Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UK 117/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Maciej Pacuda (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z odwołania G. K.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o dalszą wypłatę emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 sierpnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej odwołującej się
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 31 maja 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 6 października 2011 r.,
znak: […] wstrzymał od dnia 1 października 2011 r. wypłatę emerytury na rzecz
ubezpieczonej G. K., z uwagi na kontynuowanie przez nią zatrudnienia.
2
W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczona G. K. domagała się jej zmiany,
podnosząc przy tym, że zaskarżona decyzja i powołane w niej przepisy naruszają
zasadę ochrony praw nabytych, ponieważ pozbawiają jej emerytury, wypłacanej
bez obowiązku rozwiązania umowy o pracę.
Wyrokiem z dnia 21 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w L. oddalił odwołanie ubezpieczonej.
W uzasadnieniu tego wyroku Sąd pierwszej instancji wskazał, że G. K.
złożyła w dniu 14 czerwca 2007 r. wniosek o ustalenie prawa do emerytury.
Decyzją z dnia 18 lipca 2009 r. pozwany organ rentowy przyznał zaś ubezpieczonej
prawo do emerytury od dnia 7 lipca 2007 r. Jednocześnie zawieszono wypłatę
świadczenia z uwagi na kontynuowanie przez ubezpieczoną zatrudnienia. Z kolei
decyzją z dnia 20 marca 2009 r. organ rentowy wznowił wypłatę emerytury od dnia
1 marca 2009 r.
Uwzględniając powyższe ustalenia, Sąd Okręgowy podniósł, iż art. 6 ustawy
z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726) spowodował dodanie do ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych art. 103a, który
stanowi, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość
przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez
uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego
wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w
decyzji organu rentowego. Oznacza to, że osoby, które przed dniem 1 stycznia
2011 r. przeszły na emeryturę bez rozwiązania umowy o pracę, miały obowiązek
rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą w celu kontynuowania
pobierania świadczenia. Osoby te miały czas na rozwiązanie takiego stosunku
pracy do końca września 2011 r. Sąd pierwszej instancji podkreślił ponadto, iż
przesłanką niezbędną kontynuowania wypłaty świadczenia po dniu 1 października
2011 r. jest rozwiązanie stosunku pracy łączącego świadczeniobiorcę z
dotychczasowym pracodawcą. Sytuacja taka nie miała jednakże miejsca w
niniejszej sprawie, ponieważ ubezpieczona G. K. w dalszym ciągu jest zatrudniona
w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym […].
3
Sąd Okręgowy zwrócił również uwagę na to, iż aktualnie obowiązujący
przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych w pełni odpowiada treści, obowiązującego do dnia 7 stycznia 2009 r.,
art. 103 ust. 2a tej ustawy. Ten ostatni przepis Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z
dnia 7 lutego 2006 r., SK 45/04 (OTK-A 2006, nr 2, poz. 15) uznał natomiast za
zgodny z Konstytucją RP. Uchylenie tego przepisu przez art. 37 pkt 5 ustawy z dnia
21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz.U. Nr 228, poz. 1507) sprawiło
z kolei, że w okresie od dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 1 stycznia 2011 r. emeryci
nabywali prawo do tego świadczenia bez konieczności rozwiązania stosunku pracy.
Zdaniem Sądu Okręgowego, obowiązujący od dnia 1 stycznia 2011 r.
przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych nie narusza zasady praw nabytych, ponieważ nie pozbawia on osób,
które jednocześnie pozostawały w zatrudnieniu, prawa do emerytury, a jedynie
powoduje zawieszenie wypłaty tego świadczenia w przypadku kontynuowania
zatrudnienia u tego samego pracodawcy, bez rozwiązania stosunku pracy. Sąd
pierwszej instancji jednocześnie zwrócił uwagę na to, że ostatnio powołany przepis
nie zawiera zakazu zatrudnienia u tego samego pracodawcy, a jedynie stwarza
konieczność rozwiązania z nim stosunku pracy, równocześnie zezwalając na pracę
z tym ograniczeniem, że umowa o pracę może być zawarta po otrzymaniu
emerytury.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 31
maja 2012 r. oddalił apelację wniesioną przez ubezpieczoną od wyżej opisanego
wyroku Sądu Okręgowego. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił przy tym i przyjął za
własne ustalenia Sądu pierwszej instancji oraz wyprowadzone na ich podstawie
wnioski.
