Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 438/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
SSN Dorota Rysińska
Protokolant Jolanta Włostowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Bogumiły Drozdowskiej,
w sprawie Ł. M.
skazanego z art. 158 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 10 czerwca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 25 czerwca 2012 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w Z.
z dnia 24 lutego 2012 r.
I. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania w
postepowaniu odwoławczym,
II. zasądza zwrot na rzecz Ł. M. wniesionej przez niego
opłaty od kasacji w kwocie 450 (czterysta pięćdziesiąt)
złotych.
2
UZASADNIENIE
Prokurator oskarżył Ł. M. o to, że w dniu 5 grudnia 2008 r. w Z.,
działając wspólnie i w porozumieniu z ustaloną osobą dokonał rozboju na
osobie M. D. w ten sposób, że używając wobec niego przemocy, przez
zadawanie mu uderzeń głową w twarz oraz bijąc go pięściami po całym ciele,
zabrał w celu przywłaszczenia portfel wartości 3,5 zł wraz z zawartością
gotówki w wysokości 12 zł oraz autobusowy bilet miesięczny, przez co naraził
pokrzywdzonego na bezpośrednie niebezpieczeństwo nastąpienia skutku
określonego w art. 156 § 1 k.k. lub w art. 157 § 1 k.k., tj. o czyn z art. 280 § 1
k.k. i art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
W sprawie niniejszej aktem oskarżenia objęto także przestępstwo
zarzucane oskarżonym J. M. i P. J., a kwalifikowane z art. 13 § 1 k.k. w zw. z
art. 280 § 1 k.k. i art. 158 § 1 k.k. w zw. art. 11 § 2 k.k., przy czym w
odniesieniu do P. J. także w zw. z art. 64 § 1 k.k., stanowiące odrębny czyn,
popełniony w dniu 10 listopada 2008 r.
Sąd Rejonowy w Z. wyrokiem dnia 24 lutego 2012 r., uznał Ł. M. za
winnego popełnienia czynu zarzucanego mu aktem oskarżenia, przy czym z
opisu tego czynu wyeliminował zabór autobusowego biletu miesięcznego i
ustalił, że czyn ten stanowi wypadek mniejszej wagi oraz wyczerpuje
dyspozycję art. 283 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 283
k.k., w brzmieniu obowiązującym w czasie popełnienia czynu zabronionego
przed zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 5 listopada 2009 roku o
zmianie ustawy - Kodeks kamy, ustawy - Kodeks postępowania karnego,
ustawy - Kodeks kamy wykonawczy, ustawy - Kodeks kamy skarbowy oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589), w zw. z art. 280 § 1
wymienionego k.k., przy zastosowaniu art. 4 § 1 k.k., skazał go na karę roku
pozbawienia wolności, zaś na mocy art. 46 § 1 kk orzekł wobec oskarżonego
Ł. M. środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody w całości
poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego M. D. kwoty 15 zł 50 groszy -
solidarnie z D. S. Jednocześnie na podstawie art. 63 § 1 kk zaliczył
oskarżonemu na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności okres jego
tymczasowego aresztowania od dnia 12 grudnia 2008 r. do dnia 18 lutego
2010 r. oraz zasądził od tego oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę
3
180 zł, tytułem kosztów sądowych, zwalniając go od ich zapłaty w pozostałej
części.
Od powyższego wyroku apelację wnieśli: oskarżony Ł. M., jego
obrońca i prokurator.
Prokurator, w części dotyczącej skazania oskarżonego Ł. M., zarzucił
orzeczeniu Sądu I instancji:
-błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał
wpływ na jego treść, poprzez uznanie, że czyn przypisany oskarżonemu Ł.M.
stanowi wypadek mniejszej wagi przewidziany w art. 283 k.k. podczas, gdy
okoliczności związane ze stroną przedmiotowo-podmiotową czynu
popełnionego przez oskarżonego skłaniają do stanowiska, iż w konkretnym
przypadku brak jest przesłanek do przyjęcia wypadku mniejszej wagi;
- obrazę prawa materialnego, a mianowicie art. 4 § 1 k.k., przez jego
niesłuszne zastosowanie w sytuacji, gdy w czasie od popełnienia czynów
przez oskarżonych, w tym Ł. M., do czasu orzekania, nie nastąpiła zmiana
przepisów kodeksu karnego mających zastosowanie w sprawie;
- obrazę prawa materialnego art. 11 § 2 k.k., polegającą na błędnym przyjęciu,
iż czyn Ł. M. wyczerpuje jedynie znamiona przepisu art. 280 § 1 k.k. w zw. z
art. 283 k.k. w sytuacji, gdy prawidłowa ocena prawna wskazuje, iż oskarżony
swoim zachowaniem dopuścił się pozostającego w zbiegu kumulatywnym
czynu z art. 280 § 1 k.k. i art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.;
- obrazę przepisów postępowania, tj. art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k., wyrażającą się
w sprzeczności między treścią orzeczenia a jego uzasadnieniem, poprzez
wskazanie w treści orzeczenia, zaliczenia oskarżonemu na poczet orzeczonej
kary, okresu jego rzeczywistego pozbawienia wolności, a w uzasadnieniu
tegoż orzeczenia wskazanie, że omyłkowo zaliczono okres rzeczywistego
pozbawienia wolności w sytuacji, gdy okres rzeczywistego pozbawienia
wolności został oskarżonemu Ł. M. zaliczony prawidłowo.
