II UK 116/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:21-11-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II UK 116/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
Protokolant Grażyna Grabowska
w sprawie z wniosku P. – W. Sp. z o.o.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
przy udziale zainteresowanego N. B.
o wydanie zaświadczenia w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 6 sierpnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych […]
z dnia 9 sierpnia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 13
marca 2012 r. oddalił odwołanie wniesione przez P. W. Sp. z o.o. od decyzji
2
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 października 2011 r., którą
odmówiono wydania odwołującej się zaświadczenia potwierdzającego, że
zainteresowany N.B. w okresie wykonywania pracy na terytorium Francji podlegał
polskiemu ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych w okresie od dnia
4 kwietnia 2011 r. do dnia 4 września 2011 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że odwołująca się P. W. Sp. z o.o. prowadzi
działalność gospodarczą, której przedmiotem są między innymi: roboty budowlane
związane ze wznoszeniem budynków i obiektów, roboty budowlane specjalistyczne,
działalność polegająca na wyszukiwaniu miejsc pracy i pozyskiwaniu pracowników,
działalność agencji pracy tymczasowej, a także pozostała działalność związana z
udostępnianiem pracowników.
W dniu 30 marca 2011 r. zainteresowany N. B. zawarł z odwołującą się
umowę o pracę na czas określony w celu wykonywania pracy na rzecz i pod
kierownictwem firmy „G. D.S.” S.A.R.L. z siedzibą we Francji, (pracodawcy
użytkownika). Na mocy tej umowy zainteresowany został zatrudniony w pełnym
wymiarze czasu pracy na stanowisku pracownika porządkowego, na okres od dnia
4 kwietnia 2011 r. do dnia 4 września 2011 r. Wynagrodzenie zainteresowanego
określono na 350 euro brutto miesięcznie przy średnio- tygodniowej normie czasu
pracy w wymiarze 39 godzin, natomiast dieta za wykonywanie zadania służbowego
poza stałym miejscem pracy miała wynosić 45 euro za dzień. Zainteresowany
został od dnia 4 kwietnia 2011 r. zgłoszony do ubezpieczeń społecznych jako
pracownik odwołującej się. Przed zawarciem umowy o pracę z odwołującą się nie
pozostawał w zatrudnieniu, nie prowadził działalności gospodarczej, nie miał
żadnego tytułu do ubezpieczenia społecznego. Nadto nie pobierał żadnych
stypendiów, zasiłków dla bezrobotnych ani świadczeń z ubezpieczenia
społecznego.
Przy tak poczynionych ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał, że
odwołanie P. W. Sp. z o. o. jest niezasadne.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji, dla zasadności roszczenia odwołującej się
istotne znaczenie miało ustalenie, ustawodawstwu jakiego państwa - w zakresie
ubezpieczeń społecznych - w okresie wykonywania pracy na terytorium Francji
podlegał zainteresowany. Sąd Okręgowy stwierdził w tym zakresie, że art. 11 ust. 2
3
lit. „a” Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia
29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
dotyczy osób wykonujących pracę najemną lub pracę na własny rachunek w
Państwie Członkowskim i zgodnie z jego treścią osoba ta podlega ustawodawstwu
tego Państwa Członkowskiego. Decydujące znaczenie ma więc miejsce, gdzie
pracownicy rzeczywiście świadczą pracę, niezależnie od ich miejsca zamieszkania
oraz siedziby pracodawcy, który ich zatrudnia. Oznacza to, że pracownik podlega
ubezpieczeniu społecznemu i zdrowotnemu oraz płaci składki w państwie, w którym
pracuje. Od tej zasady w art. 12 ust. 1 powołanego Rozporządzenia przewidziano
wyjątek dotyczący pracowników delegowanych. Pozwala on pracownikom
przejściowo delegowanym do pracy w innym kraju na pozostanie w systemie
ubezpieczeń społecznych w państwie, z którego zostali oddelegowani, pod
warunkiem, że przewidywany okres wykonywania pracy nie przekracza 24 miesięcy
i że nie zostali oni skierowani w miejsce pracy innej osoby, której okres skierowania
upłynął. Co za tym idzie, w stosunku do delegowanego pracownika w dalszym
ciągu miałyby zastosowanie przepisy ubezpieczeniowe kraju wysyłającego, chociaż
wykonuje on pracę w innym państwie. Dokumentem potwierdzającym jest formularz
A1, który wystawia instytucja ubezpieczeniowa, w przypadku Polski - jednostka
terenowa ZUS właściwa miejscowo dla pracodawcy, która zaświadcza, że dany
pracownik przez okres 24 miesięcy objęty jest polskim systemem zabezpieczenia
społecznego, mimo świadczenia pracy w innym kraju. Jeśli zatem pracodawca nie
uzyska takiego formularza dla swoich oddelegowanych pracowników, co do zasady
powinien ubezpieczyć ich za granicą w miejscu przejściowej pracy tych
pracowników.
Sąd pierwszej instancji dodał też, że z kolei Rozporządzenie Wykonawcze
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. w art.
14 ust. 1 stanowi, iż do celów stosowania art. 12 ust. 1 Rozporządzenia
Podstawowego osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w
państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swoją
działalność, a która jest delegowana do innego państwa członkowskiego, oznacza
także osobę zatrudnioną w celu oddelegowania jej do innego państwa
członkowskiego, pod warunkiem, że osoba ta bezpośrednio przed rozpoczęciem
4
zatrudnienia podlega już ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym
siedzibę ma jej pracodawca. Zgodnie z Decyzją Nr A2 Komisji Administracyjnej do
Spraw Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego wymóg podlegania
przez pracownika ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma
jego pracodawca bezpośrednio przez rozpoczęciem zatrudnienia, jest spełniony,
jeżeli pracownik przez co najmniej miesiąc podlega ustawodawstwu tego państwa
członkowskiego.
Sąd pierwszej instancji zauważył, że zainteresowany bezpośrednio przed
dniem rozpoczęcia zatrudnienia na terytorium Francji nie podlegał polskiemu
ustawodawstwu w zakresie ubezpieczenia społecznego, tym samym przesłanka
„bezpośredniości”, o której mowa w art. 14 Rozporządzenia wykonawczego, nie
została przez niego spełniona. Skoro więc N. B. w świetle wymienionych przepisów
nie podlegał ustawodawstwu polskiemu w tym zakresie, to podlegał
ustawodawstwu państwa, na obszar którego został oddelegowany, a więc
ustawodawstwu francuskiemu. Z tych względów Sąd Okręgowy uznał, że
prawidłowo organ rentowy odmówił wydania zaświadczenia A1 i w oparciu o art.
47714
§ 1 k.p.c. oddalił wniesione w sprawie odwołanie.
Powyższy wyrok w całości zaskarżyła apelacją P. W. Spółka z o.o.,
zarzucając mu naruszenie art. 12 ust. 1 Rozporządzenia Nr 883/2004 w związku z
art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Nr 987/2009, przez błędną wykładnię przesłanek
określonych w art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Nr 987/2009, a co za tym idzie
niezastosowanie powołanych przepisów.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 9
sierpnia 2012 r. oddalił jednak tak sformułowaną apelację jako bezzasadną.
Sąd ten nie podzielił stanowiska odwołującej się P. W. Spółki z o.o., iż
uregulowanie zawarte w art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i
Rady (WE) Nr 987/2009 dotyczącego wykonania rozporządzenia (WE) nr 883/2004
w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE L 284/1),
pozwalające na podleganie pracownika zatrudnionego w celu oddelegowania do
innego państwa członkowskiego jako pracownika najemnego ubezpieczeniu w
pierwszym państwie, wymaga jedynie, aby w stosunku do danej osoby,
bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia w innym państwie członkowskim,
5
miały zastosowanie wszelkie normy, uregulowania oraz ogół przepisów
dotyczących zabezpieczenia społecznego. Nie chodzi natomiast o podleganie takiej
osoby, bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia w innym państwie
członkowskim, ubezpieczeniu społecznemu i posiadanie statusu ubezpieczonego,
co - zdaniem apelującej - błędnie przyjął Sąd Okręgowy. Zainteresowany w okresie
bezpośrednio poprzedzającym oddelegowanie do pracy we Francji, mimo że nie
świadczył wówczas pracy w Polsce i nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu,
jednak podlegał ogólnie obowiązującym przepisom na terytorium RP, a więc także
polskiemu ustawodawstwu w zakresie systemu zabezpieczenia społecznego, co
zdaniem apelującej jest wystarczające dla spełnienia warunku z art. 14 ust. 1
rozporządzenia koordynacyjnego.
Sąd Apelacyjny zaznaczył równocześnie, że N. B. był od 1 stycznia 1999 r.
jako członek rodziny B. B. uprawniony jedynie do świadczeń z ubezpieczenia
zdrowotnego. Nie posiadał natomiast żadnych tytułów do ubezpieczenia w
rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ani też w rozumieniu
ustawy z dnia 27 sierpnia 2007 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych.
Sąd drugiej instancji podkreślił również, że zgodnie z ogólną zasadą prawa
wspólnotowego wyrażoną w art. 11 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji
systemów zabezpieczenia społecznego (L. 166/1) osoby, których rozporządzenie
dotyczy, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego.
Z kolei zasada terytorialności (lex loci laboris), którą wprowadza art. 11 ust. 3
lit. „a” Rozporządzenia, ma tę konsekwencję, że osoba wykonująca pracę najemną
lub pracę na własny rachunek na terytorium państwa członkowskiego, podlega
ustawodawstwu tego państwa.