W pisemnych motywach swego orzeczenia Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że od
dnia 1 stycznia 2011 r. obowiązuje przepis art. 103a ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który został dodany do tej ustawy
przez art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach
publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.).
Przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych ma identyczną treść, jaką miał art. 103 ust. 2a tej ustawy,
4
obowiązujący w okresie od 1 lipca 2000 r. do 7 stycznia 2009 r. (art. 103 ust. 2a
został uchylony z tym ostatnim dniem przez art. 37 pkt 5 lit. „b” ustawy z dnia 21
listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych - Dz.U. Nr 228, poz. 1507 ze zm.). W
efekcie wejścia w życie z dniem 1 stycznia 2011 r. przepisu art. 103a ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawo do emerytury
od tej daty może być realizowane dopiero po rozwiązaniu stosunku pracy. Zgodnie
bowiem z ostatnio powołanym przepisem prawo do emerytury ulega zawieszeniu
bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu
zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z
pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia
prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Stosownie do art. 28
powołanej wyżej ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach
publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.) przepis
art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
miał zastosowanie od dnia 1 października 2011 r. w stosunku do osób, którym
prawo do emerytury przyznano przed dniem 1 stycznia 2011 r. i które nadal pracują
na podstawie tej samej umowy o pracę u pracodawcy, u którego pracowały
bezpośrednio przed nabyciem prawa do emerytury. To odpowiednio długie vacatio
legis tego przepisu miało umożliwić wszystkim emerytom kontynuującym
zatrudnienie w macierzystym zakładzie pracy dostosowanie się do nowej sytuacji.
Osobom tym dano czas na podjęcie decyzji, czy chcą pozostawać w zatrudnieniu
na dotychczasowych warunkach kosztem wypłaty emerytury, czy też chcą
zrezygnować z pracy i przejść na emeryturę, albo po rozwiązaniu dotychczasowej
zawrzeć nową umowę o pracę i dzięki temu zachować prawo do wypłaty emerytury.
Sąd drugiej instancji podkreślił też, że z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie wynika obowiązek rozwiązania stosunku
pracy przez pracownika, który przed dniem 1 stycznia 2011 r. nabył prawo do
emerytury. Przepis ten nie nakłada również na pracodawcę obowiązku rozwiązania
z takim pracownikiem stosunku pracy z dniem 1 października 2011 r. Istotą
regulacji zawartej w tym przepisie jest ograniczenie równoczesnego pobierania
dwóch świadczeń - emerytury i wynagrodzenia za pracę, jeśli pracownik nie miał
zamiaru przejść na emeryturę, lecz planował nadal pracować u tego samego
5
pracodawcy bez rozwiązywania dotychczasowego i nawiązywania nowego
stosunku pracy.
Przepis art. 27 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o
finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726 ze
zm.), którą dodano do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych przepis art. 103a, nałożył z kolei na ZUS obowiązek poinformowania
zainteresowane osoby pobierające emerytury w terminie 30 dni od wejścia w życie
ustawy, tj. do końca stycznia 2011 r., o obowiązujących od dnia 1 stycznia 2011 r.
warunkach pobierania emerytury w przypadku kontynuowania stosunku pracy u
pracodawcy, z którym stosunek ten był zawarty przed dniem nabycia prawa do
emerytury. Pozwany organ rentowy wypełnił ten obowiązek poprzez zamieszczenie
takiej informacji w doręczonych ubezpieczonej decyzjach. W związku z tym, że
ubezpieczona w terminie do dnia 1 października 2011 r. nie przedłożyła w organie
rentowym świadectwa pracy lub zaświadczenia, że rozwiązała stosunek pracy z
pracodawcą, na rzecz którego wykonywała pracę bezpośrednio przed nabyciem
prawa do emerytury (Wojewódzki Szpital Specjalistyczny […]), wstrzymanie
zaskarżoną decyzją wypłaty emerytury od dnia 1 października 2011 r. znajdowało
więc w pełni uzasadnienie w treści art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia
2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.).
