Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 71/13
POSTANOWIENIE
Dnia 11 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło
w sprawie z wniosku A. P.
przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych i Administracji /…/
o wysokość emerytury policyjnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 22 czerwca 2012 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22
czerwca 2012 r. oddalił apelację A. P. od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu
Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 15 września 2011 r., oddalającego jego
odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych i Administracji /…/ z 20 października 2009 r.(mocą której
dokonano ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej ubezpieczonego,
określając jej wysokość od dnia 1 stycznia 2010 r. na kwotę 1123,37 zł; wskaźnik
wysokości podstawy wymiaru emerytury za okres od dnia 16 kwietnia 1971 r. do 30
kwietnia 1989 r. obniżono z 2,6% do 0,7% za każdy rok służby) i z 17 grudnia 2009
2
r. (którą organ emerytalny ustalił wysokość tego świadczenia po odliczeniu zaliczki
na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne).
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną ubezpieczonego.
Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono: 1/ brak zastosowania przez Sądy obu
instancji, z urzędu, konstytucyjnej zasady niedyskryminacji, która to zasada wynika
także z systemu prawnego Unii Europejskiej, a także Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności, przez niezróżnicowanie statusu adresatów
ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby
Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej,
Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich
rodzin (Dz. U. z 2009 r. Nr 24, poz. 145; dalej Ustawa Zmieniająca), co skutkuje
zróżnicowaniem statusu funkcjonariuszy, którzy tak jak ubezpieczony nie podlegali
weryfikacji z uwagi na zakończenie pracy w 1989 roku i tych, którzy nie pełnili
służby w organach ochrony państwa przed rokiem 1990, a także pomiędzy
ubezpieczonym a osobami, które pracowały w takim samym okresie, a którym
przyznano świadczenie rentowe, podczas gdy brak jest przesłanek do
zróżnicowania tych grup, w sytuacji gdy ubezpieczony został zrównany ze statusem
osób negatywnie zweryfikowanych; 2/ nierozpoznanie przez Sąd Okręgowy i Sąd
Apelacyjny zarzutów naruszenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności sformułowanych przez Wnioskodawcę, w tym również
zarzutu dyskryminacji; 3/ błędną interpretację Ustawy Zmieniającej, przez przyjęcie,
że dotyczy ona wszystkich osób, która w latach 1944-1990 pracowały w organach
służb bezpieczeństwa, w tym ubezpieczonego, co jest sprzeczne z celem
wprowadzenia tej ustawy, wyrażonym w jej preambule; 4/ pominięcie przez Sądy
zasad rzetelnego procesu - zarzut naruszenia art. 6 Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka przez zaniechanie weryfikacji prawdziwości zaświadczenia Instytutu
Pamięci Narodowej dotyczącego charakteru pracy ubezpieczonego, a także
zaniechanie przeprowadzenia rzetelnego procesu mającego na celu ustalenie, czy
rzeczywiście ubezpieczony pracując na stanowiskach ustalonych w postępowaniu,
miał być konkretnym adresatem ustawy ograniczającej wysokość emerytury; 5/
3
naruszenie art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o
dokumentach organów państwa z lat 1944-1990 w związku z art. 13a ustęp 1
Ustawy Zmieniającej, przez przyjęcie, iż Instytut Pamięci Narodowej jest organem
definiującym, co stanowi organ bezpieczeństwa państwa, chociaż dokonanie takiej
definicji może nastąpić jedynie ustawowo; 6/ błędną interpretację Rezolucji nr 1096
(1996) Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w sprawie środków służących
do likwidacji spuścizny po totalitarnych systemach komunistycznych, przyjętej w
dniu 27 czerwca 2007 r., przez zignorowanie wytycznych mających zapewnić
zgodność ustaw lustracyjnych i podobnych środków administracyjnych z wymogami
państwa opartego na rządach prawa i zaleceń zakończenia rozliczeń z okresem
komunistycznym w ciągu 10 lat po obaleniu systemu. Skarżący wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku w całości i wydanie orzeczenia co do istoty sprawy przez
uwzględnienie apelacji lub o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu. Ponadto
skarżący wniósł o rozpoznanie skargi kasacyjnej na rozprawie, a także o to, aby na
podstawie art. 39817
§ 1 k.p.c. skład orzekający Sądu Najwyższego przekazał
rozstrzygnięcie powiększonemu składowi tego Sądu z uwagi na przedstawione w
skardze kasacyjnej zagadnienia prawne i o zasądzenie kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych.
