nie można też uznać, aby powódka została celowo
zwolniona po to, aby zatrudnić na jej miejsce I. N., gdyż I. N. została zatrudniona w
Szkole Podstawowej w M. z dniem 1 września 2011 r. na stanowisku wicedyrektora
Zespołu Szkół w M., po złożeniu rezygnacji przez poprzedniego wicedyrektora, przy
czym dyrektor pozwanego wyjaśnił, że była możliwość zatrudnienia I. N. w
wymiarze połowy etatu z uwagi na to, że w arkuszu organizacyjnym (w związku z
odejściem innego nauczyciela - nauczyciela historii) uzyskano 9 godzin nauczania
obejmującego nauczanie matematyki oraz prowadzenie kółka matematycznego, a
spełniała ona wymogi na stanowisko zastępcy dyrektora, gdyż jest nauczycielem
mianowanym, zaś po objęciu przez nią stanowiska zastępcy dyrektora ograniczono
wymiar jej czasu pracy do 7/18.
W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie nie wystąpiły żadne szczególne,
wyjątkowe okoliczności, z których miałoby wynikać nadużycie przez pracodawcę
7
prawa podmiotowego, poprzez skorzystanie z niego w sposób sprzeczny ze
społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia
społecznego.
Apelacje od powyższego wyroku wniosła powódka.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 28
czerwca 2012r. oddalił apelację.
Sąd Okręgowy stwierdził, że kwestią sporną w sprawie jest zasadność
oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu stosunku pracy powódce.
Według Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy
przeprowadził postępowanie dowodowe w sprawie, dokonując następnie oceny
wiarygodności i mocy dowodów na podstawie wszechstronnego rozważenia
zebranego materiału zgodnie z art. 233 §1 k.p.c. Dokonane przez Sąd Rejonowy na
tej podstawie ustalenia w zakresie zaistniałego stanu faktycznego Sąd Okręgowy
przyjął jako własne. Sąd Rejonowy słusznie, zdaniem Sądu drugiej instancji, uznał
również, że podana powódce przez pracodawcę przyczyna rozwiązania stosunku
pracy jest wystarczająca i uzasadniona. U podstaw takiej decyzji leżały bowiem
zmiany organizacyjne w szkole polegające na zmniejszeniu liczby oddziałów. W
roku szkolnym 2010/2011 do Szkoły Podstawowej w M. uczęszczało 230 dzieci
podlegających obowiązkowi szkolnemu, natomiast w roku szkolnym 2011/2012 było
już tylko 187 takich dzieci, a zatem wskazana przez pracodawcę powódki
przyczyna wypowiedzenia jest rzeczywista.
Sąd Okręgowy stwierdził, że powódka przed rozwiązaniem z nią stosunku
pracy była także informowana o możliwości uzupełnienia wymiaru godzin
dydaktycznych w Szkole w K. i nie odniosła się do tej propozycji w odpowiednim
terminie, a więc przed dniem 30 kwietnia. Skoro zaś do dnia 30 kwietnia
przejawiała w tym względzie bierną postawę, to jej starania podjęte po tym terminie
a dotyczące uzupełnienia godzin, kiedy już zostały zatwierdzone arkusze
organizacyjne, nie mogły odnieść skutku. Ponadto, organem zatrudniającym dla
powódki był dyrektor szkoły i to on decydował o wymiarze godzin dla nauczycieli na
nowy rok szkolny, a po zaakceptowaniu i podpisaniu arkusza organizacyjnego nie
istniała możliwość zmiany planów organizacyjnych szkoły. Niezależnie jednak od
powyższego, jak podkreślał Sąd drugiej instancji, przed rozwiązaniem stosunku
8
pracy z nauczycielem mianowanym na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela
dyrektor szkoły nie ma obowiązku ustalania możliwości uzupełniającego
zatrudnienia nauczyciela w innej szkole (innych szkołach) ani obowiązku składania
mu propozycji ograniczenia zatrudnienia ani informowania o możliwości
ograniczenia zatrudnienia.
W obecnym stanie prawnym, jak wyjaśniał Sąd Okręgowy, w którym
nauczyciel w terminie 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia może złożyć
wniosek o przeniesienie w stan nieczynny, co powoduje bezskuteczność
wypowiedzenia (nie ma więc potrzeby jego cofania - art. 20 ust. 5c Karty
Nauczyciela), pouczenie w tym zakresie może być udzielone nawet po
wypowiedzeniu, byle w czasie umożliwiającym nauczycielowi podjęcie decyzji.
