Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 639/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa J. K., Ł. K.
oraz A. K.
przeciwko Niepublicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej
Szpitalowi […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda J. K.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 29 marca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda J. K. od
wyroku Sądu Okręgowego w G., którym zostało oddalone jego powództwo o
odszkodowanie z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej wskutek śmierci osoby
bliskiej.
Sąd ten rozpoznawał sprawę ponownie wskutek uchylenia wyroku z dnia
8 lipca 2010 r. wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2011 r. II CSK
712/10, w którego motywach wskazano na potrzebę rozważenia przydatności dla
rozstrzygnięcia sprawy wniosku powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego
lekarza chirurga uzyskanej poza procesem, jako dowodu z dokumentu prywatnego.
Sąd Apelacyjny aprobując ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji ustalił,
że żona powoda operowana była w pozwanym Szpitalu pięciokrotnie – w maju
i sierpniu 2002 r. oraz w maju i czerwcu 2004 r. - wskutek rozpoznania
mechanicznej niedrożności jelit, której przyczyną było zapalenie przydatków
z obecnością ropnia w jamie Dougalsa. W toku operacji przywrócono drożność
jelita poprzez jego skrócenie i zespolenie jelita cienkiego z poprzecznicą jelita
grubego oraz wykonanie sztucznego odbytu, który zlikwidowano w toku następnego
operacyjnego. Powodem trzeciej hospitalizacji było rozpoznanie sepsy i przetoki
jelita krętego, a nadto decyzja o odtworzeniu przewodu pokarmowego, czego
konsekwencją była operacyjna zmiana zespolenia jelitowo – poprzeczne na jelitowo
kątnicze. Niedrożność przewodu pokarmowego spowodowana błędem
dietetycznym stanowiła przyczynę czwartego zabiegu operacyjnego, w toku którego
powrócono do zespolenia jelitowo – poprzecznego. Wskutek pogorszenia się stanu
zdrowia pacjentki wykonano ponowny zabieg operacyjny, jednak mimo
intensywnego leczenia farmakologicznego pacjentka zmarła w wyniku sepsy
i zakażenia całego organizmu.
Biegli sądowi uznali, że wszystkie zabiegi operacyjne zostały
przeprowadzone prawidłowo, a każda operacja była uzasadniona stanem pacjentki
lub koniecznością leczenia powikłań po kolejnych zabiegach.
3
Powód w momencie śmierci żony otrzymywał emeryturę wojskową w kwocie
1 030 zł, a następnie wyjechał do Anglii, gdzie pracował za wynagrodzeniem około
1 000 funtów miesięcznie.
Sąd Apelacyjny wskazał, że dopuścił dowód z prywatnej opinii biegłego, ale
nie mogło się to przełożyć na dalsze postępowanie dowodowe, jest związany
bowiem okolicznościami faktycznymi stanowiącymi podstawę pozwu, a zatem
żądaniem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej. Do oceny roszczenia
powoda zastosowanie będzie miał art. 446 § 3 k.c. w brzmieniu obowiązującym
przed dniem 3 sierpnia 2008 r., co wyklucza przyznanie zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną krzywdę. Żądane odszkodowanie dotyczy szeroko pojętej
szkody majątkowej, a więc wynagrodzenia szkód obecnych lub przyszłych, często
nieuchwytnych lub trudnych do obliczenia, których zaistnienie uzasadnia
przyznanie odszkodowania tylko wówczas, gdy sprowadza reperkusje majątkowe w
sytuacji życiowej poszkodowanego, a nie polega na jego cierpieniach moralnych.
Może to być uczucie osamotnienia, osłabienie energii życiowej, pogorszenie
choroby, silny wstrząs psychiczny pociągający osłabienie aktywności życiowej,
zaniechanie nauki. W ocenie Sądu drugiej instancji powód nie wskazał żadnych
faktów i argumentów pozwalających na przyjęcie, że po śmierci żony nastąpiło
znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, a zatem zasądzenie jakiejś kwoty ale
z innej podstawy (np. zadośćuczynienie) stanowiłoby orzeczenie ponad żądanie.
W konsekwencji uznał za zbędne prowadzenie postępowania dowodowego
w kierunku ustalenia nowych faktów lub zweryfikowania już ustalonych, w celu
badania prawidłowości leczenia żony powoda skoro nawet przyjęcie zawinienia
pozwanego, wobec nie wykazania szkody, musiałoby skutkować oddaleniem
powództwa.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art.
446 § 3 k.c. przez błędne przyjęcie, że w sytuacji powoda nie doszło do znacznego
pogorszenia sytuacji życiowej oraz naruszenie przepisów postępowania: - art. 316
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., - art. 232 zd. 2 k.p.c.
w zw. z art. 286 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., - art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art.
391 k.p.c. i art. 382 k.p.c. oraz art. 386 § 4 k.p.c.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia prawa procesowego zmierzają do wykazania wadliwości
postępowania dowodowego przed Sądem drugiej instancji, braku rozpoznania
zarzutów apelacyjnych w zakresie ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd
pierwszej instancji i pominięcia w motywach rozważań co do znaczenia dowodu
z prywatnej opinii złożonej przez powoda dla oceny zasady odpowiedzialności
pozwanego. Rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego jest natomiast konsekwencją
oceny, że powód nie wykazał okoliczności faktycznych, które mogłyby uzasadniać
zaistnienie przesłanki żądania odszkodowania określonego w art. 446 § 3 k.c.
w postaci znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, co czyni zbędnym
prowadzenie dalszego postępowania dowodowego w celu ustalenia zasady
odpowiedzialności pozwanego, skoro nawet pozytywne przesądzenie o tej zasadzie
nie mogłoby prowadzić do uwzględnienia powództwa.