W przeciwieństwie do zasady wynikającej z powołanego art. 11 ust. 1
zasada terytorialności przewiduje wyjątki i uregulowania szczególne. Jeden z tych
wyjątków dotyczy tzw. pracowników wysłanych i został uregulowany w art. 12 ust. 1
Rozporządzenia. Zgodnie z treścią tego przepisu osoba, która wykonuje
działalność jako pracownik najemny w państwie członkowskim w imieniu
pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swą działalność, a która jest
6
delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa członkowskiego do
wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu
pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej
pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną
delegowaną osobę. Uregulowanie zawarte w art. 12 ust. 1 zostało uszczegółowione
w art. 14 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z
dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr
883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Zgodnie z
treścią art. 14 ust. 1 tego aktu, do celów stosowania art. 12 ust. 1 rozporządzenia
podstawowego „osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w
państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie tam prowadzi swoją
działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa
członkowskiego”, oznacza także osobę zatrudnioną w celu oddelegowania jej do
innego państwa członkowskiego, pod warunkiem że osoba ta bezpośrednio przed
rozpoczęciem zatrudnienia podlega już ustawodawstwu państwa członkowskiego,
w którym siedzibę ma jej pracodawca.
Zatem z treści tych przepisów jasno wynika, że sam fakt, iż zainteresowany
nie przekroczył okresu 24 miesięcy zatrudnienia we Francji i nie został tam wysłany
w miejsce innej osoby, której upłynął okres skierowania, nie jest wystarczający do
podlegania polskim przepisom ubezpieczenia społecznego. Konieczne jest jeszcze
uznanie, iż bezpośrednio przed podjęciem zatrudnienia we Francji podlegał już
ustawodawstwu państwa polskiego. W świetle powołanych przepisów nie sposób
natomiast przyjąć interpretacji przedstawionej przez odwołującą się, która w istocie
sprowadza się do stwierdzenia, iż sam fakt pobytu zainteresowanego w Polsce,
bezpośrednio przed wysłaniem go do Francji, jest wystarczający do spełnienia
warunku podlegania ustawodawstwu polskiemu.
Sąd Apelacyjny dodał przy tym, że powyższe uregulowanie jest przywilejem i
odstępstwem od zasady terytorialności, a zatem regulujące je przepisy należy
wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo.
Z tej też przyczyny, nie negując, że pojęcie podlegania ustawodawstwu państwa
członkowskiego należy rozumieć szeroko, zatem nie tylko jako podleganie
ubezpieczeniom społecznym zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 r. o
7
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), nie
sposób zgodzić się z poglądem prezentowanym przez apelującą. Ma bowiem
słuszność Sąd pierwszej instancji, prezentując pogląd, że przesłanka podlegania
ustawodawstwu immanentnie związana jest z podleganiem ubezpieczeniu, ale
niezasadne byłoby twierdzenie, że tylko podleganie ubezpieczeniu wyczerpuje
pojęcie podlegania ustawodawstwu.
Biorąc pod uwagę szczególny charakter omawianej regulacji, Sąd drugiej
instancji stwierdził, że dotyczy ona podlegania ustawodawstwu związanemu z
szeroko pojętym zabezpieczeniem społecznym regulowanym wymienionymi
rozporządzeniami wspólnotowymi. Zatem nie tylko podleganie ubezpieczeniu
społecznemu z tytułu pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę, umowy
agencyjnej, czy też zlecenia, pozwala na uznanie „podlegania ustawodawstwu
państwa członkowskiego”, ale również dotyczy to wszelkich sytuacji, które
„wtłaczają” daną osobę w system ustawodawstwa zabezpieczenia społecznego.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, słusznie w tym zakresie Sąd pierwszej instancji
dokonał analizy art. 3 Rozporządzenia Nr 883/2004, wskazującego na działy
zabezpieczenia społecznego, do których odnoszą się normy koordynacyjne.
Przepis ten stanowi bowiem, że omawiane Rozporządzenie stosuje się do całego
ustawodawstwa odnoszącego się do określonych w art. 3 działów zabezpieczenia
społecznego, wymienionych przez Sąd pierwszej instancji. Z wyliczenia tego trzeba
zaś wyprowadzić wniosek, że chodzi tu także o podleganie tylko ubezpieczeniu
zdrowotnemu z danego tytułu, na przykład na podstawie posiadania statusu
bezrobotnego, pobierania renty, emerytury, czy zachowywania statusu studenta.
Natomiast interpretacja apelującej w istocie rozszerza zakres stosowania
powołanych przepisów, skoro zgodnie z twierdzeniami apelacji praktycznie sam
pobyt na terytorium danego państwa pozwalałby na skorzystanie z wyjątkowego
uregulowania zawartego w tych przepisach. Tymczasem mają one na celu
wyeliminować kolizje w zakresie podlegania różnym systemom zabezpieczenia
społecznego i w konsekwencji ograniczyć instrumentalne wykorzystywanie, przez
pracodawców wysyłających pracowników do pracy za granicę, różniących się
obciążeń składkowych oraz świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Dlatego, w
ocenie Sądu drugiej instancji, nie można w całości zaakceptować twierdzenia, że
8
osoba, która z uwagi fakt braku świadczenia pracy nie podlega w tym zakresie
ubezpieczeniu społecznemu, powinna być uznana za podmiot podległy polskiemu
ustawodawstwu w zakresie systemu zabezpieczenia społecznego, bowiem do
osoby takiej nie stosuje się przepisów żadnego innego państwa członkowskiego.
Nadto pośrednio o słuszności powyższych rozważań, wbrew zarzutom apelującej,
świadczy treść Decyzji Nr A2 z dnia 12 czerwca 2009 r. Komisji Administracyjnej
DS. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego dotycząca wykładni art.
12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004. Zgodnie z
tą decyzją, dla celów stosowania art. 14 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 987/2009,
tytułem wskazówki, wymóg, do którego odnoszą się słowa „bezpośrednio przed
rozpoczęciem zatrudnienia”, można uważać za spełniony, jeśli dana osoba podlega
przez co najmniej miesiąc ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym
pracodawca ma swoją siedzibę. Krótsze okresy wymagać będą indywidualnej
oceny w konkretnych przypadkach, z uwzględnieniem wszelkich innych
występujących czynników. Propozycje wykładni zawarte w tej Decyzji nie są z kolei
prawnie obojętne, a wykładnia taka jest jednym z poglądów dotyczących
interpretacji postanowień rozporządzeń przedstawionym przez wyspecjalizowany
organ Komisji Europejskiej. Sądy krajowe mogą więc kierować się wykładnią
zaprezentowaną w decyzjach Komisji - organu powołanego na podstawie art. 71 i
nast. Rozporządzenia Nr 883/2004 - szczególnie, jeżeli ustalą, że wykładnia nie jest
sprzeczna z postanowieniami rozporządzeń.
P.-W. Sp. z o.o. wniosła do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 9 sierpnia 2012 r., zaskarżając go w całości i zarzucając
mu naruszenie prawa materialnego, to jest art. 12 ust. 1 Rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w
sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz art. 14 ust. 1
Rozporządzenia Wykonawczego nr 987/2009 do Rozporządzenia 883/2004,
poprzez ich niezastosowanie wskutek nieprawidłowej wykładni, a w szczególności
przez przyjęcie, że bezpośrednio przed delegowaniem zainteresowany N. B. nie
podlegał przez co najmniej miesiąc ustawodawstwu polskiemu, tj. ustawodawstwu
państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę zatrudniający go pracodawca, tj. P.
W. Sp. z o.o. Formułując ten zarzut, skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
9
wyroku w całości i uwzględnienie w całości roszczeń odwołującej się zawartych w
odwołaniu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie od pozwanego kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano na
występowanie w niniejszej sprawie istotnego zagadnienia prawnego, dotyczącego
wykładni pojęcia „podleganie ustawodawstwu Państwu Członkowskiego” i
wskazania przesłanek koniecznych do spełnienia tego wymogu, a w szczególności
odpowiedzi na pytanie, czy wymóg ten zostaje spełniony przez osobę, która
pomimo przerwy w zgłoszeniu do ubezpieczenia cały czas przebywała na terenie
Polski i nie podlegała ustawodawstwu innego kraju oraz ustalenia wzajemnej relacji
pojęć „podleganie ustawodawstwu” i „podlegania ubezpieczeniu”.
W uzasadnieniu podstaw zaskarżenia podniesiono z kolei, że ratio legis
zamieszczenia w Rozporządzeniu nr 987/2009 regulacji wprowadzającej obowiązek
podlegania ustawodawstwu jednego państwa członkowskiego była ochrona przed
fikcyjnym przemieszczaniem się pracowników pomiędzy państwami członkowskimi,
w celu osiągania korzyści z tytułu podlegania ustawodawstwu drugiego państwa
członkowskiego, z którym de facto danego pracownika nie łączą żadne więzi i nigdy
wcześniej nie stosowano do tego pracownika przepisów tego państwa. Z tych
właśnie względów prawodawca europejski wprowadził obowiązek podległości
pracownika systemowi zabezpieczenia społecznego państwa, z którego następuje
oddelegowanie.
Skarżąca podniosła też, że zainteresowany przez cały czas zamieszkiwał w
Polsce. Nie pracował poza granicami kraju i nie podlegał w związku z tym żadnemu
obcemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego. W takiej sytuacji
nie powinno budzić wątpliwości, iż zainteresowany był objęty polskim systemem
zabezpieczenia społecznego, który kształtują m.in. ustawa o systemie ubezpieczeń
społecznych, ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych i inne. Stanowią one, że w określonych przypadkach dana osoba ma
obowiązek lub prawo do dokonania określonych zgłoszeń (formalności) w
odpowiednich polskich instytucjach (ZUS, KRUS, NFZ, PUP i in.), a w określonych
przypadkach takich obowiązków nie ma. Przykładowo przebywanie w swoim
10
miejscu zamieszkania i poszukiwanie zatrudnienia bez pomocy lokalnego urzędu
pracy nie wymaga dokonania żadnych zgłoszeń w ZUS ani NFZ. Nie oznacza to
jednak, że osoba taka nie podlega polskiemu ustawodawstwu.
