Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 368/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku E. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o świadczenie przedemerytalne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w […]
z dnia 21 czerwca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2012 r., Sąd Apelacyjny, zmienił, na skutek
apelacji organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wyrok Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 lutego 2012 r. i
oddalił odwołanie wnioskodawczyni E. W. od decyzji organu rentowego z dnia 15
2
lipca 2011 r., którą odmówiono jej prawa do świadczenia przedemerytalnego. Sąd
Apelacyjny wskazał w uzasadnieniu, że wnioskodawczyni nie spełniła warunków
dla przyznania dochodzonego świadczenia określonych w art. 37 k ust. 1 pkt 1 i 2
ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu
(jednolity tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 ze zm.) w związku z art. 29 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), bowiem
nie wykazała 30-letnich okresów składkowych i nieskładkowych. W ocenie Sądu,
brak było podstaw do zaliczenia wnioskodawczyni do okresów pracy (traktowanych
jak okresy składkowe), okresów pracy w pasiece prowadzonej przez jej rodziców,
zgodnie z art. 6 pkt 3 — 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
Ustawa ta co prawda, określiła jako działalność rolniczą, działalność w zakresie
produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i
rybnej, zrównując prowadzenie gospodarstwa rolnego z prowadzeniem działu
specjalnego w zakresie ubezpieczenia społecznego rolników, niemniej jednak
pojęcie prawne działu specjalnego produkcji rolnej, w którym praca mogła zostać
doliczona do okresów składkowych, zostało wprowadzone dopiero ustawą z dnia
14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków
ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.). Zgodnie z art. 2
pkt 5 tej ustawy przez dział specjalny rozumie się uprawy i hodowle podlegające
opodatkowaniu podatkiem rolnym od dochodów z działów specjalnych produkcji
rolnej, do działu specjalnego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy dotyczące
gospodarstwa rolnego. W okresach, w których wnioskodawczyni pomagała ojcu w
prowadzeniu pasieki, dział specjalny produkcji rolnej nie był uznawany za
gospodarstwo rolne, co oznacza, że praca wnioskodawczyni w pasiece nie mogła
zostać uznana za pracę w gospodarstwie rolnym.
W stanie faktycznym sprawy, decyzją z dnia 15 lipca 2001 r. organ rentowy
odmówił wnioskodawczyni prawa do dochodzonego świadczenia. Na skutek jej
odwołania, wyrokiem z dnia 24 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni
prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 20 maja 2011 r., po uznaniu za
3
udowodnione okresów pracy wnioskodawczyni w pasiece prowadzonej przez
rodziców od dnia 21 czerwca 1970 r. do dnia 31 sierpnia 1970 r., od dnia 21
czerwca 1974 r. do dnia 31 sierpnia 1974 r., od dnia 17 czerwca 1975 r. do dnia 31
sierpnia 1975 r. i od dnia 5 czerwca 1976 r. do dnia 8 sierpnia 1976 r. (okresy
wakacji szkolnych), oddalając odwołanie w pozostałym zakresie. Sąd ustalił, że
rodzice wnioskodawczyni dzierżawili w M. grunt od cukrowni na tzw. odstoinach,
prowadząc pasiekę, wnioskodawczyni była jedynym ich dzieckiem, mieszkającym z
rodzicami, brat z żoną oraz siostra zamieszkiwali oddzielnie. W okresach objętych
sporem, wnioskodawczyni uczęszczała do Zasadniczej Szkoły Handlowej w L., a
od roku 1973 r. przez okres trzech lat (do czerwca 1976 r.) do Liceum
Ekonomicznego w L. Do szkoły zawodowej wnioskodawczyni uczęszczała w
godzinach popołudniowych, wyjeżdżając z M. po godzinie 12.00.
Od kwietnia, w okresie wzmożonych prac przy pasiece (było ponad 60 uli),
wnioskodawczyni pomagała ojcu, pracując przy pszczołach 6-7 godzin dziennie.
