Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 372/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa N. J.
przeciwko B. spółce komandytowej
w W.
z udziałem interwenienta ubocznego H. Towarzystwa Ubezpieczeń S.A. o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 marca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
interwenienta ubocznego H. Towarzystwa Ubezpieczeń kwotę
3600 zł (trzy tysiące sześćset) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód N. J. wniósł o zasądzenie od pozwanej B. kwoty 3 409 905 zł z
ustawowymi odsetkami od wskazanych w pozwie kwot oraz kosztów procesu. W
uzasadnieniu wskazał, że w wyniku niewłaściwego prowadzenia sprawy przez
komplementariusza pozwanej Spółki powód uległ w sporze z Wojewódzkim
Szpitalem Specjalistycznym w L., w wyniku czego poniósł szkodę nie niższą niż 3
037 321,71 złotych.
Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 21 lipca 2009 r.
Sąd Okręgowy w K. uwzględnił żądanie pozwu. Od nakazu strona pozwana złożyła
sprzeciw. Podniosła, że reprezentujący powoda radca prawny T. S. nie popełnił
przewinienia dyscyplinarnego. Jego działania nie stanowiły także niewykonania,
bądź też nienależytego wykonania zobowiązania wynikającego z umowy zlecenia.
Ponadto pozwana podniosła zarzut przedawnienia.
Postanowieniem z dnia 25 sierpnia 2009 r. Sąd Okręgowy w K., na wniosek
strony pozwanej, zawiadomił o toczącym się postępowaniu H. Towarzystwo
Ubezpieczeń Spółkę Akcyjną, która zgłosiła interwencję uboczną po stronie
pozwanej. Interwenient podniósł, że pełnomocnik powoda T. S. zachował należytą
staranność przy wykonywaniu swoich obowiązków.
Wyrokiem z dnia 1 września 2011 r., Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo
oraz orzekł o kosztach postępowania.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 21 lutego 2003 r. powód nabył
100% udziałów (tj. 825 udziałów) w Towarzystwie Powierniczo - Konsultingowym
„P.” sp. z o.o. Umową przelewu wierzytelności z dnia 15 października 2003 r.
Towarzystwo Finansowe Banku Ochrony Środowiska sp. z o.o. dokonało
przeniesienia wierzytelności przysługującej mu wobec Wojewódzkiego Szpitala
Specjalistycznego w L. w kwocie 1 146 878,69 zł z ustawowymi odsetkami
w wysokości 23% w skali roku na Towarzystwo Powierniczo-Konsultingowe „P.”
Spółka z o.o. Umową cesji z dnia 17 października 2003 r. Towarzystwo
Powierniczo-Konsultingowe „P.” Spółka z o.o. przeniosło powyższą wierzytelność
na powoda N. J.
Powód w sprawie toczącej się przed Sądem Okręgowym w K. o sygn. akt: I
C …/04 domagał się zasądzenia od Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w
3
L. nabytej wierzytelności w wysokości 1 851 334,73 zł wraz z odsetkami w
wysokości 23% rocznie od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty.
Nakazem zapłaty z dnia 27 stycznia 2004 r. wydanym w sprawie I C …/04
Sąd Okręgowy nakazał Wojewódzkiemu Szpitalowi Specjalistycznemu w L., aby
zapłacił powodowi żądaną kwotę z odsetkami umownymi. Pozwany Szpital w dniu
12 lutego 2004 r. wniósł sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty, zarzucając m.in.
brak biernej legitymacji procesowej. Dnia 1 września 2004 r. powód złożył wniosek
o wezwanie do udziału w sprawie po stronie pozwanej Województwa […], jako
organu założycielskiego zlikwidowanych szpitali. Postanowieniem z dnia 20
października 2004 r., Sąd Okręgowy wezwał Województwo […] do udziału w
sprawie w charakterze pozwanego.