W ocenie skarżącej, sformułowanie „bezpośrednio przed rozpoczęciem
zatrudnienia” zawarte we wskazanych na wstępie przepisach należy interpretować
na zasadzie a contrario - osoba bezpośrednio przed oddelegowaniem (na miesiąc)
nie może podlegać obcemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia
społecznego - gdyż taka interpretacja byłaby zgodna z duchem prawa
wspólnotowego o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz
swobodzie przemieszczania się pracowników.
Niezależnie od powyższego, skarżąca podniosła zarzut błędnej wykładni
pojęcia „podlegania ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym
pracodawca ma siedzibę" poczynionej przez Sąd Okręgowy. W jej ocenie, w świetle
postanowień obu aktów prawnych: Rozporządzenia nr 883/2004 oraz
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16
września 2009 r. dotyczącego wykonywania Rozporządzenia (WE) nr 883/2004,
brak podstaw do przyjęcia tożsamości pomiędzy faktem „podlegania
ustawodawstwu” państwa członkowskiego a faktem „podlegania ubezpieczeniu” w
tym państwie członkowskim. Skarżąca podkreśliła też, że Rozporządzenie,
stanowiące materialnoprawną podstawę rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie,
konsekwentnie rozróżnia oba pojęcia, nie pozostawiając żadnych wątpliwości co do
ich odmiennego znaczenia i charakteru. Rozporządzenie nr 883/2004 wyraźnie
wskazuje, iż na potrzeby rozumienia jego postanowień, określenie
„ustawodawstwo” oznacza, w odniesieniu do każdego Państwa Członkowskiego:
przepisy ustawowe, wykonawcze i inne oraz obowiązujące środki wykonawcze
odnoszące się do działów zabezpieczenia społecznego, objętego art. 3 ust.1.
Przytoczone Rozporządzenie nr 883/2004, zawiera również definicję
„ubezpieczonego” oraz „okresu ubezpieczenia”. Jako ubezpieczonego, stosownie
do jego przepisów, uznać należy każdą osobę spełniającą warunki wymagane na
podstawie ustawodawstwa Państwa Członkowskiego właściwego zgodnie z tytułem
II, do posiadania prawa do świadczeń, z uwzględnieniem przepisów niniejszego
rozporządzenia". Przez okres ubezpieczenia uznaje się natomiast „okresy
11
składkowe, okresy zatrudnienia lub pracy na własny rachunek, tak jak je określa lub
uznaje za okresy ubezpieczenia ustawodawstwo, w ramach którego zostały
spełnione lub zostały uznane za spełnione, oraz wszelkie okresy traktowane jako
takie, o ile są uznane przez to ustawodawstwo za równorzędne z okresami
ubezpieczenia”.
Zdaniem skarżącej, odróżnienie pojęć: ustawodawstwo, ubezpieczony oraz
okres ubezpieczenia, prowadzi jednoznacznie i wprost do uznania, że
ustawodawca wspólnotowy - Parlament Europejski - wskazując na przesłankę
podlegania ustawodawstwu, nie utożsamił jej z podleganiem ubezpieczeniu.
Zgodnie zatem z powyższym, odróżnić należy pojęcie podlegania ustawodawstwu
od podlegania ubezpieczeniu społecznemu, a interpretacja Sądu Apelacyjnego
stawiająca znak równości pomiędzy nimi, jako nieprawidłowa, nie powinna się
ostać.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Sformułowany w niej zarzut jest oparty na założeniu, że przez podleganie
ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w rozumieniu przepisów
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia 2004 r.
w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, należy rozumieć
fakt znajdowania zastosowania w stosunku do danej osoby wszelkich norm,
uregulowań oraz ogółu przepisów dotyczących zabezpieczenia społecznego, nie
zaś legitymowanie się statusem ubezpieczonego. Jeżeli zatem do danej osoby
stosuje się polskie przepisy, w tym dotyczące zabezpieczenia społecznego, i na
podstawie tych przepisów dana osoba, z uwagi na nieświadczenie pracy, nie
podlega w pewnym okresie ubezpieczeniu społecznemu, to taką osobę należy
uznać za podmiot podległy polskiemu ustawodawstwu, w szczególności w zakresie
systemu zabezpieczenia społecznego. Do takiej osoby nie stosuje się bowiem
przepisów żadnego innego państwa członkowskiego.
W ocenie Sądu Najwyższego, założenie to jest jednak błędne.
Wstępnie Sąd Najwyższy uważa za niezbędne przypomnieć, iż w
poprzednim okresie, to jest przed dniem 1 maja 2010 r., kwestie dotyczące
12
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, uregulowane obecnie w
przepisach Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z
dnia 29 kwietnia 2004 r. oraz Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonania pierwszego z
wymienionych Rozporządzeń, regulowały przepisy Rozporządzenia Rady (EWG)
Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących
działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się
we Wspólnocie (Dz. U.E.L. 1971 Nr 149, poz. 2 ze zm.). W art. 13 Rozporządzenie
to ustalało generalną regułę wspólnotowej koordynacji ustalania ustawodawstwa
właściwego, zgodnie z którą powinno ono odbywać się według zasad: podlegania
jednemu ustawodawstwu i miejsca wykonywania pracy. Według drugiej z tych
zasad, określanej jako lex loci laboris, czynnikiem decydującym o zastosowaniu
określonego ustawodawstwa było miejsce wykonywania pracy, czyli terytorium
państwa, w którym praca jest wykonywania. W przepisach art. 14 – 16 omawianego
Rozporządzenia przewidziano wyjątki od zasady lex loci laboris, będące efektem
specyfiki zatrudnienia lub wykonywania zawodu. Ubezpieczenie społeczne
pracowników delegowanych regulował przy tym art. 14 ust. 1 lit. a i b
Rozporządzenia, zgodnie z którymi pracownik zwykle zatrudniony przez
przedsiębiorstwo na terytorium jednego Państwa Członkowskiego, który zostawał
przez to przedsiębiorstwo skierowany do wykonywania pracy na terytorium innego
Państwa Członkowskiego, w dalszym ciągu podlegał w dziedzinie zabezpieczenia
społecznego ustawodawstwu państwa wysyłającego, pod warunkiem, że
przewidywany okres wykonywania pracy za granicą nie przekraczał 12 miesięcy i
że pracownik nie został skierowany w miejsce innej osoby, której okres
delegowania upłynął. Na gruncie tego przepisu utrwalił się pogląd, w myśl którego
użyty w nim zwrot „podlega nadal ustawodawstwu” wskazuje, że pracownik przed
delegowaniem powinien podlegać ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia
w firmie kierującej go do pracy na terytorium innego Państwa – przy czym pojęcie
pracownika podejmującego pracę w różnych państwach członkowskich należy
definiować na podstawie ustawodawstwa mającego zastosowanie w sprawie (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2009 r., II UK 63/09, OSNP 2011,
13
nr 11-12, poz. 160). Analogiczny pogląd został wyrażony w wyroku ETS z dnia 5
grudnia 1967 r., 19/67, van der Vecht. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości wyjaśniono też (por. wyrok z dnia 9 lipca 1987 r. w połączonych
sprawach 82/86 i 103/86, Giancarlo Laborero i Francesca Sabato v. Office de
securite socjale d’outre-mer, Zb. Orz. 1996, s. 03401, LEX nr 129515), iż
podstawowym kryterium dla określenia terminu „ustawodawstwo Państwa
Członkowskiego” w rozumieniu art. 1 lit. j Rozporządzenia nr 1408/71 nie jest
miejsce, gdzie dany zawód był wykonywany, lecz związek, który istnieje pomiędzy
pracownikiem, bez względu na miejsce, w którym wykonywał lub wykonuje swój
zawód, a systemem zabezpieczenia społecznego w Państwie Członkowskim, w
którego ramach zostały spełnione okresy ubezpieczenia.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie jest zdania, że ze względu na istotne
podobieństwo uregulowań zawartych w obecnie obowiązujących przepisach
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29
kwietnia 2004 r. oraz Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr
987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonania pierwszego z
wymienionych Rozporządzeń, przedstawione poglądy zachowują aktualność
również pod rządami tych przepisów. Wypada bowiem podkreślić, iż w myśl art. 11
ust. 1 pierwszego z wymienionych Rozporządzeń osoby, do których stosuje się
rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa
Członkowskiego, zaś stosownie do art. 11 ust. 2 lit. a, zgodnie z przepisami art. 12
do 16 osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na
własny rachunek podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego. I tu
mamy więc do czynienia z zasadą podlegania ustawodawstwu tylko jednego
Państwa Członkowskiego oraz zasadą lex loci laboris. Wyjątek od tej zasady
zawiera z kolei, stanowiący odpowiednik art. 14 ust. 1 lit. a i b Rozporządzenia
Rady (EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r., art. 12 Rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r.,
który w ust. 1 stanowi, że osoba, która wykonuje działalność jako pracownik
najemny w państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie
prowadzi tam swoją działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę
do innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego
14
pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego,
pod warunkiem, że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że
osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną delegowaną osobę. Stosownie zaś do
art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009
z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonania wcześniej wymienionego
Rozporządzenia, do celów stosowana art. 12 ust. 1 rozporządzenia podstawowego
„osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w państwie
członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swoją
działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa
członkowskiego”, oznacza także osobę zatrudnioną w celu delegowania jej do
innego państwa członkowskiego, pod warunkiem, że osoba ta bezpośrednio przed
rozpoczęciem zatrudnienia podlega już ustawodawstwu państwa członkowskiego,
w którym siedzibę ma jej pracodawca. Z kolei, w myśl art. 1 lit. l Rozporządzenia
określenie „ustawodawstwo” oznacza, w odniesieniu do każdego Państwa
Członkowskiego, przepisy ustawowe, wykonawcze i inne obowiązujące środki
wykonawcze odnoszące się do działów zabezpieczenia społecznego, objętych art.