Ocena powyższych zarzutów wymaga uprzedniego odniesienia się do
zarzutu naruszenia art. 446 § 3 k.c. Sąd Apelacyjny dokonał prawidłowej wykładni
tego przepisu, wskazując na szczególny charakter odszkodowania z tytułu
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej. Szkoda ma bowiem wprawdzie charakter
majątkowy ale jest ściśle powiązana z uszczerbkiem o charakterze niemajątkowym.
Utrwalone jest stanowisko orzecznictwa, że obejmuje ona niekorzystne zmiany
w sytuacji materialnej członków rodziny bezpośrednio poszkodowanego oraz
zmiany w sferze dóbr niematerialnych, które wpływają na sytuację materialną. Są to
zarówno zmiany znane i istniejące w dacie orzekania, jak i zmiany dające się
przewidzieć w przyszłości na podstawie zasad doświadczenia życiowego (wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 30 czerwca 2004 r., IV CSK 445/03, M. Prawn.
2006/6/315, z dnia 25 lutego 2004 r., II CK 17/03, z dnia 16 października 2008 r.,
III CSK 143/08, z dnia 2 grudnia 2009 r., I CSK 149/09 – niepubl.). Może to być
utrata wzajemnej pomocy, wsparcia i opieki małżonków w przyszłości lub
możliwości uzyskania w przyszłości stabilnych warunków życiowych, ale mogą to
być także niekorzystne zmiany w psychice małżonka (stres, depresja, poczucie
osamotnienia), które mają wpływ na stan zdrowia, osłabienie aktywności życiowej
lub zawodowej, powodują zmianę sposobu życia, w tym poprzez zmianę miejsca
zamieszkania, a łączą się z pogorszeniem sytuacji majątkowej. Powód, aczkolwiek
5
lakonicznie, wskazywał na zmianę sposobu życia, na brak osoby, dla której mógłby
wykonywać pracę i na poczucie osamotnienia, które było przyczyną wyjazdu do
Anglii, gdzie przebywały dzieci. W pozwie wnosił o dopuszczenie dowodu z opinii
biegłego psychiatry w celu ustalenia, czy śmierć żony wywołała u niego depresję,
jak długo trwała tzw. „reakcja żałoby” oraz czy wpłynęło to na zmniejszenie jego
aktywności życiowej. Sąd pierwszej instancji ocenił ten wniosek jako
nieuzasadniony stwierdzając, że przyznanie odszkodowania było uzależnione od
stwierdzenia zawinienia pozwanego a nadto rzeczą Sądu nie było ustalenie
rozmiaru przykrości psychicznych i moralnych, a istnienie znacznego pogorszenia
sytuacji życiowej. Treść wniosku wskazuje, że powód chciał wykazać przesłankę
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej poprzez wykazanie wpływu stanu
psychicznego jego sytuację życiową, a w rezultacie majątkową. Skoro zatem Sąd
drugiej instancji bez przeprowadzenia tego dowodu wskazał jako wyłączną
przyczynę oddalenia apelacji nie wykazanie przez powoda szkody i dokonał oceny
jego roszczenia na podstawie stanu faktycznego ustalonego w nieprawidłowo
przeprowadzonym postępowaniu dowodowym, uzasadniony jest zarzut naruszenia
art. 382 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., zaś prawidłowość zastosowania art. 446
§ 3 k.p.c. nie poddaje się kontroli kasacyjnej. Wskazać również należy, że znaczne
pogorszenie sytuacji życiowej może być zarówno stanem stałym, jak
i przemijającym, nie wywierającym skutków na przyszłość. O wysokości
odszkodowania decyduje rozmiar szkody z tym, że szkoda w każdej wysokości
podlega rekompensacie.
Artykuł 446 k.c., podobnie jak art. art. 444 i 445 k.c., zawiera określenie
sposobu naprawienia szkody i wskazuje jakie roszczenia przysługują osobom
bliskim zmarłego. Nie reguluje natomiast przesłanek odpowiedzialności deliktowej,
które zależą od jej podstawy. Co do zasady, w pierwszej kolejności ustaleniu
podlega podstawa odpowiedzialności sprawcy, a po jej pozytywnym przesądzeniu
następuje ocena roszczenia pośrednio poszkodowanego w świetle art. 446 k.c.
Odstąpienie od ustalenia zasady odpowiedzialności może nastąpić tylko w tych
wypadkach, w których bez żadnej wątpliwości można stwierdzić, że danemu
podmiotowi nie służy roszczenie przewidziane w tym przepisie. Pominięcie oceny
dowodu z prywatnej opinii nastąpiło wskutek opisanego wyżej stanowiska Sądu
6
Apelacyjnego, natomiast na obecnym etapie postępowania kwestia ta pozostaje
otwarta, a jego znaczenie dla wiarygodności innych dowodów oraz dla
rozstrzygnięcia sprawy będzie, jak wskazał już Sąd Najwyższy w motywach wyroku
z dnia 15 września 2011 r., podlegało ocenie Sądu meriti. Powyższe nie pozwala
na odparcie zarzutów prawa procesowego, a w konsekwencji na kontrolę
prawidłowości zastosowania prawa materialnego.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.
es