Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2013 roku

Sąd Okręgowy w Legnicy II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 4 kwietnia 2013 roku w Legnicy

na rozprawie

sprawy z powództwa W. J.

przeciwko pozwanemu J. B.

o zachowek

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Legnicy

z dnia 7 grudnia 2012 roku

sygn. akt I C 732/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że w punkcie I oddala powództwo oraz uchyla orzeczenie zawarte w punkcie III;

II.  zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 688 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 64/13

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Legnicy wyrokiem z dnia 7.12.2012 r. w sprawie sygn. akt I C 732/12 zasądził od pozwanego J. B. na rzecz powódki W. J. kwotę 13.750 zł tytułem zachowku. Sąd ustalił, że strony są dziećmi I. B. (zm.19.03.2011 r.) i Z. B. (zm. 18.01.2012 r.), a spadek po nich na podstawie testamentu nabył w całości pozwany, co stwierdzone zostało postanowieniem z dnia 16.08.2012 r. W skład spadku wchodził lokal mieszkalny o wartości 90.000 zł, ponadto byli spadkodawcy właścicielami nieruchomości gruntowej, o aktualnej wartości 70.000 zł, którą 18.10.1983 roku przekazali na podstawie umowy darowizny powódce i jej mężowi.

Powołując przepisy art.931 k.c. oraz art.991 - 997 k.c., Sąd Rejonowy stwierdził, że W. J. przysługuje zachowek wynoszący połowę należnego jej udziału w spadku po rodzicach, co daje ¼ wartości tego spadku. Doliczeniu do niego podlega ½ wartości darowizny, czyli 35.000 zł. Dla ustalenia przypadającego powódce od pozwanego zachowku Sąd I instancji zastosował następujące wyliczenie: ¼ z 90.000 zł minus ¼ z 35.000 zł, co dało kwotę zasądzonego roszczenia.

W apelacji od wyroku J. B. zarzucił naruszenie art.996 k.c. poprzez jego błędną wykładnię, wskutek czego Sąd Rejonowy zaliczył na należny powódce zachowek jedynie czwartą część uzyskanej przez nią darowizny, zamiast całą kwotę 35.000 zł. Przy prawidłowym zastosowaniu wskazanego przepisu zachowek powódki wynosi 31.250 zł i uprawniona otrzymała go już w postaci uczynionej przez spadkodawców na jej rzecz darowizny. W tej sytuacji powództwo o zapłatę podlegało oddaleniu, toteż pozwany wniósł o taką zmianę zaskarżonego wyroku.

Sąd Okręgowy, przyjmując za własne prawidłowe ustalenia faktyczne poczynione w pierwszej instancji, zważył, co następuje:

Apelacja podlega uwzględnieniu.

Sąd Rejonowy, po prawidłowym co do zasady zastosowaniu w niniejszej sprawie art. 991§1 k.c. oraz art. 993 i 995 k.c., dopuścił się naruszenia przepisów art.994 i 996 k.c., które wprawdzie przy rozstrzyganiu sprawy powołał, jednakże niewłaściwe zastosował.

Przepis art.996 k.c. stanowi, że darowiznę uczynioną przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Z kolei art.993 k.c. przewiduje, że przy obliczaniu zachowku do spadku dolicza się poczynione przez spadkodawcę darowizny, a to według zasad określonych szczegółowo przede wszystkim w art.994 k.c. Wynikają stąd dwie różne czynności, które Sąd, rozstrzygający o zachowku, musi podjąć, mianowicie doliczenie darowizny do spadku, a następnie zaliczenie tej darowizny na zachowek. I tak – najpierw należy ustalić tzw. substrat zachowku, który obejmuje stan czynny spadku oraz doliczone na kodeksowych zasadach darowizny. W niniejszej sprawie substrat ten wyniósł 125.000 zł jako suma wartości wchodzącego w skład spadku mieszkania (90.000) oraz wartości uzyskanej przez powódkę od rodziców darowizny (35.000). Darowizna ta podlegała doliczeniu do spadku w rozumieniu art.993 k.c. Z ustalonego tak substratu należało obliczyć zachowek powódki, którego ułamek wynosi ¼, co daje zachowek w kwocie 31.250 zł. W tym miejscu zastosowaniu podlega art.996 k.c., w którym mowa o zaliczeniu na zachowek uzyskanej przez uprawnionego darowizny. Skoro wartość zachowku W. J. to kwota 31.250 zł, a uzyskana przez nią darowizna ma wartość 35.000 zł, to na skutek takiego zaliczenia trzeba uznać, że powódka otrzymała należny jej zachowek w całości postaci uczynionej przez spadkodawców darowizny, której kwota zachowek ten przewyższa. Tym samym zgodnie z art.991§2 k.c. powódce nie przysługuje już wobec spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej na pokrycie zachowku.

Rację ma zatem apelujący, że wytoczone przeciwko niemu powództwo nie podlegało uwzględnieniu i winno zostać oddalone. Sąd I instancji popełnił błąd w miejscu, w którym najpierw nieprawidłowo określił substrat zachowku na 90.000 zł, a więc w istocie nie doliczył do spadku darowizny, a następnie na poczet wadliwie obliczonego, na 22.500 zł, zachowku zaliczył jedynie czwartą część darowizny. Doprowadziło to błędnego ustalenia kwoty 13.750 zł tytułem brakującego zachowku, który w rzeczywistości powódka już od rodziców otrzymała, przez co skarżący jako spadkobierca nie ma obowiązku zapłaty żadnej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionej do zachowku siostry.

Niezależnie od powyższego należy wskazać, iż poprawnym wydaje się wyliczenie zachowku powódki po każdym ze spadkodawców z osobna – wówczas po zmarłej wcześniej matce zachowek stanowi 1/6, a po ojcu 1/4 wartości spadku, przy czym stan czynny spadku przed doliczeniem darowizny wynosiłby kwotę 45.000 zł w odniesieniu do każdego ze spadkodawców, jako ½ z 90.000 zł. Rezultat stosownych wyliczeń byłby taki sam, doprowadziłby bowiem do konkluzji, że otrzymana przez powódkę darowizna przekroczyła wartości obu zachowków.

W takim stanie rzeczy apelacja pozwanego została w całości uwzględniona na mocy art.386§1 k.p.c. Skutkowało to zmianą zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa, bez obciążania pozwanego jako wygrywającego sprawę zwrotem kosztów procesu na rzecz przegrywającej powódki.

Orzeczenie o kosztach instancji odwoławczej zapadło na podstawie art.98§1 k.p.c. w zw. z art.391§1 k.p.c. – W. J. winna zwrócić pozwanemu wniesioną przez niego opłatę od uwzględnionej apelacji.