Z kolei odnosząc się do zarzutu niekonstytucyjności przepisu art. 103a
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Sąd
Apelacyjny stwierdził, że Trybunał Konstytucyjny zbadał zgodność z Konstytucją
RP przepisu o identycznej treści, jakim był, obowiązujący do dnia 7 stycznia
2009 r., art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. W powołanym przez Sąd Okręgowy wyroku z dnia 7 lutego 2006 r.,
SK 45/04 (OTK-A 2006 nr 2, poz. 15) Trybunał Konstytucyjny uznał przepis art. 103
ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za
zgodny z Konstytucją RP, wskazując przy tym, że emerytura jest w założeniu
świadczeniem, które zastępuje, a nie uzupełnia wynagrodzenie za pracę.
6
W ocenie Sądu drugiej instancji, prawidłowo zatem Sąd pierwszej instancji
ocenił, że obowiązujący od dnia 1 stycznia 2011 r. przepis art. 103a ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie jest sprzeczny z
zasadą praw nabytych, ponieważ nie pozbawia on osób, które nabyły prawo do
emerytury, jednocześnie pozostając w zatrudnieniu, prawa do tego świadczenia,
lecz jedynie powoduje zawieszenie jego realizacji (wypłaty) w przypadku
kontynuowania stosunku pracy u pracodawcy, z którym stosunek ten był zawarty
przed dniem nabycia prawa do emerytury.
Ubezpieczona wniosła do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 31 maja 2012 r., zaskarżając ten wyrok w całości i
wnosząc o jego uchylenie w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie
przez Sąd Najwyższy co do istoty sprawy, a także o zasądzenie kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego według norm
przepisanych.
Swój wniosek o przyjęcie przedmiotowej skargi do rozpoznania przez Sąd
Najwyższy skarżąca uzasadniła istnieniem zagadnienia prawnego, które wiąże się
ze stosowaniem oraz wykładnią przepisu art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń społecznych obowiązującego od
1 styczna 2011 r. i które wymaga rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy, czy
przedmiotowy przepis, regulujący kwestie zawieszenia prawa do wypłaty
emerytury, powinien znajdować zastosowanie do sytuacji prawnej osób, które
nabyły prawo do emerytury i jej wypłaty przed wejściem w życie ustawy z dnia 16
grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.) i które nadal kontynuują zatrudnienie u
pracodawcy, z którym stosunek pracy był zawarty przed nabyciem prawa do
emerytury, czy też winien on znajdować zastosowanie jedynie do stanów
faktycznych zastanych po wejściu w życie wspomnianej ustawy zmieniającej
ustawę o emeryturach i rentach z FUS.
Przyjęcie skargi do rozpoznania, zdaniem skarżącej, uzasadnia również
potrzeba wykładni art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W jej ocenie
istnieje bowiem ewidentna wadliwość przyjętej i dominującej wykładni przepisu,
7
który jest błędnie odnoszony do sytuacji prawnej emerytów, którzy pozostają w
zatrudnieniu i którzy już nabyli prawo do emerytury na podstawie przepisów
obowiązujących przed wejściem w życie ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie
ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz.
1726 ze zm.).
W podstawach zaskarżenia skarżąca sformułowała natomiast zarzut
naruszenia przepisów prawa materialnego, to jest: (1) art. 103a ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na
przyjęciu, że wstrzymanie prawa do wypłaty emerytury skarżącej znajduje
uzasadnienie w treści tego przepisu, pomimo tego, że skarżąca uzyskała prawo do
emerytury oraz wypłaty owego świadczenia bez konieczności rozwiązywania
stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą jeszcze na gruncie przepisów
obowiązujących przed wejściem w życie art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia
2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw,
wprowadzającego art. 103a do ustawy o emeryturach i rentach z funduszu
ubezpieczeń społecznych; (2) art. 2 Konstytucji RP, poprzez naruszenie przez Sąd
Apelacyjny przy wydawaniu wyroku wynikających z tego przepisu zasad:
a) niedziałania prawa wstecz, b) zasady ochrony praw nabytych, c) zasady
zaufania obywateli do Państwa, poprzez wstrzymanie skarżącej wypłaty emerytury
pomimo, iż nabyła ona prawo do emerytury na gruncie przepisów obowiązujących
przed wejściem w życie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, które to
przepisy pozwalały na łączenie dochodów ze stosunku pracy oraz prawa do
wypłaty emerytury bez konieczności rozwiązania stosunku pracy u
dotychczasowego pracodawcy.