Sama zaś okoliczność, że nauczyciel może złożyć wniosek o przeniesienie go w
stan nieczynny, gdy zachodzą przesłanki przewidziane do rozwiązania stosunku
pracy wynikają wprost z przepisu. Gdyby zatem nawet dyrektor nie pouczył
powódki o możliwości przejścia w stan nieczynny to ustawodawca w tej kwestii nie
przewidział żadnych konsekwencji. Przede wszystkim brak takiego pouczenia nie
może powodować uznania za bezskuteczne rozwiązania umowy o pracę tylko z tej
przyczyny. Ostatecznie zatem pozwany miał pełne prawo rozwiązać stosunek pracy
z powódką. Wbrew jej zarzutom, pozwany kierował się również koniecznością
zapewnienia prawidłowego działania placówki w roku szkolnym 2010/2011. Sąd
Okręgowy podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji o tym, że pozwany nie naruszył
zasad współżycia społecznego. Sąd Okręgowy stwierdził, że nie może budzić
wątpliwości kryterium wyboru powódki do zwolnienia, gdyż pozostali nauczyciele
niewątpliwie posiadali kwalifikacje do nauczania matematyki a ponadto do
nauczania innych przedmiotów. Powódka miała kwalifikacje tylko do nauczania
matematyki.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony skargą kasacyjną wniesioną
przez powódkę, w której zarzucono: „1) naruszenie prawa procesowego poprzez
nierozpoznanie przez Sądy pierwszej i drugiej instancji istoty sprawy tj. naruszenia
przez Pozwanego art. 45 § 1 k.p. w zw. z art. 20 ust. 1 pkt. 2, ust. 5c oraz ust. 7
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela poprzez niezachowanie
przez Pozwanego warunków formalnych wypowiedzenia Powódce stosunku pracy
9
na podstawie mianowania, w szczególności niedopełnienia przez pozwanego
obowiązku poinformowania powódki o możliwości przejścia w stan nieczynny,
czego skutkiem było nieskorzystanie przez powódkę z przysługujących jej
uprawnień w zakresie złożenia oświadczenia woli dot. przejścia w stan nieczynny a
w konsekwencji, pozbawienie powódki możliwości nawiązania stosunku pracy w
kolejnym roku szkolnym, gdy pojawiły się możliwości organizacyjne jej zatrudnienia
w pozwanej placówce w pełnym wymiarze czasu pracy, stosownie do treści art. art.
20 ust. 7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela.
2) naruszenie prawa materialnego w postaci art. 45 § 1 k.p. w zw. z art. 30 § 4
k.p., art. 30 § 1 pkt 2 k.p., art. 183a § 1 k.p., art. 183b k.p., art. 22 ust. 2 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela i art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela poprzez uznanie, że nieprzydzielenie
Powódce godzin nauczania matematyki pozwalających na uzyskanie wymaganego
wymiaru zatrudnienia, skutkujące nieuzyskaniem przez nią wymaganego wymiaru
zatrudnienia i rozwiązaniem z nią stosunku pracy, pomimo że Powódka
legitymowała się większymi kwalifikacjami do prowadzenia tych zajęć niż inni
nauczyciele pracujący w tej samej szkole, którym te obowiązki powierzono, nie
stanowi naruszenia art. 45 § 1 k.p. w zw. z art. 30 § 4 k.p., art. 30 § 1 pkt 2 k.p., a
brak uzyskania przez Powódkę w tej sytuacji wymaganego wymiaru zatrudnienia
jest wystarczającą przyczyną rozwiązania stosunku pracy,
3) naruszenie prawa materialnego w postaci art. 45 § 1 k.p. w zw. z art. 30 § 4
k.p., art. 30 § 1 pkt 2 k.p., art. 183a § 1 k.p., art. 183b k.p., art. 22 ust. 2 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela i art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela poprzez uznanie, że nieprzydzielenie
Powódce zajęć wychowawczych, skutkujące nieuzyskaniem przez nią
wymaganego wymiaru zatrudnienia i rozwiązaniem z nią stosunku pracy, pomimo
że Powódka legitymowała się większymi kwalifikacjami do wykonywania tego
obowiązku niż inni pracownicy, którym te obowiązki powierzono, nie stanowi
naruszenia art. 45 § 1 k.p. w zw. z art. 30 § 4 k.p., art. 30 § 1 pkt 2 k.p., a brak
uzyskania przez Powódkę w tej sytuacji wymaganego wymiaru zatrudnienia jest
wystarczającą przyczyną rozwiązania stosunku pracy;
10
4) naruszenie prawa materialnego w postaci art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela i art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 roku Karta Nauczyciela poprzez przyjęcie, że możliwe jest rozwiązanie
stosunku pracy z nauczycielem mianowanym w oparciu o art. 20 ust. 1 wyżej
wymienionej ustawy, w sytuacji gdy wcześniej organ prowadzący szkołę nie nałożył
na niego obowiązku podjęcia pracy w innej szkole, który to obowiązek nie wymagał
zgody nauczyciela, a możliwość nałożenia którego to obowiązku istniała,
5) naruszenie prawa procesowego w postaci art. 328 § 2 w zw. z art. 316 § 1, art.
