Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 453/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Przemysław Kalinowski
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
Protokolant Joanna Sałachewicz
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Mieczysława Tabora
w sprawie P. M.
skazanego z art. 56 § 2 kks
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 24 czerwca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 2 sierpnia 2012 r., sygn. akt […], utrzymującego w mocy wyrok Sądu
Rejonowego w T.
z dnia 23 marca 2012 r., sygn. akt […],
1. uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy
wyrok Sądu Rejonowego w T. i na podstawie art. 113 § 1 kks w
zw. z art. 17 § 1 pkt 6 kpk postępowanie w sprawie umarza, a
kosztami procesu obciąża Skarb Państwa;
2. zarządza zwrot na rzecz P. M. uiszczonej przez niego opłaty
od kasacji w kwocie 450 (czterysta pięćdziesiąt) złotych.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 23 marca 2012 r., Sąd Rejonowy w T. uznał oskarżonego
P. M. za winnego tego, że w zeznaniu podatkowym PIT-36 za 2003 r., złożonym
dnia 29 kwietnia 2004 r., w Urzędzie Skarbowym w T., podał nieprawdę, poprzez
zaniżenie przychodu z tytułu prowadzonej w 2003 r. działalności gospodarczej o
kwotę 60 992,82 zł. , przez co Skarb Państwa został uszczuplony w podatku
dochodowym od osób fizycznych za 2003 r. na kwotę 37 459 zł., tj. popełnienia
przestępstwa z art. 56 § 2 k.k.s. i za to na podstawie powołanego przepisu
wymierzył mu karę 50 stawek dziennych grzywny po 40 zł każda. Nadto zasądził
od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty procesu, w tym opłatę w kwocie
200 zł.
W wywiedzionej apelacji oskarżony P. M. zarzucił orzeczeniu Sądu I instancji
obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść wyroku, a to art.
7 k.p.k., polegającą na błędnej interpretacji przedłożonej przez oskarżyciela
publicznego i oskarżonego obszernej dokumentacji finansowej, weryfikującej
wadliwie przeprowadzoną w firmie oskarżonego kontrolę skarbową, oraz
niezasadne zakwestionowanie wiarygodności dowodów odciążających w postaci
zeznań części świadków.
W związku z tym skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 2 sierpnia 2012 r., utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywiście bezzasadną oraz obciążył
oskarżonego kosztami sądowymi za postępowanie odwoławcze.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją obrońca skazanego P. M., który zarzucił
orzeczeniu Sądu odwoławczego rażące naruszenie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w
postaci przedawnienia karalności czynu zarzucanego skazanemu , co stanowi
bezwzględną podstawę odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k.
Powołując się na powyższe autor kasacji na podstawie art. 537 § 1 i 2 k.p.k.
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz utrzymanego nim w mocy wyroku
Sądu Rejonowego z dnia 23 marca 2012 r. i umorzenie postępowania karnego
wobec P. M. z powodu przedawnienia.
3
Prokurator Prokuratury Generalnej na rozprawie kasacyjnej wniósł o
uwzględnienie wywiedzionej kasacji i uchylenie wyroków Sądów obu instancji oraz
umorzenie postępowania z uwagi na przedawnienie.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Kasacja jest zasadna. P. M. został skazany za przestępstwo oszustwa
podatkowego, popełnione w dniu 29 kwietnia 2004 r., kwalifikowane z art. 56 § 2
k.k.s., które zagrożone jest karą grzywny. Zgodnie z treścią art. 44 § 1 ust. 1 i § 3
k.k.s. karalność tego rodzaju przestępstwa ustaje, gdy od czasu jego popełnienia
upłynęło 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin
płatności należności. Ponieważ skutkiem tego przestępstwa było uszczuplenie
należności publicznoprawnej, termin przedawnienia upływał z dniem 31 grudnia
2009 r., jednak mógł on ulec przedłużeniu o dalsze 5 lat, jeżeli przed upływem
podstawowego okresu przedawnienia karalności „wszczęto postępowanie
przeciwko sprawcy” ( art. 44 § 5 k.k.s.). W związku z tym dla stwierdzenia, czy w
sprawie niniejszej wystąpiła negatywna przesłanka procesowa w postaci
przedawnienia karalności przypisanego skazanemu przestępstwa z art. 56 § 2
k.k.s., należało rozstrzygnąć, czy w rozumieniu art. 113 § 1 k.k.s. w zw. z art. 71 §
1 i art. 313 § 1 k.p.k., prowadzone w tej sprawie postępowanie karno – skarbowe
zostało wszczęte przeciwko P. M. przed dniem 1 stycznia 2010 r.