3 ust. 1 (to jest świadczeń z tytułu choroby, świadczeń z tytułu macierzyństwa i
równoważnych świadczeń dla ojca, świadczeń z tytułu inwalidztwa, świadczeń z
tytułu starości, rent rodzinnych, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i choroby
zawodowej, zasiłków na wypadek śmierci, świadczeń dla bezrobotnych, świadczeń
przedemerytalnych i świadczeń rodzinnych), przy czym nie obejmuje ono
postanowień umownych innych niż te, które służą wykonaniu obowiązku
ubezpieczeniowego wynikającego z przepisów ustawowych i wykonawczych, o
których mowa w poprzednim akapicie, lub które były przedmiotem decyzji władz
publicznych, która nadała im charakter obligatoryjny lub rozszerzyła ich zakres, pod
warunkiem że zainteresowane Państwo Członkowskie złoży oświadczenie i
powiadomi o tym Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego i
Przewodniczącego rady Europejskiej. Oświadczenie takie publikowane jest w
dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Zdaniem Sądu Najwyższego, w ostatnim z powołanych przepisów chodzi
więc o przepisy danego państwa członkowskiego, które tworzą system
zabezpieczenia społecznego w danym państwie, przy czym muszą one mieć
15
charakter prawa powszechnie obowiązującego i być uznawane za źródła prawa w
szerokim rozumieniu (na gruncie prawa polskiego może to dotyczyć układów
zbiorowych pracy, uznawanych wszak za tzw. autonomiczne źródła prawa pracy,
które nie mieszczą się w pojęciu ustawodawstwa, chyba że zastępują ustawowe
systemy zabezpieczenia społecznego, a nie tylko je uzupełniają). Zresztą, już sam
tytuł omawianego Rozporządzenia „w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego” wyraźnie wskazuje, że dotyczy ono właśnie owych
systemów, a nie innych dziedzin, mając na celu ich zharmonizowanie i
ujednolicenie.
Taki sposób rozumienia pojęcia „ustawodawstwo państwa członkowskiego”
musi determinować przyjęcie, że użyte w art. 12 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. oraz w art. 14
ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia
16 września 2009 r. sformułowania „podlega ustawodawstwu państwa
członkowskiego” oznacza właśnie podleganie przepisom tworzącym w danym
państwie członkowskim system zabezpieczenia społecznego. Z kolei, określenie
„podlega”, zgodnie z jego słownikowym znaczeniem, to nic innego, jak bycie
poddanym czyjejś władzy, bycie zależnym od kogoś, podleganie np. amnestii,
karze, prawu, ustawie, czyli bycie tym, kogo dotyczy owa amnestia, kara, prawo,
ustawa (por. Słownik języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka,
PWN, Warszawa 1998, t. II, s. 735). Wbrew odmiennemu stanowisku skarżącej,
przez „podleganie ustawodawstwu państwa członkowskiego”, w rozumieniu obu
powołanych przepisów, należy zatem rozumieć nie samo potencjalne „znajdowanie
zastosowania wobec konkretnej osoby wszelkich norm, uregulowań oraz ogółu
przepisów dotyczących zabezpieczenia społecznego”, wynikające z faktu
przebywania na terytorium danego państwa, w połączeniu z niestosowaniem do
niej przepisów innego państwa, lecz spełnianie kryteriów przewidzianych w tych
przepisach do objęcia systemem zabezpieczenia społecznego, które pociąga za
sobą bycie podmiotem uregulowań w nich zawartych. W konsekwencji, dla uznania,
że konkretna osoba podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego w
przedstawionym wyżej rozumieniu, konieczne jest podleganie przez tę osobę
ubezpieczeniu, przy czym – co trafnie zauważa Sąd Apelacyjny – nie chodzi tu
16
tylko o podleganie ubezpieczeniu społecznemu na podstawie przepisów ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (np. z tytułu
pracy świadczonej na podstawie stosunku pracy lub umowy cywilnoprawnej, czy
też z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej), ale również o
podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu na podstawie przepisów ustawy z dnia 27
sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych.
Podkreślenia wymaga w tym miejscu również fakt, iż użyte w obu
omawianych przepisach sformułowanie „podlega ustawodawstwu państwa
członkowskiego”, ze względu na tożsamość regulacji nimi objętych, muszą być
wykładane w taki sam sposób. Kontekst, w jakim zostało ono użyte w art. 12 ust. 1
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29
kwietnia 2004 r. wskazuje zaś wyraźnie, że poprzez uzupełnienie go słowem
„nadal”, określa on sytuację, w której osoba oddelegowana przez pracodawcę do
innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy
„nadal” będzie podlegać ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, a
zatem jej status prawny nie ulegnie żadnej zmianie, co oznacza że będzie „nadal”
podlegać szeroko pojmowanemu ubezpieczeniu, analogicznie jak przed
oddelegowaniem. Postulowane przez skarżącą rozumienie sformułowania „podlega
ustawodawstwu państwa członkowskiego” paradoksalnie oznaczałoby natomiast,
że w sytuacji niepodlegania ubezpieczeniu z jakiegokolwiek tytułu przed
oddelegowaniem do pracy w innym państwie członkowskim, osoba taka nadal nie
podlegałaby jakiemukolwiek ubezpieczeniu, skoro nie jest to warunek niezbędny
„podlegania ustawodawstwu państwa członkowskiego”. Dlatego też tak samo musi
być traktowany wynikający z art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. warunek
podlegania przez tę osobę ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym
siedzibę ma jej pracodawca, bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia w celu
oddelegowania jej do innego państwa członkowskiego. Użyte w tym przepisie
sformułowanie „bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia podlega już
ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma jej pracodawca”
należy zatem odnosić jedynie do takiej osoby, która przed zatrudnieniem w celu
17
oddelegowania do innego państwa członkowskiego posiada jakikolwiek tytuł do
podlegania ubezpieczeniu, w tym także zdrowotnemu, choćby nie podlegała
równocześnie ubezpieczeniu, np. z tytułu zatrudnienia (ubezpieczeniu
społecznemu). W tym miejscu wypada podkreślić, że analogiczny jest w tym
względzie pogląd doktryny, czego przykładem może być bez wątpienia publikacja
wymieniona przez skarżącą w uzasadnieniu skargi kasacyjnej (zob. też Krzysztof
Ślebzak, Komentarz do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr
883/2004, LEX 2012). Podleganie ubezpieczeniu następuje bowiem, czego zdaje
się nie dostrzegać skarżąca, z mocy samego prawa i jest konsekwencją istnienia
tytułu do tego ubezpieczenia. Natomiast za prawnie irrelewantne w tym zakresie
należy uznać ewentualne dokonanie zgłoszenia do ubezpieczenia, czy też samo
tylko opłacenie składek na to ubezpieczenie.
Przedstawiona wyżej interpretacja użytego w art. 12 ust. 1 Rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. oraz
art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009
z dnia 16 września 2009 r. sformułowania „podlega ustawodawstwu państwa
członkowskiego” zyskuje dodatkowe wsparcie w treści Decyzji Nr A2 z dnia 12
czerwca 2009 r. Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów
zabezpieczenia Społecznego dotyczącej wykładni obu tych przepisów. Wprawdzie,
na co słusznie zwraca uwagę skarżąca, sądy stosujące owe przepisy nie są
związane wykładnią dokonaną przez wymienioną Komisję, gdyż jej uprawnienia są
wykonywane „bez uszczerbku dla uprawnień władz, instytucji i osób
zainteresowanych do korzystania z procedur i sądów przewidzianych przez
ustawodawstwo”, jednakże stanowi ona mający istotne znaczenie pogląd prawny
pochodzący od wyspecjalizowanego organu Komisji Europejskiej, w związku z
czym nie istnieją żadne przeszkody uniemożliwiające akceptację tego poglądu
przez sądy krajowe (por. między innymi wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 maja
2010 r., II UK 319/09, LEX nr 604217, z dnia 11 maja 2010 r., II UK 389/09, LEX nr
863996, z dnia 13 maja 2010 r., II UK 360/09, LEX nr 863995 oraz z dnia 25 maja
2010 r., I UK 1/10, LEX nr 602670).
W okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy, ustalonych przez
Sąd drugiej instancji w sposób wiążący dla Sądu Najwyższego w postępowaniu
18
kasacyjnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.), zainteresowany N. B. nie miał żadnych tytułów
do ubezpieczenia w wyżej zdefiniowanym znaczeniu w okresie bezpośrednio
poprzedzającym zawarcie przez niego umowy o pracę ze skarżącą i rozpoczęciem
zatrudnienia na tej podstawie. Słusznie zatem Sąd Apelacyjny uznał, że w
odniesieniu do zainteresowanego nie znajdowały zastosowania art. 12 ust. 1
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29
kwietnia 2004 r. oraz art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i
Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r., określające wyjątki od
obowiązującej, zgodnie z art. 11 ust. 2 lit. a pierwszego z wymienionych
Rozporządzeń, zasady lex loci laboris. Tym samym, skarżąca nietrafnie zarzuca, iż
zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem wymienionych przepisów.
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści art.