Powołując się na powyższe prokurator wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w części dot. Ł. M. i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu w Z. do ponownego rozpoznania.
Obrońca oskarżonego zarzucił orzeczeniu Sądu I instancji:
4
I. obrazę przepisów prawa procesowego mającą wpływ na treść wyroku, a
zwłaszcza naruszenie:
a) art. 4, 5 § 2, 7, 410 k.p.k., poprzez dokonanie przez Sąd dowolnej a nie
swobodniej oceny dowodów, wyrażającej się w błędnym stanowisku co do
oceny materiału dowodowego, a w szczególności uznaniu, iż oskarżony
wspólnie i w porozumieniu z ustalonym sprawcą dokonał rozboju na M. D.
podczas, gdy z zebranego materiału dowodowego wynika, że w dniu 5
sierpnia 2008 r. miały miejsce dwa zdarzenia z udziałem M. D., a nie jedno;
b) art. 4, 7, 424 § 1 pkt 1 k.p.k., poprzez dokonanie przez Sąd dowolnej, a nie
swobodniej oceny dowodów, wyrażającej się w błędnym stanowisku co do
oceny materiału dowodowego, a w szczególności uznaniu, iż w dniu 5 sierpnia
2008 r. podczas jednego zdarzenia Ł. M. wspólnie z D. S. dokonali rozboju na
M. D.;
c) art. 49a k.p.k. w zw. z art. 46 k.k., poprzez orzeczenie obowiązku
naprawienia szkody, mimo braku zgłoszenia takiego wniosku w
przewidzianym przez procedurę terminie oraz stanowiska pokrzywdzonego z
rozprawy w dniu 29 listopada 2011r., który nie domagał się naprawienia
szkody;
d) art. 63 § 1 k.k., poprzez błędne zaliczenie okresu tymczasowego
aresztowania na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności;
II. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który;
mógł mieć wpływ na jego treść, polegający na niezasadnym ustaleniu na
podstawie faktów i dowodów, że oskarżony Ł. M. dopuścił się zarzucanego
mu czynu.
W związku z tymi zarzutami skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.
Natomiast oskarżony Ł. M., w osobistej apelacji, kwestionował
dokonane przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne i ocenę materiału
dowodowego, wskazując na prowadzenie rozprawy przed Sądem Rejonowym
w Z. pod jego nieobecność, co uniemożliwiło mu zadawanie pytań świadkom.
Dlatego też, złożył on wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku na jego
korzyść, bliżej nie precyzując treści postulowanego rozstrzygnięcia.
5
Sąd Okręgowy w Z. wyrokiem z dnia 25 czerwca 2012 r., po
rozpoznaniu wniesionych apelacji, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że
oskarżonego Ł. M. uznał za winnego tego, że w dniu 5 grudnia 2008r. w Z.,
działając w porozumieniu z ustaloną osobą wziął udział w pobiciu
małoletniego M.D. w ten sposób, że wspólnie uderzali go po twarzy -
oskarżony Ł. M. nieuzbrojonymi pięściami, natomiast ustalona osoba ręką, na
której miała nałożony twardy opatrunek gipsowy, powodując mu obrażenia w
postaci powierzchownych otarć naskórka okolicy twarzy oraz bolesność okolic
nosa i żuchwy, które to obrażenia spowodowały rozstrój zdrowia
pokrzywdzonego oraz naruszyły czynności narządów żucia i oddychania na
czas nie przekraczający siedmiu dni, a także naraziły pokrzywdzonego na
bezpośrednie niebezpieczeństwo doznania obrażeń powodujących naruszenie
czynności narządów ciała oraz rozstrój zdrowia na okres przekraczający
siedem dni - to jest czynu wyczerpującego dyspozycję art. 158 § 1 k.k. i za to
na podstawie tego przepisu wymierzył oskarżonemu karę roku pozbawienia
wolności, na poczet której, w oparciu o art. 63 § 1 k.k., zaliczył mu okres
zatrzymania i tymczasowego aresztowania od dnia12 grudnia 2008 r. do dnia
12 grudnia 2009r. oraz uchylił orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody na
rzecz M. D. W pozostałym zakresie, co do Ł. M., zaskarżony wyrok utrzymał w
mocy, zwalniając go od ponoszenia kosztów sądowych za obie instancje.