Zgodnie z treścią art. 71 § 1 k.p.k. osoba podejrzewana uzyskuje status
podejrzanego z chwilą wydania wobec niej postanowienia o przedstawieniu
zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w
związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Z kolei
przepis art. 313 § 1 k.p.k., odnoszący się do przedstawienia zarzutów, dla pełnej
skuteczności tej czynności procesowej, przewiduje sporządzenie postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, jego niezwłoczne ogłoszenie podejrzanemu oraz
przesłuchanie podejrzanego, z wyłączeniem sytuacji, w których ogłoszenie
postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego
ukrywania się lub nieobecności w kraju.
Z kolei art. 314 k.p.k. normując instytucję zmiany zarzutów, wyraźnie
odróżnia wydanie nowego postanowienia o przedstawieniu zarzutów od czynności
promulgacyjnych (zob. postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2012 r., II KK 302/11,
4
Biul. PK 2012/7/18-19). Jednak dla rozstrzygnięcia analizowanego zagadnienia
dyspozycja art. 314 k.p.k. nie może być decydująca, ponieważ postanowienia w
trybie tego przepisu zapadają już w fazie in personam.
Precyzyjne zdefiniowanie użytego w art. 71 § 1 k.p.k. terminu „wydanie
postanowienia o przedstawieniu zarzutów w stosunku do określonej osoby” jest o
tyle istotne, w kontekście podniesionego zarzutu przedawnienia karalności, że
prawidłowe dokonanie tej czynności procesowej powoduje przekształcenie
postępowania przygotowawczego z fazy in rem w fazę in personam, a co za tym
idzie przerywa bieg terminu przedawnienia.
Trzeba przypomnieć, że osoba w stosunku do której wydano postanowienie
o przedstawieniu zarzutów uzyskuje status podejrzanego i staje się stroną tego
postępowania (art. 299 § 1 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s.). Korzysta ona tym
samym z szeregu gwarancji procesowych, np. może ustanowić obrońcę, czy też
domagać się wyznaczenia obrońcy z urzędu, wpływać na kształt dowodów
zbieranych w tej fazie postępowania, przez składanie wniosków dowodowych i
osobiste uczestnictwo w niektórych czynnościach dowodowych, skarżyć
zapadające wobec niej decyzje procesowe, zapoznawać się z aktami sprawy.
Nadto ma ona szereg obowiązków, głównie determinowanych potrzebą
zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Wystarczy wspomnieć, że na
tym etapie postępowania można stosować środki zapobiegawcze tylko względem
osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów (art. 249 § 2
k.p.k.). Niezależnie od tego jest to czynność procesowa, która rodzi konsekwencje
z zakresu prawa karnego materialnego. Dlatego też art. 313 § 1 k.p.k., z
wyłączeniem wyjątków wskazanych w tym przepisie, kładzie również nacisk na
potrzebę promulgacji sporządzonego postanowienia o przedstawieniu zarzutów,
albowiem czynność ta umożliwia podejrzanemu od początku fazy in personam
realizację jego prawa do obrony.
Zatem, zgodzić się należy z dominującym w orzecznictwie Sądu
Najwyższego poglądem, że pomiędzy terminami "wydanie" postanowienia z art. 71
§ 1 k.p.k. a "sporządzenie" postanowienia z art. 313 § 1 k.p.k., zachodzi istotna
różnica, jako że dla "wydania" niezbędne jest dopełnienie kolejnych czynności
procesowych wskazanych w tym drugim przepisie, określanych jako "promulgacja"
5
postanowienia, która jest z kolei niezbędna dla skuteczności tej czynności
procesowej. Tym samym dla przyjęcia, że nastąpiło przekształcenie postępowania
z fazy in rem w fazę in personam, niezbędne jest łączne spełnienie 3 warunków:
sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jego niezwłoczne
ogłoszenie i przesłuchanie podejrzanego, oczywiście o ile nie skorzysta on z prawa
do odmowy składania wyjaśnień oraz gdy nie wystąpią sytuacje wskazane w art.
