Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 199/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dorota Rysińska (przewodniczący)
SSN Jarosław Matras
SSN Roman Sądej (sprawozdawca)
Protokolant Dorota Szczerbiak
po rozpoznaniu na posiedzeniu, w trybie art. 535 § 5 kpk,
w dniu 11 lipca 2013 r.
w sprawie Z. P.
skazanego z art. 209 § 1 kk
kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego, na korzyść skazanego,
od prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w G.
z dnia 7 września 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu w G.
UZASADNIENIE
Zbigniew P. wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z dnia 7 września 2010 roku,
sygn. akt III K 1485/10, został uznany za winnego tego, że w okresie od czerwca
2007 roku do 4 stycznia 2010 roku w G. uporczywie uchylał się od wykonywania
ciążącego na nim obowiązku płacenia alimentów w wysokości 600 złotych
2
miesięcznie na utrzymanie dzieci M. i T., przez co naraził je na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, to jest o przestępstwo z art. 209 §
1 k.k. Za ten czyn, na podstawie art. 209 § 1 k.k. wymierzono mu karę roku i 6
miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie, na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k.
w zw. z art. 70 § 1 pkt 1 k.k. zawieszono na okres 5 lat próby. Ponadto, na mocy
art. 72 § 1 pkt 3 k.k., w okresie próby, zobowiązano Z. P. do wykonywania
ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie jego dzieci M. i T. P. Na
podstawie art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 ust 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973
roku o opłatach w sprawach karnych Sąd zwolnił skazanego od ponoszenia
kosztów sądowych.
Wyrok ten nie został zaskarżony i uprawomocnił się z dniem 15 września
2010 roku.
Kasację od tego wyroku, na korzyść skazanego, wniósł Prokurator
Generalny. Podniósł w niej zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść
wyroku naruszenia przepisów prawa procesowego, tj. art. 343 § 7 k.p.k. w zw. z art.
335 § 1 k.p.k., polegającego na uwzględnieniu zawartego w akcie oskarżenia
wniosku prokuratora o skazanie Z. P. za popełnienie przestępstwa z art. 209 § 1
k.k. bez przeprowadzenia rozprawy w sytuacji, gdy okoliczności popełnienia tego
czynu budziły wątpliwości wskutek zaniechania wyjaśnienia okoliczności
dotyczących wcześniejszej jego karalności za przestępstwo niealimentacji, co
spowodowało wadliwe określenie granic czasowych przypisanego mu czynu.
Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu w G. do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że wniosek prokuratora o skazanie Z.
P. bez przeprowadzenia rozprawy, złożony w trybie art. 335 § 1 k.p.k. nie powinien
zostać uwzględniony, albowiem znajdujący się w sprawie materiał dowodowy
wskazywał na konieczność uzupełnienia postępowania w celu starannego
wyjaśnienia okoliczności dotyczących uprzedniej karalności Z. P., w tym za
przestępstwa z art. 209 § 1 k.k., wskazując przy tym, że w związku z dowodami w
postaci zeznań E. Ś. (k. 5 akt głównych) oraz kserokopii postanowienia o odmowie
wszczęcia dochodzenia w sprawie o sygn. akt 2 Ds. …/09 (k. 15 tych akt),
wystąpiła konieczność bliższego wyjaśnienia tych zagadnień w aspekcie chociażby
3
okresu uchylania się skazanego od obowiązku alimentacyjnego. Tymczasem Z. P.,
zanim zapadł zaskarżony kasacją wyrok, skazany został wyrokiem Sądu
Rejonowego w G. z dnia 25 sierpnia 2010 roku (sygn. akt III K 1250/10), gdzie
został uznany za winnego tego, że w okresie od maja 2007 roku do września 2007
roku i od lutego 2008 roku do maja 2009 roku w G. uporczywie uchylał się od
wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego, poprzez niełożenie na