39814
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji swego wyroku.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
Protokolant Grażyna Grabowska
w sprawie z wniosku P. – W. Sp. z o.o.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
przy udziale zainteresowanego N. B.
o wydanie zaświadczenia w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 6 sierpnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych […]
z dnia 9 sierpnia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 13
marca 2012 r. oddalił odwołanie wniesione przez P. W. Sp. z o.o. od decyzji
2
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 października 2011 r., którą
odmówiono wydania odwołującej się zaświadczenia potwierdzającego, że
zainteresowany N.B. w okresie wykonywania pracy na terytorium Francji podlegał
polskiemu ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych w okresie od dnia
4 kwietnia 2011 r. do dnia 4 września 2011 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że odwołująca się P. W. Sp. z o.o. prowadzi
działalność gospodarczą, której przedmiotem są między innymi: roboty budowlane
związane ze wznoszeniem budynków i obiektów, roboty budowlane specjalistyczne,
działalność polegająca na wyszukiwaniu miejsc pracy i pozyskiwaniu pracowników,
działalność agencji pracy tymczasowej, a także pozostała działalność związana z
udostępnianiem pracowników.
W dniu 30 marca 2011 r. zainteresowany N. B. zawarł z odwołującą się
umowę o pracę na czas określony w celu wykonywania pracy na rzecz i pod
kierownictwem firmy „G. D.S.” S.A.R.L. z siedzibą we Francji, (pracodawcy
użytkownika). Na mocy tej umowy zainteresowany został zatrudniony w pełnym
wymiarze czasu pracy na stanowisku pracownika porządkowego, na okres od dnia
4 kwietnia 2011 r. do dnia 4 września 2011 r. Wynagrodzenie zainteresowanego
określono na 350 euro brutto miesięcznie przy średnio- tygodniowej normie czasu
pracy w wymiarze 39 godzin, natomiast dieta za wykonywanie zadania służbowego
poza stałym miejscem pracy miała wynosić 45 euro za dzień. Zainteresowany
został od dnia 4 kwietnia 2011 r. zgłoszony do ubezpieczeń społecznych jako
pracownik odwołującej się. Przed zawarciem umowy o pracę z odwołującą się nie
pozostawał w zatrudnieniu, nie prowadził działalności gospodarczej, nie miał
żadnego tytułu do ubezpieczenia społecznego. Nadto nie pobierał żadnych
stypendiów, zasiłków dla bezrobotnych ani świadczeń z ubezpieczenia
społecznego.
Przy tak poczynionych ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał, że
odwołanie P. W. Sp. z o. o. jest niezasadne.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji, dla zasadności roszczenia odwołującej się
istotne znaczenie miało ustalenie, ustawodawstwu jakiego państwa - w zakresie
ubezpieczeń społecznych - w okresie wykonywania pracy na terytorium Francji
podlegał zainteresowany. Sąd Okręgowy stwierdził w tym zakresie, że art. 11 ust. 2
3
lit. „a” Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia
29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
dotyczy osób wykonujących pracę najemną lub pracę na własny rachunek w
Państwie Członkowskim i zgodnie z jego treścią osoba ta podlega ustawodawstwu
tego Państwa Członkowskiego. Decydujące znaczenie ma więc miejsce, gdzie
pracownicy rzeczywiście świadczą pracę, niezależnie od ich miejsca zamieszkania
oraz siedziby pracodawcy, który ich zatrudnia. Oznacza to, że pracownik podlega
ubezpieczeniu społecznemu i zdrowotnemu oraz płaci składki w państwie, w którym
pracuje. Od tej zasady w art. 12 ust. 1 powołanego Rozporządzenia przewidziano
wyjątek dotyczący pracowników delegowanych. Pozwala on pracownikom
przejściowo delegowanym do pracy w innym kraju na pozostanie w systemie
ubezpieczeń społecznych w państwie, z którego zostali oddelegowani, pod
warunkiem, że przewidywany okres wykonywania pracy nie przekracza 24 miesięcy
i że nie zostali oni skierowani w miejsce pracy innej osoby, której okres skierowania
upłynął. Co za tym idzie, w stosunku do delegowanego pracownika w dalszym
ciągu miałyby zastosowanie przepisy ubezpieczeniowe kraju wysyłającego, chociaż
wykonuje on pracę w innym państwie. Dokumentem potwierdzającym jest formularz
A1, który wystawia instytucja ubezpieczeniowa, w przypadku Polski - jednostka
terenowa ZUS właściwa miejscowo dla pracodawcy, która zaświadcza, że dany
pracownik przez okres 24 miesięcy objęty jest polskim systemem zabezpieczenia
społecznego, mimo świadczenia pracy w innym kraju. Jeśli zatem pracodawca nie
uzyska takiego formularza dla swoich oddelegowanych pracowników, co do zasady
powinien ubezpieczyć ich za granicą w miejscu przejściowej pracy tych
pracowników.
Sąd pierwszej instancji dodał też, że z kolei Rozporządzenie Wykonawcze
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. w art.
14 ust. 1 stanowi, iż do celów stosowania art. 12 ust. 1 Rozporządzenia
Podstawowego osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w
państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swoją
działalność, a która jest delegowana do innego państwa członkowskiego, oznacza
także osobę zatrudnioną w celu oddelegowania jej do innego państwa
członkowskiego, pod warunkiem, że osoba ta bezpośrednio przed rozpoczęciem
4
zatrudnienia podlega już ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym
siedzibę ma jej pracodawca. Zgodnie z Decyzją Nr A2 Komisji Administracyjnej do
Spraw Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego wymóg podlegania
przez pracownika ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma
jego pracodawca bezpośrednio przez rozpoczęciem zatrudnienia, jest spełniony,
jeżeli pracownik przez co najmniej miesiąc podlega ustawodawstwu tego państwa
członkowskiego.
Sąd pierwszej instancji zauważył, że zainteresowany bezpośrednio przed
dniem rozpoczęcia zatrudnienia na terytorium Francji nie podlegał polskiemu
ustawodawstwu w zakresie ubezpieczenia społecznego, tym samym przesłanka
„bezpośredniości”, o której mowa w art. 14 Rozporządzenia wykonawczego, nie
została przez niego spełniona. Skoro więc N. B. w świetle wymienionych przepisów
nie podlegał ustawodawstwu polskiemu w tym zakresie, to podlegał
ustawodawstwu państwa, na obszar którego został oddelegowany, a więc
ustawodawstwu francuskiemu. Z tych względów Sąd Okręgowy uznał, że
prawidłowo organ rentowy odmówił wydania zaświadczenia A1 i w oparciu o art.
47714
§ 1 k.p.c. oddalił wniesione w sprawie odwołanie.
Powyższy wyrok w całości zaskarżyła apelacją P. W. Spółka z o.o.,
zarzucając mu naruszenie art. 12 ust. 1 Rozporządzenia Nr 883/2004 w związku z
art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Nr 987/2009, przez błędną wykładnię przesłanek
określonych w art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Nr 987/2009, a co za tym idzie
niezastosowanie powołanych przepisów.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 9
sierpnia 2012 r. oddalił jednak tak sformułowaną apelację jako bezzasadną.
Sąd ten nie podzielił stanowiska odwołującej się P. W. Spółki z o.o., iż
uregulowanie zawarte w art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i
Rady (WE) Nr 987/2009 dotyczącego wykonania rozporządzenia (WE) nr 883/2004
w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE L 284/1),
pozwalające na podleganie pracownika zatrudnionego w celu oddelegowania do
innego państwa członkowskiego jako pracownika najemnego ubezpieczeniu w
pierwszym państwie, wymaga jedynie, aby w stosunku do danej osoby,
bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia w innym państwie członkowskim,
5
miały zastosowanie wszelkie normy, uregulowania oraz ogół przepisów
dotyczących zabezpieczenia społecznego. Nie chodzi natomiast o podleganie takiej
osoby, bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia w innym państwie
członkowskim, ubezpieczeniu społecznemu i posiadanie statusu ubezpieczonego,
co - zdaniem apelującej - błędnie przyjął Sąd Okręgowy. Zainteresowany w okresie
bezpośrednio poprzedzającym oddelegowanie do pracy we Francji, mimo że nie
świadczył wówczas pracy w Polsce i nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu,
jednak podlegał ogólnie obowiązującym przepisom na terytorium RP, a więc także
polskiemu ustawodawstwu w zakresie systemu zabezpieczenia społecznego, co
zdaniem apelującej jest wystarczające dla spełnienia warunku z art. 14 ust. 1
rozporządzenia koordynacyjnego.
Sąd Apelacyjny zaznaczył równocześnie, że N. B. był od 1 stycznia 1999 r.
jako członek rodziny B. B. uprawniony jedynie do świadczeń z ubezpieczenia
zdrowotnego. Nie posiadał natomiast żadnych tytułów do ubezpieczenia w
rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ani też w rozumieniu
ustawy z dnia 27 sierpnia 2007 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych.
Sąd drugiej instancji podkreślił również, że zgodnie z ogólną zasadą prawa
wspólnotowego wyrażoną w art. 11 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji
systemów zabezpieczenia społecznego (L. 166/1) osoby, których rozporządzenie
dotyczy, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego.
Z kolei zasada terytorialności (lex loci laboris), którą wprowadza art. 11 ust. 3
lit. „a” Rozporządzenia, ma tę konsekwencję, że osoba wykonująca pracę najemną
lub pracę na własny rachunek na terytorium państwa członkowskiego, podlega
ustawodawstwu tego państwa.