Wyrok Sądu odwoławczego zaskarżył kasacją obrońca oskarżonego Ł.
M., który zarzucił orzeczeniu Sądu II instancji rażące naruszenie przepisów
postępowania, a to: art. 433 § 2, 440 i 457 § 3 k.p.k. w zw. art. 7 k.p.k., przez
brak należytego rozważenia wszystkich wniosków i zarzutów zawartych w
apelacji obrońcy oskarżonego, oraz brak dostatecznego wykazania w
uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia dlaczego zarzuty i wnioski apelacji
Sąd uznał za niezasadne, co miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku.
W uzasadnieniu kasacji skarżący podkreślił, że Sąd odwoławczy nie
odniósł się do zagadnienia wielości przestępstw dokonanych na szkodę
pokrzywdzonego M. D. w dniu 5 grudnia 2008 r., stanowiących rezultat dwóch
niezależnych od siebie zdarzeń z udziałem pokrzywdzonego i w związku z tym
nie ma podstaw do przypisania oskarżonemu działania w porozumieniu z inną
6
osobą. Dlatego zdaniem skarżącego Sąd II instancji powinien w uzasadnieniu
wyjaśnić, w oparciu o jakie dowody przyjął, że miało miejsce jedno zdarzenia,
skoro wyeliminował zarzut zaboru mienia, mający być powodem wspólnego
działania.
Mając na uwadze powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Z., oraz zmienionego nim wyroku
Sądu Rejonowego w Z. w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi I Instancji.
Prokurator Okręgowy w Z. wnosił o oddalenie kasacji jako oczywiście
bezzasadnej, zaś na rozprawie kasacyjnej Prokurator Prokuratury Generalnej
wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Kasacja obrońcy skazanego okazała się częściowo zasadna. Na
wstępie trzeba przypomnieć, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w
granicach środka odwoławczego wyznaczonych granicami zaskarżenia, które
określa: kierunek i zakres zaskarżenia oraz podniesione zarzuty (zob. wyrok
SN z dnia 5 lutego 2013 r., II KK 101/12, LEX nr 1282442). Podstawowym i
bezwzględnym obowiązkiem sądu ad quem jest rozważenie wszystkich
zarzutów i wniosków wskazanych w środku odwoławczym (art. 433 § 2 k.p.k.).
Realizację tego obowiązku powinno odzwierciedlać uzasadnienie wyroku
sądu odwoławczego, w którym stosownie do treści art. 457 § 3 k.p.k. ma on
podać, czym kierował się wydając wyrok oraz dlaczego zarzuty i wnioski
apelacji uznał za zasadne albo za niezasadne. Jednocześnie fakt, że sąd
odwoławczy uwzględnia część zarzutów apelacji i w związku z tymi zarzutami
koryguje zaskarżony wyrok, nie zwalnia go od rozważenia pozostałych
zarzutów, które okazały się nieskuteczne, o ile nie zachodzi wypadek
określony w art. 436 k.p.k. Kontrolując uzasadnienie Sądu Okręgowego w Z.,
w kontekście spełnienia wymogów określonych w art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457
§ 3 k.p.k., zgodzić się należy ze skarżącym, że Sąd odwoławczy, wydając
orzeczenie reformatoryjne, nie odniósł się do wszystkich zarzutów apelacji
7
obrońcy Ł. M., istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a nawet w swojej
argumentacji popadł w sprzeczność. W zarzucie I a apelacji obrońca,
podnosząc zarzut obrazy przepisów prawa procesowego a to: art. 4, 5 § 2, 7 i
410 k.p.k., kwestionował ustalenie Sądu I instancji, iż oskarżony w ramach
jednego czynu dokonanego na szkodę pokrzywdzonego M. D. współdziałał z
ustalonym współsprawcą - D. S. w sytuacji, gdy zdaniem skarżącego, miały
miejsce dwa niezależne od siebie zdarzenia i Ł. M. uczestniczył w jednym z
zajść, w trakcie którego doszło do wymiany ciosów między nim i M. D., bez
uczestnictwa osób trzecich. Natomiast Sąd odwoławczy, mimo deklaracji, iż
apelacja obrońcy oskarżonego była w pełni zasadna i na jej podstawie
dokonał merytorycznej zmiany przypisanego oskarżonemu przestępstwa
rozboju na występek pobicia kwalifikowany z art. 158 § 1 k.k. (str.4
uzasadnienia), w istocie nie uwzględnił wskazanego zarzutu i poczynił
ustalenia częściowo sprzeczne z sugerowanymi przez autora apelacji,
ponieważ przyjął, że całe zajście miało charakter jednoczynowy i ustalił udział
w zajściu trzech osób z których dwie, w tym oskarżony, świadomie łącząc
swoje działania, dokonały czynnej napaści na pokrzywdzonego. Mimo takiego
stanowiska Sąd odwoławczy, z rażącym naruszeniem art. 433 § 2 k.p.k. i art.