utrzymanie dzieci M. P. i T. P. alimentów w łącznej kwocie 600 zł miesięcznie,
zasądzonych wyrokiem zaocznym Sądu Rejonowego w G. z dnia 18 lutego 2000
roku (sygn. akt VRC …/99), a następnie po 400 zł miesięcznie, przez co narażał je
na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, to jest popełnienia
czynu z art. 209 § 1 k.k. Analiza okresów niealimentacji wskazanych w wyrokach w
sprawach III K 1485/10 i III K 1250/10 wskazuje, że okresy uchylania się Z. P. od
obowiązku alimentacyjnego określone w obu tych wyrokach częściowo się
pokrywają. Z uwagi na to, że w sprawie III K 1485/10 okres niealimentacji
obejmował także czas niewskazany w wyroku ze sprawy III K 1250/10, nie została
naruszona powaga rzeczy osądzonej. Porównanie treści tych wyroków, zdaniem
Prokuratora Generalnego, nie pozostawia wątpliwości, że wyrok w sprawie III K
1485/10 wydany został z rażącym naruszeniem art. 343 § 7 k.p.k. w zw. z art. 335 §
1 k.p.k., a naruszenie to w sposób istotny wpłynęło na treść wydanego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego była oczywiście zasadna, przez co
skutkować musiała uchyleniem zaskarżonego orzeczenia w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
Analiza okresów uchylania się przez Z. P. od obowiązku alimentacyjnego,
wskazanych w zaskarżonym wyroku, a także w sprawie III K 1250/10
jednoznacznie wskazuje, że okresy te częściowo pokrywają się. Wyrokiem w
sprawie III K 1250/10 Z. P. skazany został za uchylanie się od obowiązku
alimentacyjnego w okresach od maja 2007 roku do września 2007 roku oraz od
lutego 2008 roku do maja 2009 roku. Zaskarżonym orzeczeniem natomiast Z. P.
skazany został za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego od czerwca 2007
roku do 4 stycznia 2010 roku, a więc w czasie częściowo pokrywającym się z
okresami z wyroku w sprawie III K 1250/10, który zapadł i uprawomocnił się jeszcze
przed wydaniem zaskarżonego wyroku. Czas uchylania się od obowiązku
4
alimentacyjnego, wskazany w zaskarżonym orzeczeniu był jednak dłuższy niż ten
wskazany w sprawie III K 1250/10, wobec czego okresy wskazane w obydwu tych
wyrokach nie pokrywały się. Nie budzi wątpliwości także tożsamość czynu, za który
Z. P. został skazany obydwoma wyrokami. Dopuścił się on bowiem w obydwu
przypadkach uporczywego uchylania się od obowiązku alimentacyjnego na rzecz
swoich dzieci M. P. i T. P., przez co naraził je na niemożność zaspokojenia
podstawowych potrzeb życiowych, to jest o przestępstwo z art. 209 § 1 k.k. Z. P.
skazany zatem został obydwoma wyrokami w pewnym zakresie za to samo
przestępstwo niealimentacji. Występuje w tym przypadku jedność osób
pokrzywdzonych, tożsamość czynu, to jest uchylania się od obowiązku
alimentacyjnego w tej samej kwocie, w pewnym zakresie tożsamy jest również czas
uchylenia się od tegoż obowiązku. W związku z tym, że okresy z obydwu wyroków
w pełni nie pokrywały się, w sprawie nie zaistniała jednak powaga rzeczy
osądzonej.
Materiał dowodowy zebrany w sprawie, w której wydano zaskarżone
orzeczenie, dawał podstawy do tego, aby Sąd rozpoznający sprawę podjął
wątpliwości co do okoliczności związanych z wcześniejszą karalnością skazanego,
w tym za przestępstwa niealimentacji, w szczególności co do jej okresów,
wskazanych we wcześniejszych wyrokach. Wskazać tutaj należy na treść zeznań
E. Ś., a także kserokopii postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania
przygotowawczego, z uwagi na powagę rzeczy osadzonej. W oparciu o te właśnie
dowody wysnuć można było wniosek, że skazany był już wcześniej karany za
przestępstwo niealimentacji, a więc wymagały wyjaśnienia wszelkie wątpliwości
dotyczące okresów tego przestępstwa.