W związku z powyższym po stronie pozwanej występowały w sprawie dwa
podmioty: Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w L. oraz Województwo […]. W toku
procesu wezwane do udziału w sprawie Województwo wywodziło, że nie
odpowiada za zobowiązania wyżej wymienionych szpitali. Wyrokiem z dnia 7 lipca
2005 r. Sąd Okręgowy zasądził od Województwa […] na rzecz powoda kwotę 1 851
334,73 zł z umownymi odsetkami w wysokości 23% w skali roku od dnia
20 stycznia 2005 roku, kwotę 94 166,63 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz
kwotę 7 215,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, oddalając
powództwo wobec Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w L.
Województwo wniosło apelację od tego wyroku. Pismem z dnia 7
października 2005 r. T. S. wypowiedział pełnomocnictwo, podając jako przyczynę
wystąpienie z pozwanej spółki. Z dniem 12 stycznia 2006 r. do sprawy wstąpili w
charakterze pełnomocników powoda radcowie prawni P. J. i K. S.
W wyniku wniesionej przez Województwo apelacji, wyrokiem z dnia 2 marca
2006 r., Sąd Apelacyjny w […] zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił
powództwo w stosunku do Województwa […].
Powód złożył przeciwko radcy prawnemu T. S. zawiadomienie o popełnieniu
przez niego przewinienia dyscyplinarnego, które umorzono postanowieniem z dnia
13 lutego 2007 r. Postanowieniem Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego Okręgowej
Izby Radców Prawnych w K. z dnia 25 czerwca 2007 r. utrzymano w mocy
postanowienie Rzecznika Dyscyplinarnego z dnia 13 lutego 2007 r. Od powyższego
4
postanowienia powód złożył odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego w W.,
które zostało pozostawione bez rozpoznania postanowieniem z dnia 11 lipca 2008
r. Od powyższego rozstrzygnięcia powód złożył zażalenie. Postanowieniem
Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Krajowej Izby Radców Prawnych w W. z dnia 3
lutego 2009 roku - utrzymano w mocy zaskarżone postanowienie.
Sąd pierwszej instancji ustalił nadto, iż odpis wyroku z dnia 7 lipca 2005 r.
z uzasadnieniem Sądu Okręgowego w K. został doręczony pozwanej w dniu 15
lipca 2005 roku. Tego samego dnia radca prawny T. S. przeprowadził rozmowę
telefoniczną z T. J., której przedmiotem było omówienie zapadłego orzeczenia. W
trakcie rozmowy telefonicznej T. J. stwierdził, że wyrok jest dla powoda w pełni
satysfakcjonujący, a tym samym nie zlecił on wniesienia apelacji. W dniu 20 lipca
2005 r., wyrok z dnia 7 lipca 2005 r., został doręczony powodowi telefaksem na
numer spółki Towarzystwo Powierniczo - Konsultingowe „P.” sp. z o.o., w której
powód był jedynym wspólnikiem zaś T. J. jedynym członkiem zarządu. Tego
samego dnia w sali konferencyjnej siedziby pozwanej odbyło się spotkanie T. S. z
T. J., którego przedmiotem było między innymi omówienie wyroku. Ojciec powoda –
T. J. powziął jedynie wątpliwości odnośnie naliczenia odsetek od Województwa
[…]. Pojawił się problem czy złożyć apelację od wyroku w tym zakresie oraz
problem, kto faktycznie jest w sprawie prawidłowo pozwany. Wówczas T. J.
powiedział, że gdyby chciał prowadzić sprawę przeciwko szpitalowi wstąpiłby do
ugody restrukturyzacyjnej. Sam powód N. J. nie utrzymywał żadnych kontaktów z
pełnomocnikiem. Powód udzielił pełnomocnictwa do prowadzenia sprawy swojemu
ojcu T. J.
Pismem z dnia 4 lipca 2007 r. powód bezskutecznie wezwał stronę pozwaną
do próby ugodowej.
W ocenie Sądu pierwszej instancji za bezzasadny uznać należało zarzut
przedawnienia roszczenia, albowiem na skutek złożenia wniosku o zawezwanie do
próby ugodowej doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia. Zdaniem Sądu
nie był trafny zarzut pozwanej, że umowa o zastępstwo prawne łącząca strony
dotyczyła wyłącznie zastępstwa prawnego przed sądem I instancji.