Sąd Okręgowy ocenił, że na wnioskodawczyni spoczywał w głównej mierze
obowiązek pracy w pasiece, gdyż siostra i brat w tym czasie opuścili już dom
rodzinny, a ojciec wnioskodawczyni był zatrudniony w cukrowni. Jednak z uwagi na
to, że wnioskodawczyni uczyła się w szkołach, Sąd uznał, że do stażu pracy w
zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresu wymaganego do przyznania
emerytury, można przyjąć tylko okresy pracy w czasie wakacji szkolnych. W tak
ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd pierwszej instancji uznał, że
wnioskodawczyni legitymuje się niezbędnym stażem pracy 30 lat, wymaganym do
uzyskania prawa do świadczenia emerytalnego.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego, zaskarżając go w
całości, pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego – art. 37k ust. 1 pkt 2 ustawy 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i
przeciwdziałaniu bezrobociu w związku z art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia
2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych poprzez ich niewłaściwe zastosowanie
polegające na uznaniu, że wnioskodawczyni nie legitymuje się wymaganymi 30-
letnimi okresami składkowymi i nieskładkowymi, uprawniającymi do uzyskania
dochodzonego świadczenia „podczas gdy prawidłowo zastosowane przepisy
uprawniały do uznania pracy wnioskodawczyni w pasiece jako pracy w
4
gospodarstwie rolnym (…)”, art. 10 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez ich błędną
wykładnię i uznanie, że „przyznane przez Sąd Okręgowy prawo do świadczenia
przedemerytalnego w okresach wymienionych w wyroku zostało błędnie zaliczone,
wobec braku kwalifikowania pracy w pasiece jako działalności rolniczej według
przepisów ustawy z dnia 24 stycznia 1968 r. o rentach i innych świadczeniach dla
rolników przekazujących nieruchomości rolne na własność Państwa (Dz. U. Nr 3,
poz. 15 ze zm.) i ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o przekazywaniu gospodarstw
rolnych na własność Państwa za rentę i spłaty pieniężne (Dz. U. Nr 21, poz. 118 ze
zm.)” oraz art. 10 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 2 pkt 4 i 5 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i
członków ich rodzin, poprzez błędne zastosowanie, a także naruszenie przepisów
postępowania mające wpływ na wynik sprawy – art. 382, art. 391 w związku z art.
328 § 2 i art. 233 § 1 k.p.c. Pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia
przepisów postępowania lub gdy zarzut taki okaże się niezasadny.
Wstępnie – z uwagi na zarzuty skargi - trzeba przypomnieć, że zgodnie z art.
3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów. Rozpoznając skargę, Sąd Najwyższy nie jest
uprawniony ani do badania prawidłowości ustaleń faktycznych, ani do oceny
dowodów, dokonanych przez sąd drugiej instancji. Sąd Najwyższy jako „sąd prawa”,
rozpoznając nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci skargi kasacyjnej, jest
związany ustalonym stanem faktycznym sprawy (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Związanie to
wyklucza nie tylko przeprowadzenie w jakimkolwiek zakresie dowodów, lecz także
5
badanie, czy sąd drugiej instancji nie przekroczył granic swobodnej ich oceny. Z
tego punktu widzenia każdy zarzut skargi kasacyjnej, który ma na celu polemikę z
ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji, chociażby pod pozorem
kontestowania błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania określonych
przepisów prawa materialnego, z uwagi na jego sprzeczność z art. 3983
§ 3 k.p.c.
jest a limine niedopuszczalny. Sąd Najwyższy jako sąd kasacyjny nie zajmuje się
oceną materiału dowodowego, nie ma również kompetencji do dokonywania
kontroli prawidłowości oceny dowodów dokonanej przez sąd drugiej instancji
według kryteriów opisanych w art. 233 § 1 k.p.c. Jedynie wyjątkowo zarzut skargi
kasacyjnej wskazujący na naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest zasadny, jeżeli w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (art. 328 § 2 k.p.c.) sąd – dokonując oceny
wiarygodności zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz
wyprowadzając stąd wnioski – pominął wiele dowodów lub nie wyjaśnił, z jakiej
przyczyny odmówił im wiarygodności lub mocy dowodowej, pomimo, że mogły mieć
one istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w tej sprawie (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 stycznia 2005 r., I PK 134/04, niepublikowany). W razie
postawienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym,
Sąd Najwyższy nie dokonuje jednak ponownej analizy wiarygodności i mocy
zgromadzonych dowodów, lecz sprawdza prawidłowość wykorzystania przez sąd
orzekający uprawnień przewidzianych w omawianym przepisie – tak Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 29 września 2005 r., II PK 28/05, (niepublikowany).