Zgodnie z art. 335 § 1 k.p.k., wniosek Prokuratora o skazanie oskarżonego
bez przeprowadzenia rozprawy może zostać uwzględniony tylko wtedy, jeżeli
okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości. Zgodnie natomiast z
art. 343 § 7 k.p.k., jeżeli Sąd uzna, że w sprawie nie zachodzą podstawy do
uwzględnienia wniosku Prokuratora, to sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach
ogólnych. Wobec zaistnienia w sprawie wątpliwości, które powinny zostać
wyjaśnione przez Sąd pierwszej instancji, wniosek prokuratora w trybie art. 335
k.p.k., w jego pierwotnej postaci, nie mógł zostać uwzględniony. Wyjaśnienie
5
zaistniałych wątpliwości dotyczących karalności skazanego za przestępstwa
niealimentacji prowadzić powinno do podjęcia prób odpowiedniej modyfikacji
wniosku za zgodą obydwu stron, ewentualnie do nieuwzględnienia wniosku i
rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych. Uwzględniając wniosek Prokuratora,
Sąd Rejonowy dopuścił się więc naruszenia art. 335 § 1 k.p.k. i art. 343 § 7 k.p.k.,
albowiem nie można było stwierdzić, że w chwili rozpoznawania tegoż wniosku,
mógłby on zostać uwzględniony, z uwagi na to, iż okoliczności sprawy nie budziły
wątpliwości. Naruszenie tych przepisów miało charakter rażący i istotnie wpływało
na treść orzeczenia w rozumieniu art. 523 § 1 k.p.k., ponieważ poprzez
uwzględnienie wniosku, Z. P. faktycznie został dwukrotnie skazany za okresy
uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego od maja 2007 roku do września 2007
roku oraz od lutego 2008 roku do maja 2009 roku. Sąd pierwszej instancji
rozpoznając wniosek prokuratora w trybie art. 335 k.p.k. i art. 343 k.p.k.
zobowiązany jest do zbadania sprawy zarówno pod względem formalnym, jak
również materialnym. Niedopełnienie tego obowiązku doprowadziło w pewnym
zakresie do pociągnięcia skazanego do odpowiedzialności karnej drugi raz za to
samo zachowanie. Tymczasem, pojawienie się wątpliwości co do karalności
skazanego, w tym czasu, w którym uchylał się on od obowiązku alimentacyjnego,
winno motywować działania Sądu mające na celu wyjaśnienie tych kwestii, a
następnie doprowadzenie do ewentualnej odpowiedniej modyfikacji wniosku
prokuratora już w toku wstępnej kontroli. W konsekwencji działania kontrolne Sądu
pierwszej instancji powinny spowodować przeprowadzenie posiedzenia mającego
na celu usunięcie nieprawidłowości albo skierowanie sprawy do rozpoznania na
rozprawie na zasadach ogólnych. Zobowiązanie do wyjaśnienia wszelkich
wątpliwości przez sąd rozpoznający wniosek prokuratora złożony w trybie art. 335
k.p.k. zaakcentowane zostało w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2011
roku, IV KK 126/11, Lex nr 817549 oraz z dnia z dnia 25 września 2012 roku, IV KK
163/12, Lex nr 1226727. W tym stanie sprawy, kasacja Prokuratora Generalnego
została uwzględniona, w trybie art. 535 § 5 k.p.k., co implikowało uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w G. do
ponownego rozpoznania.
6
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy koniecznym będzie uniknięcie uchybień
będących podstawą uwzględnienia kasacji i rozpoznanie sprawy zgodnie z
obowiązującym prawem materialnym i procesowym. Niezbędnym w niniejszej
sprawie jest zbadanie i wyjaśnienie wszelkich wątpliwości co do uprzedniej
karalności skazanego za przestępstwa z art. 209 § 1 k.k., ze szczególnym
uwzględnieniem czasu, w którym dopuszczał się on tych przestępstw, mając na
uwadze nie tylko sprawę III K 1250/10, ale także inne postępowania. Ponadto po
zbadaniu tych okoliczności Sąd pierwszej instancji zobligowany będzie do
dokonania odpowiedniej modyfikacji wniosku złożonego w trybie art. 335 k.p.k.,
ewentualnie do skierowania sprawy do rozpoznania na zasadach ogólnych, nie
tracąc z pola widzenia kierunku wniesionej kasacji.
Kierując się powyższą argumentacją Sąd Najwyższy orzekł, jak w części
dyspozytywnej wyroku.