382 i art. 391 § 1 k.p.c. poprzez nieodniesienie się w uzasadnieniu wyroku do
ujętych w apelacji zarzutów Powódki o pozorności przyczyn zawartych w
oświadczeniu o rozwiązaniu stosunku pracy, którą w rzeczywistości było
zapewnienie możliwości zatrudnienia innego pracownika w osobie I. N., pominięciu
Powódki przy przydziale zajęć wychowawczych oraz nieuwzględnieniu różnicy w
stażu na stanowisku nauczyciela matematyki pomiędzy Powódką a M. K., co
uzasadnia przekonanie, że sąd odwoławczy nie wziął za podstawę rozstrzygnięcia
całego stanu rzeczy, istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy”.
Wskazując na powyższe wniesiono o: „1. przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania z uwagi na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego i
jej oczywistą zasadność; 2. uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz:
a) przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K.
Wydział VI Pracy i Ubezpieczeń Społecznych albo
b) uchylenie w całości wyroku Sądowi Okręgowemu w K. Wydział VI Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oraz wyroku Sądu Rejonowego w K. Wydział IV Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 grudnia 2011 roku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K. Wydział IV Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych albo
c) orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie powództwa w całości,
w przypadku gdy zajdą przesłanki z art. 39816
kpc”.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
11
Skarga kasacyjna ma uzasadnione postawy odnoszące się do naruszenia
prawa materialnego. Niezasadnie zarzucono natomiast naruszenie przepisów
postępowania. Podstawa skargi kasacyjnej w zakresie zarzutu naruszenia
przepisów postępowania wymaga dla swej skuteczności wykazania istotnego
wpływu tego naruszenia na wynik sprawy, rozumiany jako uwzględnienie lub
oddalenie powództwa (art. 3983
§ 1 pkt 3 k.p.c.). W przypadku zarzutu naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c., w którym została uregulowana konieczna zawartość
uzasadnienia wyroku, wpływ uchybienia tym wymaganiom na wynik sprawy z
reguły nie występuje, jako że uzasadnienie sporządzane jest po wydaniu
rozstrzygnięcia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że
tylko w takich wyjątkowych przypadkach, gdy wady uzasadnienia zaskarżonego
wyroku są tego rodzaju, że uniemożliwiają dokonanie jego kontroli kasacyjnej
zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być uznany za usprawiedliwiony.
Tytułem przykładu można przywołać orzeczenia Sądu Najwyższego: z 15 grudnia
2011 r. (II PK 80/11, LEX nr 1163328), z 18 października 2011 r. (II UK 51/11, LEX
nr 1110977) I z 6 lipca 2011 r. (I CSK 67/11, LEX nr 970061). Takich wad nie
można zarzucić uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia.
Natomiast zasadne okazały się zarzuty naruszenia prawa materialnego, co
przede wszystkim odnosi się do wykładni i zastosowania art. 20 ust. 1 i ust. 5c oraz
art. 22 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela.
Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły w razie
zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub
zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w
pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek
nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie
mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym
w art. 22 ust. 2. Z tego ostatniego przepisu wynika, że wymiar zatrudnienia
nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania, po jego ograniczeniu, nie
może być niższy niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć. Sąd Okręgowy uznał, że
dyrektor pozwanego Zespołu Szkół rozwiązując z powódką stosunek pracy działał
w zgodzie z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Ta konkluzja nie została
jednakże oparta na dostatecznych ustaleniach faktycznych. Nie zostało ustalone
12
bowiem, na jakiej podstawie powódka była zatrudniona (ustalone przez Sąd
uzyskanie stopnia awansu zawodowego nauczyciela mianowanego nie jest
tożsame z zatrudnieniem na podstawie mianowania) i w jakim wymiarze. Ponadto,
przesłanką rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 Karty
Nauczyciela jest nie tylko zmniejszenie liczby oddziałów w szkole ale niemożność
zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, z modyfikacją – jeśli chodzi o
wymiar zajęć – wynikającą z art. 22 ust. 2. Sąd ustalił, że nie było możliwości
zatrudnienia powódki w pełnym wymiarze zajęć ani możliwości uzupełnienia jej
pensum do połowy wymiaru zajęć (9/18) w innych szkołach. Z ustaleniem tym
pozostaje w sprzeczności ustalenie okoliczności zatrudnienia innego nauczyciela
(tej samej specjalności). Nauczycielowi temu przydzielono godziny nauczania
matematyki przewidziane dla powódki (7 tygodniowo) oraz prowadzenie kółka
matematycznego, co pozwoliło na zatrudnienie w połowie wymiaru zajęć. Nie
zostało ustalone, dlaczego nie było możliwe przydzielenie powódce prowadzenia
kółka matematycznego, jeżeli zatrudnienie w połowie wymiaru zajęć byłoby
wystarczające dla dalszej jej pracy w pozwanym Zespole. Te okoliczności
wymagają stanowczego ustalenia dla zastosowania art. 20 ust 1 pkt 2, a w
szczególności dla weryfikacji spełnienia przewidzianej w tym przepisie przesłanki
niemożliwości dalszego zatrudniania nauczyciela.