W przeciwieństwie do zasady wynikającej z powołanego art. 11 ust. 1
zasada terytorialności przewiduje wyjątki i uregulowania szczególne. Jeden z tych
wyjątków dotyczy tzw. pracowników wysłanych i został uregulowany w art. 12 ust. 1
Rozporządzenia. Zgodnie z treścią tego przepisu osoba, która wykonuje
działalność jako pracownik najemny w państwie członkowskim w imieniu
pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swą działalność, a która jest
6
delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa członkowskiego do
wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu
pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej
pracy nie przekracza 24 miesięcy i że osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną
delegowaną osobę. Uregulowanie zawarte w art. 12 ust. 1 zostało uszczegółowione
w art. 14 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z
dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr
883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Zgodnie z
treścią art. 14 ust. 1 tego aktu, do celów stosowania art. 12 ust. 1 rozporządzenia
podstawowego „osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w
państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie tam prowadzi swoją
działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa
członkowskiego”, oznacza także osobę zatrudnioną w celu oddelegowania jej do
innego państwa członkowskiego, pod warunkiem że osoba ta bezpośrednio przed
rozpoczęciem zatrudnienia podlega już ustawodawstwu państwa członkowskiego,
w którym siedzibę ma jej pracodawca.
Zatem z treści tych przepisów jasno wynika, że sam fakt, iż zainteresowany
nie przekroczył okresu 24 miesięcy zatrudnienia we Francji i nie został tam wysłany
w miejsce innej osoby, której upłynął okres skierowania, nie jest wystarczający do
podlegania polskim przepisom ubezpieczenia społecznego. Konieczne jest jeszcze
uznanie, iż bezpośrednio przed podjęciem zatrudnienia we Francji podlegał już
ustawodawstwu państwa polskiego. W świetle powołanych przepisów nie sposób
natomiast przyjąć interpretacji przedstawionej przez odwołującą się, która w istocie
sprowadza się do stwierdzenia, iż sam fakt pobytu zainteresowanego w Polsce,
bezpośrednio przed wysłaniem go do Francji, jest wystarczający do spełnienia
warunku podlegania ustawodawstwu polskiemu.
Sąd Apelacyjny dodał przy tym, że powyższe uregulowanie jest przywilejem i
odstępstwem od zasady terytorialności, a zatem regulujące je przepisy należy
wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo.
Z tej też przyczyny, nie negując, że pojęcie podlegania ustawodawstwu państwa
członkowskiego należy rozumieć szeroko, zatem nie tylko jako podleganie
ubezpieczeniom społecznym zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 r. o
7
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), nie
sposób zgodzić się z poglądem prezentowanym przez apelującą. Ma bowiem
słuszność Sąd pierwszej instancji, prezentując pogląd, że przesłanka podlegania
ustawodawstwu immanentnie związana jest z podleganiem ubezpieczeniu, ale
niezasadne byłoby twierdzenie, że tylko podleganie ubezpieczeniu wyczerpuje
pojęcie podlegania ustawodawstwu.
Biorąc pod uwagę szczególny charakter omawianej regulacji, Sąd drugiej
instancji stwierdził, że dotyczy ona podlegania ustawodawstwu związanemu z
szeroko pojętym zabezpieczeniem społecznym regulowanym wymienionymi
rozporządzeniami wspólnotowymi. Zatem nie tylko podleganie ubezpieczeniu
społecznemu z tytułu pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę, umowy
agencyjnej, czy też zlecenia, pozwala na uznanie „podlegania ustawodawstwu
państwa członkowskiego”, ale również dotyczy to wszelkich sytuacji, które
„wtłaczają” daną osobę w system ustawodawstwa zabezpieczenia społecznego.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, słusznie w tym zakresie Sąd pierwszej instancji
dokonał analizy art. 3 Rozporządzenia Nr 883/2004, wskazującego na działy
zabezpieczenia społecznego, do których odnoszą się normy koordynacyjne.
Przepis ten stanowi bowiem, że omawiane Rozporządzenie stosuje się do całego
ustawodawstwa odnoszącego się do określonych w art. 3 działów zabezpieczenia
społecznego, wymienionych przez Sąd pierwszej instancji. Z wyliczenia tego trzeba
zaś wyprowadzić wniosek, że chodzi tu także o podleganie tylko ubezpieczeniu
zdrowotnemu z danego tytułu, na przykład na podstawie posiadania statusu
bezrobotnego, pobierania renty, emerytury, czy zachowywania statusu studenta.
Natomiast interpretacja apelującej w istocie rozszerza zakres stosowania
powołanych przepisów, skoro zgodnie z twierdzeniami apelacji praktycznie sam
pobyt na terytorium danego państwa pozwalałby na skorzystanie z wyjątkowego
uregulowania zawartego w tych przepisach. Tymczasem mają one na celu
wyeliminować kolizje w zakresie podlegania różnym systemom zabezpieczenia
społecznego i w konsekwencji ograniczyć instrumentalne wykorzystywanie, przez
pracodawców wysyłających pracowników do pracy za granicę, różniących się
obciążeń składkowych oraz świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Dlatego, w
ocenie Sądu drugiej instancji, nie można w całości zaakceptować twierdzenia, że
8
osoba, która z uwagi fakt braku świadczenia pracy nie podlega w tym zakresie
ubezpieczeniu społecznemu, powinna być uznana za podmiot podległy polskiemu
ustawodawstwu w zakresie systemu zabezpieczenia społecznego, bowiem do
osoby takiej nie stosuje się przepisów żadnego innego państwa członkowskiego.
Nadto pośrednio o słuszności powyższych rozważań, wbrew zarzutom apelującej,
świadczy treść Decyzji Nr A2 z dnia 12 czerwca 2009 r. Komisji Administracyjnej
DS. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego dotycząca wykładni art.
12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004. Zgodnie z
tą decyzją, dla celów stosowania art. 14 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 987/2009,
tytułem wskazówki, wymóg, do którego odnoszą się słowa „bezpośrednio przed
rozpoczęciem zatrudnienia”, można uważać za spełniony, jeśli dana osoba podlega
przez co najmniej miesiąc ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym
pracodawca ma swoją siedzibę. Krótsze okresy wymagać będą indywidualnej
oceny w konkretnych przypadkach, z uwzględnieniem wszelkich innych
występujących czynników. Propozycje wykładni zawarte w tej Decyzji nie są z kolei
prawnie obojętne, a wykładnia taka jest jednym z poglądów dotyczących
interpretacji postanowień rozporządzeń przedstawionym przez wyspecjalizowany
organ Komisji Europejskiej. Sądy krajowe mogą więc kierować się wykładnią
zaprezentowaną w decyzjach Komisji - organu powołanego na podstawie art. 71 i
nast. Rozporządzenia Nr 883/2004 - szczególnie, jeżeli ustalą, że wykładnia nie jest
sprzeczna z postanowieniami rozporządzeń.
P.-W. Sp. z o.o. wniosła do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 9 sierpnia 2012 r., zaskarżając go w całości i zarzucając
mu naruszenie prawa materialnego, to jest art. 12 ust. 1 Rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w
sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz art. 14 ust. 1
Rozporządzenia Wykonawczego nr 987/2009 do Rozporządzenia 883/2004,
poprzez ich niezastosowanie wskutek nieprawidłowej wykładni, a w szczególności
przez przyjęcie, że bezpośrednio przed delegowaniem zainteresowany N. B. nie
podlegał przez co najmniej miesiąc ustawodawstwu polskiemu, tj. ustawodawstwu
państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę zatrudniający go pracodawca, tj. P.
W. Sp. z o.o. Formułując ten zarzut, skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
9
wyroku w całości i uwzględnienie w całości roszczeń odwołującej się zawartych w
odwołaniu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie od pozwanego kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano na
występowanie w niniejszej sprawie istotnego zagadnienia prawnego, dotyczącego
wykładni pojęcia „podleganie ustawodawstwu Państwu Członkowskiego” i
wskazania przesłanek koniecznych do spełnienia tego wymogu, a w szczególności
odpowiedzi na pytanie, czy wymóg ten zostaje spełniony przez osobę, która
pomimo przerwy w zgłoszeniu do ubezpieczenia cały czas przebywała na terenie
Polski i nie podlegała ustawodawstwu innego kraju oraz ustalenia wzajemnej relacji
pojęć „podleganie ustawodawstwu” i „podlegania ubezpieczeniu”.
W uzasadnieniu podstaw zaskarżenia podniesiono z kolei, że ratio legis
zamieszczenia w Rozporządzeniu nr 987/2009 regulacji wprowadzającej obowiązek
podlegania ustawodawstwu jednego państwa członkowskiego była ochrona przed
fikcyjnym przemieszczaniem się pracowników pomiędzy państwami członkowskimi,
w celu osiągania korzyści z tytułu podlegania ustawodawstwu drugiego państwa
członkowskiego, z którym de facto danego pracownika nie łączą żadne więzi i nigdy
wcześniej nie stosowano do tego pracownika przepisów tego państwa. Z tych
właśnie względów prawodawca europejski wprowadził obowiązek podległości
pracownika systemowi zabezpieczenia społecznego państwa, z którego następuje
oddelegowanie.
Skarżąca podniosła też, że zainteresowany przez cały czas zamieszkiwał w
Polsce. Nie pracował poza granicami kraju i nie podlegał w związku z tym żadnemu
obcemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego. W takiej sytuacji
nie powinno budzić wątpliwości, iż zainteresowany był objęty polskim systemem
zabezpieczenia społecznego, który kształtują m.in. ustawa o systemie ubezpieczeń
społecznych, ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych i inne. Stanowią one, że w określonych przypadkach dana osoba ma
obowiązek lub prawo do dokonania określonych zgłoszeń (formalności) w
odpowiednich polskich instytucjach (ZUS, KRUS, NFZ, PUP i in.), a w określonych
przypadkach takich obowiązków nie ma. Przykładowo przebywanie w swoim
10
miejscu zamieszkania i poszukiwanie zatrudnienia bez pomocy lokalnego urzędu
pracy nie wymaga dokonania żadnych zgłoszeń w ZUS ani NFZ. Nie oznacza to
jednak, że osoba taka nie podlega polskiemu ustawodawstwu.