W ocenie Sądu pierwszej instancji z przebiegu postępowania i pism
składanych w toku postępowania wynika jednoznacznie, że pełnomocnik powoda
5
był świadomy wątpliwości związanych z oceną legitymacji biernej pozwanych.
W toku postępowania Województwo […] wskazywało na rozbieżności w tym
zakresie, podnosząc że złożona została skarga kasacyjna, jak też pytanie prawne
do Sądu Najwyższego w sprawach o takim samym stanie faktycznym i prawnym.
Wiedza o rozbieżnościach w orzecznictwie nie mogła stanowić uzasadnienia do
odstąpienia od wniesienia apelacji, a wręcz przeciwnie, nakładała obowiązek jej
złożenia. Mając to na uwadze Sąd pierwszej instancji uznał, że T. S. nie dochował
należytej staranności podczas prowadzenia sprawy powoda. W sytuacji, kiedy
apelacja wniesiona została przez stronę przeciwną i w kontekście rozbieżności
istniejących w orzecznictwie T. S. winien był nakłonić powoda do wystąpienia z
apelacją, a w przeciwnym razie zgodnie z art. 29 zasad etyki radcy prawnego
uzyskać od powoda na piśmie rezygnację z wniesienia apelacji.
Przyczyną oddalenia powództwa było to, że w ocenie Sądu pierwszej
instancji umowa przelewu wierzytelności z dnia 17 października 2003 r. była
bezwzględnie nieważna, gdyż nie została zawarta w formie z podpisami notarialnie
poświadczonymi. Zarzut ten był podnoszony przez pozwanych w sprawie I C …/04.
Pomimo zatem wykazania nieprawidłowości w prowadzeniu sprawy przez radcę
prawnego T. S., polegającej na nie złożeniu apelacji od wyroku z dnia 15 lipca 2011
roku, za które ten ostatni ponosi odpowiedzialność, nie dowiedziono w niniejszym
procesie, iż wynik sprawy, w której strona pozwana reprezentowała powoda byłby
inny, gdyby taka nieprawidłowość nie wystąpiła. Od wyroku Sądu Okręgowego
apelację złożył powód, wnosząc o jego zmianę przez uwzględnienie powództwa w
całości i o zasądzenie kosztów procesu za I i II instancję. Wyrokiem z dnia 19
marca 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania.
Wskazał, że Sąd pierwszej instancji ustalił prawidłowo stan faktyczny na podstawie
dowodów z akt i dokumentów. Podzielił ponadto ustalenia Sądu pierwszej instancji
odnośnie konsultacji radcy prawnego z ojcem powoda w kwestii oceny wyroku i
wniesienia ewentualnej apelacji. Za słuszną uznał odmowę dania wiary zeznaniom
powoda oraz T. J., w których twierdzili, iż dopiero po rozmowie z prof. A. T. ojciec
powoda pojechał do r.pr. T. S., aby zapytać go, dlaczego nie wniósł apelacji
od wyroku. Powód w ogóle nie miał styczności ze swoim pełnomocnikiem,
wszelkie czynności za niego wykonywał ojciec. Natomiast zeznania T. J. nie
6
znalazły potwierdzenia w pozostałym materiale dowodowym, a w szczególności
przeczą im zeznania świadka A. O. oraz telefaks wysłany przez pozwaną w dniu 20
lipca 2005 r. Słusznie Sąd dał zaś wiarę zeznaniom świadka A. O. odnośnie
poinformowania T. J. o treści wyroku.