Gdyby okazało się, że spełnione zostały przesłanki z art. 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela kontrolą Sądu winny być objęte kryteria wyboru nauczyciela do
zwolnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 1997 r., I PKN 399/07,
OSNP 1998 nr 18, poz. 541) , skoro bezspornie chodziło o rozwiązanie stosunku
pracy z jedną z czterech nauczycielek matematyki. Sąd nie ustalił stanowczo, jakie
kryteria zastosował dyrektor. Kryteria, według których dokonuje się wyboru jednego
z nauczycieli do zwolnienia z pracy, nie są tożsame z ustawowymi przyczynami
wypowiedzenia stosunku pracy nauczycielowi mianowanemu (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 19 maja 2004 r., I PK 608/03, OSNP 2005 nr 3, poz. 36, z
aprobującą glosą A. Wypych - Żywickiej opublikowaną w systemie LEX, nr 141834).
W świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, kryterium o podstawowym znaczeniu
są kwalifikacje zawodowe (tak przyjęto – wprawdzie w odniesieniu do przeniesienia
nauczyciela w stan nieczynny - w wyrokach Sądu Najwyższego z 17 grudnia
13
1997 r., I PKN 437/ 97 OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 628 i z 5 lipca 2002 r., I PKN
301/01, LEX nr 829081). Dla zastosowania tego kryterium nie jest wystarczające
stwierdzenie, że wszyscy nauczyciele, spośród których miał być dokonany wybór
mają odpowiednie kwalifikacje do nauczania matematyki. Sąd drugiej instancji
uzupełnił to ustalenie Sądu Rejonowego o stwierdzenie, że inni nauczyciele
posiadali kwalifikacje do nauczania innych przedmiotów lecz nie podał, jaką
nauczycielkę (nauczycielki) miał na myśli, a z ustaleń poczynionych w pierwszej
instancji wynikało tylko, że jedna nauczycielka jest magistrem fizyki. Ustalenie
zastosowanych kryteriów wyboru nie może być zatem uznane za dostateczne.
Porównanie kwalifikacji winno być bardziej szczegółowe i wielostronne. Wprawdzie
do kryteriów wyboru nie należy sytuacja osobista i materialna nauczyciela lecz
może ona być wzięta pod rozwagę w ramach badania zgodności działań
pracodawcy z zasadami współżycia społecznego. Sąd bezpodstawnie poprzestał w
tym zakresie na ogólnym ustaleniu, że powódka znajduje się w trudnej sytuacji
osobistej i materialnej i na zaakceptowaniu informacji, że sytuacja ta nie była brana
pod uwagę przez dyrektora.
Sąd Okręgowy nie ustalił też kategorycznie, czy powódka została pouczona
przez dyrektora o możliwości złożenia wniosku o przejście w stan nieczynny,
przyjmując, że nawet gdyby nie została pouczona, nie miałoby to żadnych
konsekwencji. Nie jest to słuszny pogląd. Dyrektor ma obowiązek pouczyć
nauczyciela o możliwości złożenia wniosku o przejście w stan nieczynny (por.
wyrok Sądu Najwyższego z 5 lipca 2011 r., I PK 28/11, OSNP 2012 nr 15-16, poz.
196). Niewypełnienie tego obowiązku podobnie jak postępowanie w sprzeczności z
zasadami współżycia społecznego nie pozostaje bez konsekwencji. Są one objęte
przesłankami nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia
wymienionymi w art. 45 § 1 k.p. W tym zakresie ma zastosowanie odesłanie do
Kodeksu pracy z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela. Stąd też okazał się zasadny
zarzut naruszenia tego przepisu. Sąd drugiej instancji bezpodstawnie odrzucił
zbadanie tych okoliczności.
Zarzuty naruszenia omówionych przepisów prawa materialnego podniesione
w skardze kasacyjnej okazały się uzasadnione. Powoduje to konieczność uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 39815
14
§ 1 k.p.c.) mimo, że nie zostały w niej rozwinięte zarzuty naruszenia innych
przepisów powołanych w związku z usprawiedliwionymi podstawami.