W uzasadnieniu podstaw zaskarżenia podkreślono, że skarżąca nabyła
prawo do emerytury i jej wypłaty bez konieczności rozwiązania stosunku pracy z
dotychczasowym pracodawcą na gruncie przepisów ustawy z dnia 21 listopada
2008 r. o emeryturach kapitałowych. (Dz.U. 2008 r. Nr 228, poz. 1507), która to
ustawa weszła w życie 8 stycznia 2009 r. Na gruncie obowiązujących wówczas
przepisów, decyzją z dnia 20 marca 2009 r. organ rentowy wznowił skarżącej
wypłatę emerytury od dnia 1 marca 2009 r. Skarżąca zatem mogła, kontynuując
8
zatrudnienie u dotychczasowego pracodawcy, korzystać równocześnie z prawa do
wypłaty emerytury.
W ocenie skarżącej, Sąd Apelacyjny na gruncie przedmiotowej sprawy
błędnie zastosował art. 103a znowelizowanej ustawy o emeryturach i rentach z
FUS. Przedmiotowy przepis nie może wszak ingerować w sytuację prawną tych
osób, które na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów uzyskały prawo
podmiotowe polegające na możliwości korzystania z prawa do wypłaty emerytury,
kontynuując stosunek pracy u dotychczasowego pracodawcy bez dokonania
zwolnienia się z pracy, lecz winien jedynie dotyczyć stanów faktycznych zastanych
po wejściu w życie znowelizowanej ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Skarżąca jest też zdania, iż nie może budzić wątpliwości, że wyrok Sądu
Apelacyjnego oddalający apelację skarżącej i utrzymujący w mocy wyrok Sądu
Okręgowego pozostaje równocześnie w rażącej sprzeczności z art. 2 Konstytucji
RP, tj. zasadą demokratycznego państwa prawa i wypływającymi z niej zasadami
szczegółowymi tj. zasadą niedziałania prawa wstecz (zakaz retroakcji prawa), z
zasadą ochrony praw nabytych, oraz z zasadą zaufania obywateli do państwa.
Ponadto, ustawodawca nie przewidział żadnego przepisu wyłączającego z tego
wymogu osoby, które skorzystały z wcześniejszej możliwości nabycia prawa do
emerytury bez rozwiązywania stosunku pracy, więc regulacja wprowadzona
art. 103a do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
wpłynie w sposób jednoznacznie negatywny na ich sytuację, zmuszając wszystkie
osoby znajdujące się w takiej samej sytuacji jak skarżąca bądź do rozwiązania
stosunku pracy, bądź też w sposób faktyczny pozbawiając je prawa do emerytury
poprzez jej zawieszenie. Stanie się tak, mimo że nabycie prawa do emerytury dla
tych osób nastąpiło w okresie obowiązywania regulacji nieprzewidujących wymogu
rozwiązania stosunku pracy dla nabycia prawa do emerytury. W ten sposób
ustawodawca ewidentnie wprowadził normę prawną, która nakazuje stosowanie
nowo ustanowionej normy prawnej do zdarzeń zaistniałych przed wejściem w życie
nowo ustanowionych norm prawnych. Warte podkreślenia jest i to, że owa regulacja
w tym wypadku jest jednoznacznie niekorzystna dla jej adresatów.
Sposób, w jaki Sąd Apelacyjny stosuje normę art. 103a ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, godzi zatem nie tylko w zasadę niedziałania prawa
9
wstecz lecz również w nabyte prawa podmiotowe, które raz przyznane powinny
stanowić gwarancje stabilności nie zaś wprowadzać wśród obywateli stan
niepewności. W skardze wyrażono pogląd, że można z pewnością mówić o nabyciu
prawa przez skarżącą, która skorzystała z wcześniejszej możliwości nabycia praw
emerytalnych bez konieczności rozwiązywania stosunku pracy. Co więcej
zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego narusza również wynikającą z art. 2
Konstytucji RP zasadę zaufania obywateli do Państwa, jak również prawa przez nie
stanowionego, a także zasadę bezpieczeństwa prawnego obywateli. Zasada ta
zakłada, że skoro zostało już rozpoczęte określone przedsięwzięcie, a prawo
przewidywało, że będzie ono realizowane w pewnym okresie, to obywatel powinien
mieć pewność, że będzie mógł ten czas wykorzystać, chyba że zajdą szczególne
okoliczności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Konstrukcja zawieszenia prawa do emerytury ze względu na kontynuowanie
stosunku pracy zawarta we wskazanym w podstawie zaskarżenia art. 103a ustawy
o emeryturach i rentach z FUS nie jest instytucją nową, ponieważ została
wprowadzona do porządku prawnego po raz pierwszy w art. 103 ust. 2a tej ustawy,
obowiązującym od dnia 1 lipca 2000 r. (por. art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 21 stycznia
2000 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. Nr 9, poz.