Zarzut naruszenia art.. 233 k.p.c. poprzez błędną ocenę dowodów w postaci
zeznań T. J. i uznania ich za niewiarygodne w części w jakiej odnosiły się do
przebiegu rozmów po wydaniu wyroku w sprawie I C …/04 uznał zatem za
niezasadny. Za nieuprawniony uznał także zarzut sprzeczności ustaleń faktycznych
ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym poprzez ustalenie, że w toku
postępowania w sprawie I C …/04 pozwany podnosił zarzut nieważności umowy z
dnia 17 października 2003 roku, w oparciu o przepis art. 173 k.s.h. Zarzut ów
podnoszony był w piśmie procesowym pozwanego Wojewódzkiego Szpitala
Specjalistycznego w L. Ponadto interwenient uboczny zarzucił również, że powód
nie nabył skutecznie wierzytelności od TP-K „P.” Sp. z o.o., gdyż umowa cesji
z 17 października 2003 r. jest bezwzględnie nieważna, albowiem nie została
zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Wskazał, że
przepisy Kodeksu spółek handlowych sąd rozpatrujący sprawę winien mieć na
uwadze bez względu na przytoczenie ich przez stronę postępowania. Sąd
Apelacyjny w motywach wyroku z dnia 2 marca 2006 r. nie miał zaś obowiązku
ustosunkowywania się do treści art. 173 k.s.h. z tego względu, że przyczyną
zmiany wyroku było ustalenie braku legitymacji biernej po stronie Województwa
[…].
Za niezasadne uznał również zarzuty naruszenia przepisów prawa
materialnego. Za prawidłowe uznał ustalenie, że powód zawarł z pozwaną spółką
umowę o zastępstwo prawne, do której mają zastosowanie przepisy kodeksu
cywilnego o zleceniu (art. 734 i nast. k.c.). Powołując się na treść art. 6 ust. 1 i art.
7 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o radcach prawnych (t.j. Dz. U. 2010 r., Nr 10
poz. 65, ze zm.) wskazał, że naruszenie wzorca postępowania stanowi
niezachowanie należytej staranności w rozumieniu art. 472 k.c. oraz przesłankę
odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 471 k.c. Podkreślił także,
że do obowiązków radcy prawnego należy między innymi złożenie apelacji od
niekorzystnego dla mocodawcy rozstrzygnięcia.
7
Sąd Apelacyjny ocenił jednak w odmienny sposób wykonanie umowy przez
T. S., uznając, że nie można zarzucić mu niedochowania należytej staranności
poprzez nie złożenie apelacji od wyroku zapadłego w sprawie I C …/04. Uznał, że
pełnomocnik nie miał możliwości wniesienia apelacji w sytuacji uwzględnienia
powództwa wobec dopozwanej strony - Województwa […]. Dochodzona należność
(poza częścią odsetek, czego nie dotyczy spór) została zasądzona, a przepisy
procedury cywilnej nie przewidują instytucji swoistego rodzaju apelacji „z
ostrożności procesowej" na wypadek uwzględnienia apelacji strony przeciwnej.
Ponadto - skoro podstawę dopozwania stanowił art. 194 § 1 k.p.c., a wniosek ów
złożył ówczesny pełnomocnik powoda, należało przyjąć, że w ocenie powoda
pozwanym winno być Województwo […], od którego właśnie zasądził należność
Sąd pierwszej instancji w sprawie I C …/04. Zapobieżeniu sytuacji, która
wytworzyła się po wydaniu wyroku przez Sąd Apelacyjny, mogło służyć dokonanie
przekształceń w myśl art. 194 § 2 k.p.c., czego niewątpliwie nie dopełniono.
Dyskusyjną rzeczą może być, czy z inicjatywą dokonania owych czynności winien
wystąpić pełnomocnik powoda, a w szczególności czy radca prawny T. S., czy
raczej pełnomocnik składający wniosek o dopozwanie - adwokat L. Jest to jednak o
tyle bezprzedmiotowe, że powód upatruje nienależytej staranności pełnomocnika
w innej czynności faktycznej - braku wniesienia apelacji. Podstawą faktyczną
żądania sąd jest zaś związany.
Sąd Apelacyjny podniósł także, że z uwagi na porównanie wypłacalności obu
pozwanych w sprawie I C …/04, wyrok zasądzający należność od Województwa, a
nie Szpitala, który nie był w stanie pokryć ujemnego wyniku finansowego, stanowił
dla powoda rozstrzygnięcie korzystne. Zwrócił uwagę, że o ile Województwo […] -
w sytuacji uprawomocnienia się wyroku zasądzającego od niego należność główną
- ze stopniem prawdopodobieństwa graniczącym z pewnością wypłaciłoby całą
należność, o tyle można mieć poważne wątpliwości czy dokonałby tego Szpital, w
kontekście tego, że powód przystąpił do ugody restrukturyzacyjnej odnośnie innej
wierzytelności wobec Szpitala i niesporną rzeczą było to, iż Szpital borykał się z
ujemnym wynikiem finansowym.