W ocenie skarżącej, sformułowanie „bezpośrednio przed rozpoczęciem
zatrudnienia” zawarte we wskazanych na wstępie przepisach należy interpretować
na zasadzie a contrario - osoba bezpośrednio przed oddelegowaniem (na miesiąc)
nie może podlegać obcemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia
społecznego - gdyż taka interpretacja byłaby zgodna z duchem prawa
wspólnotowego o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz
swobodzie przemieszczania się pracowników.
Niezależnie od powyższego, skarżąca podniosła zarzut błędnej wykładni
pojęcia „podlegania ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym
pracodawca ma siedzibę" poczynionej przez Sąd Okręgowy. W jej ocenie, w świetle
postanowień obu aktów prawnych: Rozporządzenia nr 883/2004 oraz
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16
września 2009 r. dotyczącego wykonywania Rozporządzenia (WE) nr 883/2004,
brak podstaw do przyjęcia tożsamości pomiędzy faktem „podlegania
ustawodawstwu” państwa członkowskiego a faktem „podlegania ubezpieczeniu” w
tym państwie członkowskim. Skarżąca podkreśliła też, że Rozporządzenie,
stanowiące materialnoprawną podstawę rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie,
konsekwentnie rozróżnia oba pojęcia, nie pozostawiając żadnych wątpliwości co do
ich odmiennego znaczenia i charakteru. Rozporządzenie nr 883/2004 wyraźnie
wskazuje, iż na potrzeby rozumienia jego postanowień, określenie
„ustawodawstwo” oznacza, w odniesieniu do każdego Państwa Członkowskiego:
przepisy ustawowe, wykonawcze i inne oraz obowiązujące środki wykonawcze
odnoszące się do działów zabezpieczenia społecznego, objętego art. 3 ust.1.
Przytoczone Rozporządzenie nr 883/2004, zawiera również definicję
„ubezpieczonego” oraz „okresu ubezpieczenia”. Jako ubezpieczonego, stosownie
do jego przepisów, uznać należy każdą osobę spełniającą warunki wymagane na
podstawie ustawodawstwa Państwa Członkowskiego właściwego zgodnie z tytułem
II, do posiadania prawa do świadczeń, z uwzględnieniem przepisów niniejszego
rozporządzenia". Przez okres ubezpieczenia uznaje się natomiast „okresy
11
składkowe, okresy zatrudnienia lub pracy na własny rachunek, tak jak je określa lub
uznaje za okresy ubezpieczenia ustawodawstwo, w ramach którego zostały
spełnione lub zostały uznane za spełnione, oraz wszelkie okresy traktowane jako
takie, o ile są uznane przez to ustawodawstwo za równorzędne z okresami
ubezpieczenia”.
Zdaniem skarżącej, odróżnienie pojęć: ustawodawstwo, ubezpieczony oraz
okres ubezpieczenia, prowadzi jednoznacznie i wprost do uznania, że
ustawodawca wspólnotowy - Parlament Europejski - wskazując na przesłankę
podlegania ustawodawstwu, nie utożsamił jej z podleganiem ubezpieczeniu.
Zgodnie zatem z powyższym, odróżnić należy pojęcie podlegania ustawodawstwu
od podlegania ubezpieczeniu społecznemu, a interpretacja Sądu Apelacyjnego
stawiająca znak równości pomiędzy nimi, jako nieprawidłowa, nie powinna się
ostać.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Sformułowany w niej zarzut jest oparty na założeniu, że przez podleganie
ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w rozumieniu przepisów
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia 2004 r.
w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, należy rozumieć
fakt znajdowania zastosowania w stosunku do danej osoby wszelkich norm,
uregulowań oraz ogółu przepisów dotyczących zabezpieczenia społecznego, nie
zaś legitymowanie się statusem ubezpieczonego. Jeżeli zatem do danej osoby
stosuje się polskie przepisy, w tym dotyczące zabezpieczenia społecznego, i na
podstawie tych przepisów dana osoba, z uwagi na nieświadczenie pracy, nie
podlega w pewnym okresie ubezpieczeniu społecznemu, to taką osobę należy
uznać za podmiot podległy polskiemu ustawodawstwu, w szczególności w zakresie
systemu zabezpieczenia społecznego. Do takiej osoby nie stosuje się bowiem
przepisów żadnego innego państwa członkowskiego.
W ocenie Sądu Najwyższego, założenie to jest jednak błędne.
Wstępnie Sąd Najwyższy uważa za niezbędne przypomnieć, iż w
poprzednim okresie, to jest przed dniem 1 maja 2010 r., kwestie dotyczące
12
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, uregulowane obecnie w
przepisach Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z
dnia 29 kwietnia 2004 r. oraz Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonania pierwszego z
wymienionych Rozporządzeń, regulowały przepisy Rozporządzenia Rady (EWG)
Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących
działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się
we Wspólnocie (Dz. U.E.L. 1971 Nr 149, poz. 2 ze zm.). W art. 13 Rozporządzenie
to ustalało generalną regułę wspólnotowej koordynacji ustalania ustawodawstwa
właściwego, zgodnie z którą powinno ono odbywać się według zasad: podlegania
jednemu ustawodawstwu i miejsca wykonywania pracy. Według drugiej z tych
zasad, określanej jako lex loci laboris, czynnikiem decydującym o zastosowaniu
określonego ustawodawstwa było miejsce wykonywania pracy, czyli terytorium
państwa, w którym praca jest wykonywania. W przepisach art. 14 – 16 omawianego
Rozporządzenia przewidziano wyjątki od zasady lex loci laboris, będące efektem
specyfiki zatrudnienia lub wykonywania zawodu. Ubezpieczenie społeczne
pracowników delegowanych regulował przy tym art. 14 ust. 1 lit. a i b
Rozporządzenia, zgodnie z którymi pracownik zwykle zatrudniony przez
przedsiębiorstwo na terytorium jednego Państwa Członkowskiego, który zostawał
przez to przedsiębiorstwo skierowany do wykonywania pracy na terytorium innego
Państwa Członkowskiego, w dalszym ciągu podlegał w dziedzinie zabezpieczenia
społecznego ustawodawstwu państwa wysyłającego, pod warunkiem, że
przewidywany okres wykonywania pracy za granicą nie przekraczał 12 miesięcy i
że pracownik nie został skierowany w miejsce innej osoby, której okres
delegowania upłynął. Na gruncie tego przepisu utrwalił się pogląd, w myśl którego
użyty w nim zwrot „podlega nadal ustawodawstwu” wskazuje, że pracownik przed
delegowaniem powinien podlegać ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia
w firmie kierującej go do pracy na terytorium innego Państwa – przy czym pojęcie
pracownika podejmującego pracę w różnych państwach członkowskich należy
definiować na podstawie ustawodawstwa mającego zastosowanie w sprawie (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2009 r., II UK 63/09, OSNP 2011,
13
nr 11-12, poz. 160). Analogiczny pogląd został wyrażony w wyroku ETS z dnia 5
grudnia 1967 r., 19/67, van der Vecht. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości wyjaśniono też (por. wyrok z dnia 9 lipca 1987 r. w połączonych
sprawach 82/86 i 103/86, Giancarlo Laborero i Francesca Sabato v. Office de
securite socjale d’outre-mer, Zb. Orz. 1996, s. 03401, LEX nr 129515), iż
podstawowym kryterium dla określenia terminu „ustawodawstwo Państwa
Członkowskiego” w rozumieniu art. 1 lit. j Rozporządzenia nr 1408/71 nie jest
miejsce, gdzie dany zawód był wykonywany, lecz związek, który istnieje pomiędzy
pracownikiem, bez względu na miejsce, w którym wykonywał lub wykonuje swój
zawód, a systemem zabezpieczenia społecznego w Państwie Członkowskim, w
którego ramach zostały spełnione okresy ubezpieczenia.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie jest zdania, że ze względu na istotne
podobieństwo uregulowań zawartych w obecnie obowiązujących przepisach
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29
kwietnia 2004 r. oraz Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr
987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonania pierwszego z
wymienionych Rozporządzeń, przedstawione poglądy zachowują aktualność
również pod rządami tych przepisów. Wypada bowiem podkreślić, iż w myśl art. 11
ust. 1 pierwszego z wymienionych Rozporządzeń osoby, do których stosuje się
rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa
Członkowskiego, zaś stosownie do art. 11 ust. 2 lit. a, zgodnie z przepisami art. 12
do 16 osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na
własny rachunek podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego. I tu
mamy więc do czynienia z zasadą podlegania ustawodawstwu tylko jednego
Państwa Członkowskiego oraz zasadą lex loci laboris. Wyjątek od tej zasady
zawiera z kolei, stanowiący odpowiednik art. 14 ust. 1 lit. a i b Rozporządzenia
Rady (EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r., art. 12 Rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r.,
który w ust. 1 stanowi, że osoba, która wykonuje działalność jako pracownik
najemny w państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie
prowadzi tam swoją działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę
do innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego
14
pracodawcy, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego,
pod warunkiem, że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i że
osoba ta nie jest wysłana, by zastąpić inną delegowaną osobę. Stosownie zaś do
art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009
z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonania wcześniej wymienionego
Rozporządzenia, do celów stosowana art. 12 ust. 1 rozporządzenia podstawowego
„osoba, która wykonuje działalność jako pracownik najemny w państwie
członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi tam swoją
działalność, a która jest delegowana przez tego pracodawcę do innego państwa
członkowskiego”, oznacza także osobę zatrudnioną w celu delegowania jej do
innego państwa członkowskiego, pod warunkiem, że osoba ta bezpośrednio przed
rozpoczęciem zatrudnienia podlega już ustawodawstwu państwa członkowskiego,
w którym siedzibę ma jej pracodawca. Z kolei, w myśl art. 1 lit. l Rozporządzenia
określenie „ustawodawstwo” oznacza, w odniesieniu do każdego Państwa
Członkowskiego, przepisy ustawowe, wykonawcze i inne obowiązujące środki
wykonawcze odnoszące się do działów zabezpieczenia społecznego, objętych art.