118). Ustawodawca wycofał się następnie z tej regulacji od dnia 8 stycznia 2009 r.
W art. 37 pkt 5 lit. b ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych
(Dz.U. Nr 228, poz. 1507) postanowił bowiem o uchyleniu wspomnianego art. 103
ust. 2a ustawy emerytalnej. Jego usunięcie ukształtowało stan prawny, w którym
przestało istnieć prawne wymaganie uprzedniego rozwiązania stosunku pracy jako
warunku pobierania świadczeń emerytalnych. Na wniosek uprawnionych organ
rentowy dokonywał więc, na podstawie art. 45 ust. 1 ustawy o emeryturach
kapitałowych, wypłaty emerytur, do których prawo zostało zawieszone na
podstawie art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do świadczeń ulegało zaś zawieszeniu już tylko
10
na zasadach ogólnych wynikających z art. 103-106 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zależnie od wysokości uzyskiwanego
dochodu.
Uzależnienie wypłaty emerytury od rozwiązania stosunku pracy z
dotychczasowym pracodawcą – abstrahując od słuszności celu takiej regulacji i
braku stanowczości ustawodawcy w jej wprowadzaniu – nie może budzić
zastrzeżeń z punktu widzenia zasad konstytucyjnych. Potwierdził to Trybunał
Konstytucyjny w wyroku z dnia 7 lutego 2006 r., SK 45/04 (OTK-A 2006/2/15),
stwierdziwszy, że zasada demokratycznego państwa prawnego nie oznacza
niezmienności prawa i polityki zatrudnienia poszczególnych grup ludności, a
Konstytucja RP nie zawiera nakazu zagwarantowania świadczeń emerytalnych
osobom kontynuującym działalność zawodową. W konsekwencji tych stwierdzeń
Trybunał Konstytucyjny w przytoczonym wyroku uznał art. 103 ust. 2a ustawy
emerytalnej za zgodny z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 67 ust. 1 Konstytucji oraz
orzekł, że nie jest on niezgodny z art. 30, art. 65 ust. 1, art. 70 ust. 5 i art. 73
Konstytucji.
Warunek nabycia prawa do wypłaty emerytury, który obowiązywał na
podstawie art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, został ponownie wprowadzony do ustawy emerytalnej w
art. 103a, który obowiązuje od dnia 1 stycznia 2011 r. (por. art. 6 pkt 2 ustawy o
zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw) i wywołuje
skutki od dnia 1 października 2011 r. (por. art. 28 ustawy o zmianie ustawy o
finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw). Na jego podstawie – w
związku z art. 28 ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych – została
ukształtowana sytuacja prawna emerytów od dnia 1 stycznia 2011 r., przy czym
przewidziany w art. 103a ustawy emerytalnej skutek następował, poczynając od
dnia 1 października 2011 r., wobec wszystkich emerytów pobierających w tym dniu
emerytury bez rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz których
świadczyli pracę bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.
Regulacja ta objęła więc zarówno tych, którym świadczenia przyznano po dniu 1
stycznia 2011 r., jak i tych, którym przyznano je przed tym dniem.
11
Zgodność ze wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi konstrukcji prawnej
zawieszenia prawa do emerytury z powodu uzyskiwania przez emeryta przychodu z
tytułu zatrudnienia kontynuowanego po nabyciu prawa do emerytury, bez
uprzedniego rozwiązania stosunku pracy, sama w sobie nie była kwestionowana.
Stan prawny zaistniały po dniu 1 stycznia 2011 r. został natomiast
zakwestionowany z punktu widzenia zgodności art. 6 ustawy o zmianie ustawy o
finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw z art. 2, art. 21 i art. 64
Konstytucji oraz art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności (Dz.U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175 ze zm.) w zakresie, w
jakim z powodu uzyskiwania przez emeryta przychodu z tytułu zatrudnienia
kontynuowanego po nabyciu prawa do emerytury bez uprzedniego rozwiązania
stosunku pracy skutkuje zawieszeniem prawa do emerytury również wobec
emerytów, którzy nabyli prawo do emerytury na mocy wcześniejszych przepisów,
bez konieczności rozwiązywania stosunku pracy.