457 § 3 k.p.k., pominął w swych rozważaniach cyt. wyżej zarzut apelacyjny
obrońcy Ł. M., stwierdzając jedynie w sposób lakoniczny, że w zakresie
przestępstwa z art. 158 § 1 k.k. „..zgromadzony materiał dowodowy nie
pozostawia wątpliwości, a sam oskarżony takiego zachowania się nie
wypiera..” (str. 6 – 7 uzasadnienia). Warto jednak przypomnieć, że Sąd
odwoławczy wydając w tej sprawie orzeczenie reformatoryjne, niejako przejął
funkcje orzecznicze Sądu I instancji. Dlatego też, poddane kontroli orzeczenie
obowiązany był oprzeć o całokształt okoliczności ujawnionych w sprawie, w
tym dokonać oceny materiału dowodowego, celem wykazania, że pozwala on
na ustalenie, iż Ł. M. dopuścił się przestępstwa z art. 158 § 1 k.k., w ramach
konstrukcji jednoczynowej, obejmującej wszystkie sekwencje odtworzonego
zdarzenia historycznego. W tej sytuacji Sąd ad quem powinien sporządzić
uzasadnienie, realizujące nie tylko wymogi określone w art. 457 § 3 k.p.k., ale
również wymagania wskazane w art. 424 § 1 k.p.k. (zob. wyroki SN: z dnia 12
8
lutego 2013 r., II KK 124/12, Lex nr 1277697, z dnia 8 stycznia 2013 r., III KK
119/12, Lex nr 1252710). Należy podkreślić, że materiał dowodowy zebrany
w sprawie, a w szczególności wyjaśnienia oskarżonego Ł. M., zeznania
pokrzywdzonego M. D., czy świadków D. S., A. M. i K.M., nie jest w swej
wymowie tak jednoznaczny, jako to sugeruje Sąd Okręgowy i z tego powodu
wymagał ponownej oceny w postępowaniu odwoławczym, w tym
rozstrzygnięcia sprzeczności występujących w relacjach oskarżonego i
wskazanych świadków zwłaszcza, że ich wystąpienie było sygnalizowane w
apelacji obrońcy oskarżonego, w odniesieniu do zeznań D. S. i M. D.
Te uchybienia Sądu odwoławczego wskazują na nierzetelność
przeprowadzonej kontroli odwoławczej zaskarżonego wyroku Sądu I instancji,
która dotknięta jest wadą ogólnikowości i niepełnego rozpoznania apelacji
obrońcy oskarżonego, co oznacza, że mogły one mieć istotny wpływ na treść
wyroku. Jednocześnie takie naruszenie przepisów art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z
art. 433 § 2 k.p.k. ma charakter rażący w rozumieniu art. 523 § 1 k.p.k. (zob.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 października 2011 r., III KK 120/11, Lex
1101661, z dnia 27 sierpnia 2008 r., IV KK 64/08, R-OSNKW z 2008/ 1703/, z
dnia 6 lipca 2006 r., WK 9/06, R-OSNKW 2006/1375/; z dnia 6 czerwca 2006,
V KK 413/05, OSNKW 2006/7-8/76, oraz z dnia 24 listopada 2005 r., sygn.
akt IV K 307/05, OSNwSK 2005/1/2208).
W tej sytuacji koniecznym stało się uwzględnienie kasacji, uchylenie
zaskarżonego nią wyroku w granicach podmiotowych zaskarżenia, a zatem, w
odniesieniu do Ł. M. i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym, co
skutkowało również zwrotem uiszczonej przez skazanego opłaty od kasacji (
art. 527 § 4 k.p.k.).
W ponownym postępowaniu odwoławczym Sąd Okręgowy wyeliminuje
wskazane wyżej uchybienia, pamiętając przy wydaniu orzeczenia o
funkcjonującym w sprawie niniejszej pośrednim zakazie reformationis in peius
(art. 443 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
9