Jako przesłankę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano
konieczność wypowiedzenia się przez Sąd Najwyższy co do zarzutów wskazanych
w podstawie skargi kasacyjnej, a także występowanie w sprawie istotnych
zagadnień prawnych: 1/ czy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wyłącza
kompetencję sądów powszechnych do zbadania zgodności zastosowanych w
sprawie przepisów z Europejską Konwencją Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności?; 2/ czy sądy powszechne rozpoznając sprawę mogą powoływać się
blankietowo na uzasadnienie Sądu Konstytucyjnego, bez przeprowadzenia
indywidualnej analizy sprawy i bez rozpoznania stawianych zarzutów z Europejskiej
Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności?; 3/ czy sądy powszechne
rozpoznając sprawę ubezpieczonego, po wydaniu wyroku przez Trybunał
Konstytucyjny w dniu 24 lutego 2010 r. w sprawie o sygn. akt K 6/09 (OTK-A 2010
Nr 2, poz. 15), stwierdzającego zgodność zaskarżonych przepisów z Konstytucją
4
RP, nie posiadają legitymacji do przeprowadzenia pełnego testu proporcjonalności
ustawowego mechanizmu obniżenia emerytur z uwagi na zróżnicowaną sytuację
adresatów Ustawy Zmieniającej, w szczególności w sytuacji Wnioskodawcy; 4/ czy
sądy powszechne rozpoznające sprawę ubezpieczonego mogą uchylić się od
zastosowania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i
powoływać się wyłącznie na wyrok Trybunału Konstytucyjnego?
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie warto podkreślić, iż Sąd Najwyższy, jako sąd kasacyjny, nie jest
sądem powszechnym zwykłej, trzeciej instancji, zaś skarga kasacyjna (podobnie
jak uprzednio kasacja) nie jest środkiem zaskarżenia przysługującym od każdego
rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, a to z
uwagi na przeważający w charakterze skargi kasacyjnej element interesu
publicznego. Zgodnie z takim modelem skargi kasacyjnej jej rozpoznanie następuje
tylko z przyczyn kwalifikowanych, wymienionych w art. 3989
§ 1 k.p.c., tj. wówczas,
gdy w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, bądź istnieje potrzeba
wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów, czy też zachodzi nieważność postępowania
lub gdy skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. W konsekwencji tegoż w
art. 3984
§ 2 k.p.c. wśród istotnych wymagań skargi kasacyjnej ustawodawca
wymienił obowiązek złożenia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego
uzasadnienie. Wymóg ten wiąże się z tzw. przedsądem, polegającym m.in. na
możliwości odmowy przez Sąd Najwyższy przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania (art. 3989
§ 2 k.p.c.), a jego spełnienie powinno przybrać postać
wyodrębnionego wywodu prawnego, w którym skarżący wykaże, jakie występujące
w sprawie okoliczności pozwalają na uwzględnienie wniosku o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania i jednocześnie uzasadnieniu, dlaczego odpowiadają one
ustawowemu katalogowi przesłanek. Ustawodawca nieprzypadkowo, konstruując
wymagania skargi kasacyjnej, wyodrębnił w oddzielnych przepisach art. 3984
k.p.c.
obowiązek przytoczenia podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia (§ 1) i obowiązek
przedstawienia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego uzasadnienia (§ 2).