Zarzuty sprzeczności z normami konstytucyjnymi zostały jednakże
postawione tylko ze względu na intertemporalne postanowienia art. 28 ustawy o
zmianie ustawy o finansach publicznych, w zakresie przewidzianego w nim
zastosowania art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych do osób, które nabyły prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia
2011 r. We wniosku wszczynającym postępowanie przed Trybunałem
Konstytucyjnym podniesiono nierespektowanie wobec tych osób zasady ochrony
zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa przez rozciągnięcie – jako
warunku realizacji prawa do emerytury – nowego dla nich obowiązku rozwiązania
stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą. Wątpliwość co do konstytucyjności
dotyczyła tych – i tylko tych – osób, które skutecznie nabyły i zrealizowały prawo do
emerytury wówczas, gdy treścią ryzyka emerytalnego było wyłącznie osiągnięcie
wieku emerytalnego i stażu ubezpieczeniowego, a realizacja świadczenia
następowała niezależnie od dalszego zatrudnienia, czyli w czasie, gdy nie
obowiązywał już art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej i nie został jeszcze uchwalony
art. 103a ustawy emerytalnej. Dotyczyło to tych osób, które nabyły prawo do
emerytury w okresie od dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. (por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2013 r., II UK 330/12, z dnia 25
12
kwietnia 2013 r., I UK 593/12 i z dnia 24 kwietnia 2013 r., II UK 299/12 –
niepublikowane).
Trybunał Konstytucyjny, uwzględniając te zarzuty, w wydanym już po
ogłoszeniu zaskarżonego w niniejszej sprawie wyroku orzeczeniu z dnia 13
listopada 2012 r., K 2/12 (Dz.U. z 2012 r., poz. 1285), uznał, że rozwiązanie
przyjęte przez ustawodawcę w art. 28 ustawy o zmianie ustawy o finansach
publicznych oraz niektórych innych ustaw spowodowało, iż osoby, które skutecznie
nabyły i zrealizowały prawo do emerytury bez konieczności rozwiązania stosunku
pracy, zostały w dniu 1 stycznia 2011 r. objęte nową, mniej korzystną dla nich
treścią ryzyka emerytalnego. Uwzględniając swobodę ustawodawcy w ustalaniu
treści ryzyka emerytalnego, Trybunał stwierdził, że jego treść nie powinna być
zmieniana w stosunku do osób, które już nabyły i zrealizowały prawo do emerytury.
Doszedł przy tym do wniosku, że brak w chwili przechodzenia na emeryturę
świadomości konieczności rozwiązania stosunku pracy, jako przesłanki
otrzymywania emerytury, mógł powodować podejmowanie przez emerytów decyzji
dla nich niekorzystnych. W konsekwencji, z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku
Trybunału Konstytucyjnego utracił moc art. 28 ustawy o zmianie ustawy o finansach
publicznych w zakresie, w jakim przewidywał zastosowanie art. 103a ustawy o
emeryturach i rentach z FUS do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1
stycznia 2011 r. Artykuł 103a powołanej ustawy obowiązuje więc w obrocie
prawnym w innym zakresie czasowym.