8
Podzielił także stanowisko Sądu pierwszej instancji, że umowa przelewu
wierzytelności z dnia 17 października 2003 roku jest bezwzględnie nieważna, gdyż
nie została zawarta w formie z podpisami notarialnie poświadczonymi.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 19 marca 2012 r.
wniósł powód zaskarżając wyrok w części oddalającej apelację oraz co do
orzeczenia o kosztach postępowania. Skarga kasacyjna została oparta na obu
podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia
przepisów postępowania skarżący zarzucił obrazę art. 367 § 1 k.p.c. w zw. z art.
194 § 1 k.p.c. oraz art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c., a w ramach podstawy
naruszenia prawa materialnego obrazę art. 361 k.c. Skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda powołując dwa zasadnicze
argumenty. Podzielił ocenę Sądu Okręgowego, że umowa przelewu wierzytelności
z dnia 17 października 2003 r., która stanowiła podstawę roszczenia powoda
w sprawie I C …/04 prowadzonej przez Sąd Okręgowy w K. była nieważna, gdyż
nie została zawarta w wymaganej formie (z podpisami notarialnie poświadczonymi).
Nieważność umowy, z której strona wywodzi swoje roszczenie jest zaś zawsze
brana pod rozwagę przy ocenie zasadności powództwa, bez względu na
podniesienie tego rodzaju zarzutu. Ponadto Sąd Apelacyjny ocenił inaczej niż Sąd
Okręgowy sposób wykonania umowy przez radcę prawnego reprezentującego
powoda. Uznał, że nie można zarzucić mu niedochowania nienależytej staranności
poprzez niewniesienie apelacji od wyroku oddalającego powództwo wobec
Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w L. wydanego w sprawie IC …/04
przez Sąd Okręgowy w K., w sytuacji, gdy jednocześnie Sąd ten uwzględnił
powództwo w stosunku do Województwa […].
Stwierdzenie przez Sąd Apelacyjny, że nieważność umowy przelewu
wierzytelności, która stanowiła podstawę legitymacji procesowej powoda,
uzasadniała oddalenie jego powództwa nie budzi wątpliwości. Sąd Apelacyjny
uznał także prawidłowo, że nieważność tej umowy sąd rozpoznający sprawę miał
obowiązek uwzględnić z urzędu. Niezależnie od tego ustalił, że Wojewódzki Szpital
9
Specjalistyczny w L. zgłosił taki zarzut w sprawie IC …/04. W tej sytuacji
uprawniona była ocena, że roszczenie odszkodowawcze podlegało oddaleniu
niezależnie od oceny, czy pełnomocnik powoda reprezentujący go w sprawie IC
…/04 nie dochował należytej staranności, gdyż nawet w takiej sytuacji nie zostałaby
spełniona przesłanka w postaci normalnego związku przyczynowego między
sposobem jego działania a szkodą wynikającą z oddalenia powództwa.
Skarga kasacyjna nie zawiera zarzutu naruszenia art. 173 k.s.h. oraz art. 73
§ 2 k.c. Nie pozwala to podważyć oceny Sądu Apelacyjnego, że umowa przelewu
z dnia 17 października była nieważna. Z tego względu należało przyjąć, że zarzut
naruszenia art. 361 k.c. był nieuzasadniony. Istnienie normalnego związku
przyczynowego między działaniem wyrządzającym szkodę a szkodą jest konieczną
przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej. Stwierdzenie jej braku jest
wystarczające do oddalenia powództwa i przesądzało także o bezzasadności
apelacji powoda. W sytuacji, gdy w skardze kasacyjnej nie podważono skutecznie
tej oceny istniała podstawa dla stwierdzenia, że zaskarżony nią wyrok odpowiada
prawu bez względu na ewentualną zasadność pozostałych zarzutów zawartych
w skardze. Z tego względu ich rozpoznawanie stało się bezprzedmiotowe.
Uwzględniając powyższe Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na
podstawie art. 98 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
10
db