Mając powyższe na uwadze za niezasadny należy uznać podniesiony w skardze
zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
Podobnie jako niezasadny należy ocenić zarzut naruszenia przez Sąd
Apelacyjny art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. (powoływanie się w
skardze na naruszenie art. 382 k.p.c., jest bezprzedmiotowe, gdy się zważy, że Sąd
Apelacyjny orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej
instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym, przy czym Sąd ten nie uzupełniał
materiału dowodowego). W judykaturze Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się,
że uchybienie przez sąd drugiej instancji art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
przez sporządzenie uzasadnienia nie odpowiadającego wymaganiom, jakie stawia
wymieniony przepis, może wyjątkowo wypełniać podstawę kasacyjną przewidzianą
6
w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Ma to miejsce wówczas, gdy wskutek uchybienia
wymaganiom określającym zasady motywowania orzeczeń nie poddaje się ono
kontroli kasacyjnej, w szczególności gdy uzasadnienie nie ma wszystkich
koniecznych elementów, bądź zawiera takie braki, które ją uniemożliwiają (por.np.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2012 r., II CSK 614/11 oraz z dnia 5
września 2012 r., IV CSK 76/12, niepublikowane). W rozpoznawanej sprawie zarzut
ten jest nieuprawniony.
Biorąc pod uwagę nieuwzględnienie żadnego z zarzutów naruszenia
przepisów postępowania zawartych w skardze kasacyjnej, Sad Najwyższy przy
rozpoznawaniu skargi jest związany poczynionymi w sprawie ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia.
Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia z dnia 14 grudnia 1982 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, co trafnie
stwierdził Sąd Apelacyjny, za rolnika uznawało się osobę prowadzącą
gospodarstwo rolne lub dział specjalny samodzielnie albo w charakterze
współwłaściciela (współposiadacza) na gruntach stanowiących jej własność lub
będących w jej posiadaniu. Zawarta w art. 2 pkt 4 ustawy definicja gospodarstwa
rolnego obejmowała swym zakresem będące własnością lub znajdujące się w
posiadaniu tej samej osoby nieruchomości rolne, jeżeli stanowiły lub mogły
stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, obejmującą grunty rolne i leśne wraz
z budynkami, urządzeniami i inwentarzem oraz prawami i obowiązkami związanymi
z prowadzeniem gospodarstwa, gdy powierzchnia użytków rolnych tego
gospodarstwa przekraczała 1 ha. Trafnie również Sąd Apelacyjny przyjął, że w toku
postępowania nie zostało udokumentowane posiadanie przez rodziców
wnioskodawczyni gospodarstwa rolnego, a odmienne ustalenie Sądu pierwszej
instancji opierało się jedynie na twierdzeniach wnioskodawczyni, nie popartych
żadnymi dowodami ani co do wielkości gospodarstwa rolnego, ani co do formy
prawnej posiadania powyższego gospodarstwa. Powyższe ustalenia, w ocenie
Sądu Najwyższego, są istotne co do uznania wnioskodawczyni za domownika,
gdyż nie jest to możliwe w wypadku zakwestionowania posiadania przez rodziców
wnioskodawczyni gospodarstwa rolnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6
grudnia 2007 r., I UK 139/07, OSNP 2009 nr 1-2, poz. 24). Samo prowadzenie tzw.
7
działu specjalnego gospodarstwa rolnego, w okresach, będących przedmiotem
oceny, mogłoby nastąpić jedynie po udowodnieniu, że pasieka stanowiła część
gospodarstwa rolnego, a więc gdy powierzchnia użytków rolnych tego
gospodarstwa przekraczała 1 ha (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca
2013 r., I UK 24/13 - niepublikowany, w którym wskazano, że gospodarstwem
rolnym w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach jest takie,
które za gospodarstwo rolne uznawane było w przepisach obowiązującym w
okresie, w którym wykonywana była praca w tym gospodarstwie).
Trzeba też zauważyć, że w utrwalonej judykaturze przyjmuje się, że
przesłanką zaliczenia do okresów składkowych okresu pracy w gospodarstwie
rolnym, o którym stanowi art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
(okres ten jest traktowany jak okres składkowy) jest znaczący dla funkcjonowania
tego gospodarstwa wymiar czasu pracy, za który uważa się wymiar co najmniej
połowy pełnego wymiaru czasu pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19
grudnia 2000 r., II UKN 155/00, OSNAPiUS 2002 r. nr 16, poz. 394 oraz z dnia 8
marca 2011 r., II UK 305/10 - niepublikowany).
Za niewystarczające należało więc uznać udowodnienie jedynie faktu
wykonywania pracy w pasiece bez pierwotnego wykazania prowadzenia przez
rodziców wnioskodawczyni gospodarstwa rolnego w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy
z dnia z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
indywidualnych i członków ich rodzin.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.
8