Jest zatem oczywiste, że ci ubezpieczeni, którzy uzyskali prawo do
emerytury po usunięciu od dnia 8 stycznia 2009 r. wymogu niepozostawania w
stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, jako dodatkowego warunku
wypłaty emerytury, uzyskali prawo do świadczenia z tytułu osiągnięcia wieku
emerytalnego oraz posiadania odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego. Mogli oni
– działając w zaufaniu do państwa i stanowionego przez nie prawa i nie
spodziewając się niekorzystnej jego zmiany przyszłości – podjąć decyzję co do
przejścia na emeryturę bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy, w
przekonaniu, że emerytura będzie im wypłacana (por. uzasadnienie wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12, OTK-A 2012 nr 10,
poz. 121). Ponowne wprowadzenie od dnia 1 stycznia 2011 r. warunku rozwiązania
13
stosunku pracy jako warunku emerytalnego mogło stanowić dla nich zaskoczenie,
nie było jednakże zaskoczeniem wobec wszystkich emerytów, którzy uzyskali
prawo do świadczeń przed dniem 1 stycznia 2011 r. Nie wszyscy oni zostali – przez
wprowadzenie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych – postawieni przez ustawodawcę w takiej niekorzystnej sytuacji ze
względu na wcześniej podjęte decyzje. W szczególności nie dotyczy to tych, którzy
przeszli na emeryturę pod rządem art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach,
to jest przed dniem 8 stycznia 2009 r. Tym emerytom znany był bowiem,
obowiązujący ich od dnia 1 lipca 2000 r. do dnia 7 stycznia 2009 r., dodatkowy
warunek wypłaty emerytury w postaci rozwiązania stosunku pracy z
dotychczasowym pracodawcą. Świadomości tego warunku nie można natomiast
traktować inaczej w odniesieniu do ubezpieczonych, którzy nabyli prawo do
świadczeń po dniu 1 stycznia 2011 r., wobec których stosuje się art. 103a ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a inaczej wobec
tych, do których znajdował zastosowanie poprzedzający tę regulację art. 103
ust. 2a ustawy. Ubezpieczeni z obydwu tych grup byli w chwili nabywania prawa do
emerytury jednakowo świadomi konieczności rozwiązania stosunku pracy, a skoro
kontynuowali zatrudnienie, decydowali się na zawieszenie prawa do emerytury.
Nieobowiązywanie przez pewien czas (od dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 31
grudnia 2010 r.) tego warunku mogło zaś być dla nich co najwyżej korzystnym
zaskoczeniem. W wyniku zmiany prawa przez powrót dawnej regulacji po dniu 1
stycznia 2011 r. nie ustanowiono nowej, lecz tylko przywrócono regułę, stosowaną
w czasie nabycia przez nich prawa do emerytury. W tych okolicznościach
zastosowanie art. 103a ustawy o emeryturach rentach z FUS wobec emerytów,
którzy nabyli prawo do emerytury przed dniem 8 stycznia 2009 r., to jest pod
rządem art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, a także jeszcze przed wejściem w życie tego przepisu, nie naruszało
zasady niedziałania prawa wstecz, zasady ochrony praw nabytych ani zasady
zaufania obywateli do Państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikających z
art. 2 Konstytucji RP.
W niniejszej sprawie rozstrzygnięcie dotyczyło prawidłowości zastosowania
art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
14
wobec skarżącej, która zgodnie z ustaleniami faktycznymi Sądów meriti, wiążącymi
Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.), prawo do
emerytury nabyła w dniu 7 lipca 2007 r. Według obowiązującego w tym dniu
art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, skarżąca nie mogła natomiast – wbrew stwierdzeniom zawartym w
skardze kasacyjnej – uzyskać prawa do wypłaty świadczenia bez rozwiązania
dotychczasowego stosunku pracy. Chcąc nadal pracować i jednocześnie pobierać
emeryturę na zasadach określonych w art. 103 ust. 2 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, musiała rozwiązać dotychczasowy stosunek pracy. Skarżąca nie
była wobec tego osobą, której sytuację rozważał Trybunał Konstytucyjny.
Przyznane jej prawo do emerytury zostało zawieszone z powodu kontynuowania
zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy, z pouczeniem, że w celu podjęcia
wypłaty emerytury powinna przedłożyć dowód rozwiązania stosunku pracy z
każdym z pracodawców, na rzecz których wykonywała pracę bezpośrednio przed
dniem nabycia prawa do emerytury. Była więc w chwili uzyskania praw
emerytalnych zdecydowana na kontynuację zatrudnienia i świadoma skutków
takiego zachowania. Skoro zaś w dniu 1 stycznia 2011 r., kiedy ponownie
postawiono wobec niej taki warunek wypłaty świadczenia emerytalnego, pobierała
emeryturę nadal pracując, to zastosowanie wobec niej przepisu art. 103a ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie stworzyło sytuacji,
w której – ze względu na treść art. 28 ustawy o zmianie ustawy o finansach
publicznych – musiała poddać się nowej, nieznanej jej regulacji ryzyka
emerytalnego.
Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw
do uwzględnienia wniosków skargi kasacyjnej, w związku z czym, opierając się na
treści art. 39814
k.p.c., orzekł jak sentencji.