313 § 1 in fine k.p.k. Natomiast element niezwłoczności dokonania czynności
promulgacyjnych jest spełniony, gdy od momentu sporządzenia postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, następują one w możliwie krótkich odstępach czasu bez
nieuzasadnionej zwłoki (zob. wyroki SN: z dnia 7 listopada 2006 r., IV KK 150/06,
OSNwSK 2006/1/2107, z dnia 2 czerwca 2010 r., V KK 376/09, LEX nr 590304,
postanowienia SN: z dnia 16 stycznia 2009 r., IV KK 256/08, OSNwSK 2009/1/124,
z dnia 24 kwietnia 2007 r., IV KK 31/07, LEX nr 262649).
W praktyce sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jego
ogłoszenie i ewentualne przesłuchanie podejrzanego, powinno nastąpić w ciągu
jednego dnia, chyba że zachodzą okoliczności wskazane w art. 313 § 1 k.p.k. in
fine. Oczywistym jest również, że organ postępowania przygotowawczego powinien
tak zaplanować te czynności, aby wszystkie zostały przeprowadzone przed
upływem terminu przedawnienia, ponieważ w przeciwnym razie doprowadzi on do
wystąpienia negatywnej przesłanki procesowej z art. 17 § 1 pkt. 6 k.p.k.
Odnosząc te teoretyczne uwagi do sprawy niniejszej trzeba przypomnieć, że
Urząd Skarbowy w T. powziął informację o naruszeniu przepisów prawa
podatkowego przez P. M. w dniu 19 listopada 2009 r. (k.1-2). Natomiast w dniu 31
grudnia 2009 r., działając jako finansowy organ postępowania przygotowawczego
wszczął dochodzenie w sprawie o czyn z art. 56 § 2 k.k. s. i sporządził
postanowienie o przedstawieniu P. M. zarzutu popełnienia tego przestępstwa (k.
30-31). W następstwie tych czynności pismem z dnia 23 marca 2010 r. wezwał P.
M. do stawienia się w Urzędzie Skarbowym w T. w dniu 7 kwietnia 2010 r., celem
jego przesłuchania w charakterze podejrzanego, informując go jednocześnie o
treści zarzutu (k.34). Ostatecznie do przesłuchania P. M., z ogłoszeniem mu
zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 56 § 2 k.k. s., doszło w dniu 8 kwietnia
2010 r. (k.42-43).
6
Biorąc pod uwagę chronologię przedstawionych wyżej czynności należy
stwierdzić, że sporządzenia postanowienia o przedstawieniu P. M. zarzutu
popełnienia przestępstwa z art. 56 § 2 k.k.s., oraz wszczęcia dochodzenia in rem,
Urząd Skarbowy w T. dokonał ostatniego dnia przed upływem terminu
przedawnienia karalności. Natomiast czynności promulgacyjne w postaci
ogłoszenia zarzutu i przesłuchania podejrzanego zostały wykonane ponad trzy
miesiące później. Oznacza to, że finansowy organ postępowania
przygotowawczego wydał postanowienie o przedstawieniu zarzutu i dokonał
wszczęcia postępowania przeciwko P. M., już po upływie terminu przedawnienia
wskazanego w art. 44 § 1 ust. 1 k.k.s.
Warto zaznaczyć, że wyłącznie z przyczyn leżących po stronie Urzędu
Skarbowego nie doszło do procesowego wszczęcia postępowania przed upływem
terminu przedawnienia karalności przestępstwa z art. 56 § 2 k.k.s., skoro organ ten
ujawnił fakt popełnienia przestępstwa oraz jego sprawcę najpóźniej w dniu 19
listopada 2009 r., zaś przedawnienie nastąpiło z upływem dnia 31 grudnia 2009 r.
Z tych względów zgodzić się należy z autorem kasacji, że orzeczenia Sądów
obu instancji dotknięte były bezwzględną przyczyną odwoławczą określoną w art.
439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. Fakt ten obligował Sąd
Najwyższy do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sąd Rejonowego w T. i
umorzenia postępowania w sprawie na podstawie art. 113 § 1 k.k.s. w zw. z art. 17
§ 1 pkt 6 k.p.k. oraz obciążenia Skarbu Państwa kosztami procesu w oparciu o art.
113 § 1 k.k.s. w zw. z art. 632 pkt 2 k.p.k.
Jednocześnie uwzględnienie kasacji skutkowało zwróceniem P.M.
uiszczonej opłaty od kasacji (art. 527 § 4 k.p.k.).