3 ust. 1 (to jest świadczeń z tytułu choroby, świadczeń z tytułu macierzyństwa i
równoważnych świadczeń dla ojca, świadczeń z tytułu inwalidztwa, świadczeń z
tytułu starości, rent rodzinnych, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i choroby
zawodowej, zasiłków na wypadek śmierci, świadczeń dla bezrobotnych, świadczeń
przedemerytalnych i świadczeń rodzinnych), przy czym nie obejmuje ono
postanowień umownych innych niż te, które służą wykonaniu obowiązku
ubezpieczeniowego wynikającego z przepisów ustawowych i wykonawczych, o
których mowa w poprzednim akapicie, lub które były przedmiotem decyzji władz
publicznych, która nadała im charakter obligatoryjny lub rozszerzyła ich zakres, pod
warunkiem że zainteresowane Państwo Członkowskie złoży oświadczenie i
powiadomi o tym Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego i
Przewodniczącego rady Europejskiej. Oświadczenie takie publikowane jest w
dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Zdaniem Sądu Najwyższego, w ostatnim z powołanych przepisów chodzi
więc o przepisy danego państwa członkowskiego, które tworzą system
zabezpieczenia społecznego w danym państwie, przy czym muszą one mieć
15
charakter prawa powszechnie obowiązującego i być uznawane za źródła prawa w
szerokim rozumieniu (na gruncie prawa polskiego może to dotyczyć układów
zbiorowych pracy, uznawanych wszak za tzw. autonomiczne źródła prawa pracy,
które nie mieszczą się w pojęciu ustawodawstwa, chyba że zastępują ustawowe
systemy zabezpieczenia społecznego, a nie tylko je uzupełniają). Zresztą, już sam
tytuł omawianego Rozporządzenia „w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego” wyraźnie wskazuje, że dotyczy ono właśnie owych
systemów, a nie innych dziedzin, mając na celu ich zharmonizowanie i
ujednolicenie.
Taki sposób rozumienia pojęcia „ustawodawstwo państwa członkowskiego”
musi determinować przyjęcie, że użyte w art. 12 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. oraz w art. 14
ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia
16 września 2009 r. sformułowania „podlega ustawodawstwu państwa
członkowskiego” oznacza właśnie podleganie przepisom tworzącym w danym
państwie członkowskim system zabezpieczenia społecznego. Z kolei, określenie
„podlega”, zgodnie z jego słownikowym znaczeniem, to nic innego, jak bycie
poddanym czyjejś władzy, bycie zależnym od kogoś, podleganie np. amnestii,
karze, prawu, ustawie, czyli bycie tym, kogo dotyczy owa amnestia, kara, prawo,
ustawa (por. Słownik języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka,
PWN, Warszawa 1998, t. II, s. 735). Wbrew odmiennemu stanowisku skarżącej,
przez „podleganie ustawodawstwu państwa członkowskiego”, w rozumieniu obu
powołanych przepisów, należy zatem rozumieć nie samo potencjalne „znajdowanie
zastosowania wobec konkretnej osoby wszelkich norm, uregulowań oraz ogółu
przepisów dotyczących zabezpieczenia społecznego”, wynikające z faktu
przebywania na terytorium danego państwa, w połączeniu z niestosowaniem do
niej przepisów innego państwa, lecz spełnianie kryteriów przewidzianych w tych
przepisach do objęcia systemem zabezpieczenia społecznego, które pociąga za
sobą bycie podmiotem uregulowań w nich zawartych. W konsekwencji, dla uznania,
że konkretna osoba podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego w
przedstawionym wyżej rozumieniu, konieczne jest podleganie przez tę osobę
ubezpieczeniu, przy czym – co trafnie zauważa Sąd Apelacyjny – nie chodzi tu
16
tylko o podleganie ubezpieczeniu społecznemu na podstawie przepisów ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (np. z tytułu
pracy świadczonej na podstawie stosunku pracy lub umowy cywilnoprawnej, czy
też z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej), ale również o
podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu na podstawie przepisów ustawy z dnia 27
sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych.
Podkreślenia wymaga w tym miejscu również fakt, iż użyte w obu
omawianych przepisach sformułowanie „podlega ustawodawstwu państwa
członkowskiego”, ze względu na tożsamość regulacji nimi objętych, muszą być
wykładane w taki sam sposób. Kontekst, w jakim zostało ono użyte w art. 12 ust. 1
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29
kwietnia 2004 r. wskazuje zaś wyraźnie, że poprzez uzupełnienie go słowem
„nadal”, określa on sytuację, w której osoba oddelegowana przez pracodawcę do
innego państwa członkowskiego do wykonywania pracy w imieniu tego pracodawcy
„nadal” będzie podlegać ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, a
zatem jej status prawny nie ulegnie żadnej zmianie, co oznacza że będzie „nadal”
podlegać szeroko pojmowanemu ubezpieczeniu, analogicznie jak przed
oddelegowaniem. Postulowane przez skarżącą rozumienie sformułowania „podlega
ustawodawstwu państwa członkowskiego” paradoksalnie oznaczałoby natomiast,
że w sytuacji niepodlegania ubezpieczeniu z jakiegokolwiek tytułu przed
oddelegowaniem do pracy w innym państwie członkowskim, osoba taka nadal nie
podlegałaby jakiemukolwiek ubezpieczeniu, skoro nie jest to warunek niezbędny
„podlegania ustawodawstwu państwa członkowskiego”. Dlatego też tak samo musi
być traktowany wynikający z art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. warunek
podlegania przez tę osobę ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym
siedzibę ma jej pracodawca, bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia w celu
oddelegowania jej do innego państwa członkowskiego. Użyte w tym przepisie
sformułowanie „bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia podlega już
ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma jej pracodawca”
należy zatem odnosić jedynie do takiej osoby, która przed zatrudnieniem w celu
17
oddelegowania do innego państwa członkowskiego posiada jakikolwiek tytuł do
podlegania ubezpieczeniu, w tym także zdrowotnemu, choćby nie podlegała
równocześnie ubezpieczeniu, np. z tytułu zatrudnienia (ubezpieczeniu
społecznemu). W tym miejscu wypada podkreślić, że analogiczny jest w tym
względzie pogląd doktryny, czego przykładem może być bez wątpienia publikacja
wymieniona przez skarżącą w uzasadnieniu skargi kasacyjnej (zob. też Krzysztof
Ślebzak, Komentarz do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr
883/2004, LEX 2012). Podleganie ubezpieczeniu następuje bowiem, czego zdaje
się nie dostrzegać skarżąca, z mocy samego prawa i jest konsekwencją istnienia
tytułu do tego ubezpieczenia. Natomiast za prawnie irrelewantne w tym zakresie
należy uznać ewentualne dokonanie zgłoszenia do ubezpieczenia, czy też samo
tylko opłacenie składek na to ubezpieczenie.
Przedstawiona wyżej interpretacja użytego w art. 12 ust. 1 Rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. oraz
art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009
z dnia 16 września 2009 r. sformułowania „podlega ustawodawstwu państwa
członkowskiego” zyskuje dodatkowe wsparcie w treści Decyzji Nr A2 z dnia 12
czerwca 2009 r. Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów
zabezpieczenia Społecznego dotyczącej wykładni obu tych przepisów. Wprawdzie,
na co słusznie zwraca uwagę skarżąca, sądy stosujące owe przepisy nie są
związane wykładnią dokonaną przez wymienioną Komisję, gdyż jej uprawnienia są
wykonywane „bez uszczerbku dla uprawnień władz, instytucji i osób
zainteresowanych do korzystania z procedur i sądów przewidzianych przez
ustawodawstwo”, jednakże stanowi ona mający istotne znaczenie pogląd prawny
pochodzący od wyspecjalizowanego organu Komisji Europejskiej, w związku z
czym nie istnieją żadne przeszkody uniemożliwiające akceptację tego poglądu
przez sądy krajowe (por. między innymi wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 maja
2010 r., II UK 319/09, LEX nr 604217, z dnia 11 maja 2010 r., II UK 389/09, LEX nr
863996, z dnia 13 maja 2010 r., II UK 360/09, LEX nr 863995 oraz z dnia 25 maja
2010 r., I UK 1/10, LEX nr 602670).
W okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy, ustalonych przez
Sąd drugiej instancji w sposób wiążący dla Sądu Najwyższego w postępowaniu
18
kasacyjnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.), zainteresowany N. B. nie miał żadnych tytułów
do ubezpieczenia w wyżej zdefiniowanym znaczeniu w okresie bezpośrednio
poprzedzającym zawarcie przez niego umowy o pracę ze skarżącą i rozpoczęciem
zatrudnienia na tej podstawie. Słusznie zatem Sąd Apelacyjny uznał, że w
odniesieniu do zainteresowanego nie znajdowały zastosowania art. 12 ust. 1
Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29
kwietnia 2004 r. oraz art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i
Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r., określające wyjątki od
obowiązującej, zgodnie z art. 11 ust. 2 lit. a pierwszego z wymienionych
Rozporządzeń, zasady lex loci laboris. Tym samym, skarżąca nietrafnie zarzuca, iż
zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem wymienionych przepisów.
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści art.
39814
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji swego wyroku.