5
Chodzi zatem o dwa odrębne, kreatywne elementy skargi kasacyjnej, które
spełniają określone cele i podlegają ocenie Sądu Najwyższego, na różnych etapach
postępowania kasacyjnego. Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego
uzasadnienie podlegają analizie na etapie przedsądu, natomiast przytoczone
podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie oceniane są dopiero po przyjęciu skargi do
rozpoznania, w trakcie jej merytorycznego rozpoznawania. Oba te elementy muszą
być więc przez skarżącego wyodrębnione, oddzielnie przedstawione i uzasadnione,
a dla spełnienia wymogu z art. 3984
§ 2 k.p.c. nie wystarczy odwołanie się do
podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia, bo choć dla obu tych przesłanek
argumenty mogą być podobne, to Sąd Najwyższy w ramach przedsądu bada tylko
wskazane w skardze okoliczności uzasadniające przyjęcie jej do rozpoznania, nie
analizuje zaś podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia. Skarga kasacyjna powinna
być tak zredagowana i skonstruowana, aby Sąd Najwyższy nie musiał poszukiwać
w uzasadnieniu jej podstaw pozostałych elementów konstrukcyjnych skargi, ani tym
bardziej się ich domyślać. Skarga kasacyjna jest wszak szczególnym środkiem
zaskarżenia, realizującym przede wszystkim interes publiczny, polegający na
usuwaniu rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych oraz na
wspomaganiu rozwoju prawa, zatem uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi do
rozpoznania powinno koncentrować się na wykazaniu, iż takie okoliczności w
sprawie zachodzą (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r.,
II UK 246/07, LEX nr 449007, z dnia 10 marca 2008 r., III UK 4/8, LEX nr 459291, z
dnia 9 czerwca 2008 r., II UK38/08, LEX nr 404134 i z dnia 19 czerwca 2008 r.,
II UZ 18/08, LEX nr 406392).
W niniejszym przypadku wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania nie spełnia wymagań stawianych temu nadzwyczajnemu środkowi
zaskarżenia.
Podnoszona przez skarżącego okoliczność w postaci konieczności
wypowiedzenia się przez Sąd Najwyższy co do zarzutów kasacyjnych w ogóle nie
mieści się w zawartym w art. 3989
§ 1 k.p.c. katalogu przesłanek przedsądu.
Natomiast odnośne do tej przesłanki przedsądu, jaką jest występowanie w
sprawie istotnego zagadnienia prawnego, obowiązkiem skarżącego jest
wywiedzenie i uzasadnienie występującego w sprawie problemu w sposób zbliżony
6
do tego, jaki przewidziany jest przy przedstawianiu zagadnienia prawnego przez
sąd odwoławczy na podstawie art. 390 k.p.c. Sformułowanie zagadnienia powinno
zatem odwoływać się w sposób generalny i abstrakcyjny do treści przepisu, który
nie podlega jednoznacznej wykładni, a którego wyjaśnienie przez Sąd Najwyższy
przyczyni się do rozwoju jurysprudencji i prawa pozytywnego. Rolą Sądu
Najwyższego, jako najwyższego organu sądowego w Rzeczypospolitej Polskiej, nie
jest bowiem działanie w interesie indywidualnym, lecz powszechnym, przez
ochronę obowiązującego porządku prawnego przed dowolnością orzekania i
ujednolicanie praktyki stosowania prawa pozytywnego. Nie każde więc orzeczenie,
nawet błędnie wydane, zasługuje na kontrolę w postępowaniu kasacyjnym
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2000 r., II CZ 178/99, OSNC
2000, nr 7-8, poz. 147, z dnia 18 marca 2004 r., I PK 620/03, LEX nr 513011, z dnia
8 lipca 2004 r., II PK 71/04, LEX nr 375715 i z dnia 16 kwietnia 2008 r., I CZ 11/08,
LEX nr 393883). Nie spełnia określonego w art. 3989
§ 1 k.p.c. wymagania
sformułowanie istotnego zagadnienia prawnego w sposób ogólny i nieprecyzyjny, a
zwłaszcza ograniczenie się do samego postawienia pytania, bez odniesienia się do
problemów interpretacyjnych przepisów (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
25 lutego 2008 r., I UK 332/07, LEX nr 452451 i z dnia 21 maja 2008 r., I UK 11/08,
LEX nr 491538).
W przedmiotowej sprawie skarżący uzasadniając występowanie powyższej
przesłanki przedsądu ograniczył się do samego postawienia pytań, bez wskazania
konkretnych przepisów prawa, na których podstawie sformułował owe pytania, a
także bez przedstawienia jakiegokolwiek wywodu jurydycznego, wyjaśniającego na
czym polegają trudności w dekodowaniu norm prawnych zawartych w tych
przepisach. W konsekwencji Sąd Najwyższy musiałby poszukiwać argumentów na
rzecz istnienia powołanej przesłanki przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania w
innych elementach konstrukcyjnych tego środka zaskarżenia, albo wręcz domyślać
się ich.
Wobec niewykazania przez skarżącego żadnej z ustawowych przesłanek
przedsądu, z mocy art. 3989
§ 2 k.p.c. należało orzec jak w sentencji.
7