Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 53/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Piotr Hofmański
SSN Jarosław Matras
Protokolant Marta Brylińska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Bogumiły Drozdowskiej,
w sprawie A. S. D.
skazanego z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 2 października 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 września 2012 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 27 kwietnia 2012 r.,
I. uchyla wyrok Sądu Apelacyjnego w
zaskarżonej części i sprawę w tym zakresie przekazuje temu
Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym;
II. zarządza zwrot na rzecz A. S. D.
wniesionej przez niego opłaty od kasacji.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2012 r., Sąd Okręgowy w W.:
1. w ramach czynu zarzucanego A. D. w pkt II aktu oskarżenia, uznał go za
winnego tego, że w okresie od lipca 2000 r. do listopada 2000 r. w W.,
działając wspólnie i w porozumieniu z A. C., w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego
zamiaru, wprowadził w błąd pracowników F. sp. z o.o. co do rzeczywistego
obrotu częściami komputerowymi znacznej wartości pomiędzy M. C. sp. z o.o.
a C. sp. z o.o. i Agencją Handlową S. oraz zamiaru wykonania umowy
factoringu, w ten sposób, że kierując działaniami A. C. nakłonił go do
podpisania w dniu 25 lipca 2000 r. umowy factoringu z F. sp. z o.o., po czym A.
C. wystawił w dniach 26 i 31 lipca 2000 r. faktury o numerach [… ] na kwoty
odpowiednio 646.600 zł i 353.394,96 zł sprzedaży części komputerowych dla
C. sp. z o.o., na których A. D., jako osoba uprawniona do podpisania w
imieniu C. sp. z o.o. poświadczył nieprawdę co do tego, że otrzymał wskazany
w nich towar, podczas gdy w rzeczywistości nie doszło do obrotu tym towarem,
oraz polecił A. C. wyszukanie osoby, która wyrazi zgodę na potwierdzenie
faktu otrzymania towaru, a następnie jego sprzedaż spółce C. sp. z o.o., przy
czym nie dojdzie do rzeczywistego obrotu towarem, po czym A. C. w dniu 4
sierpnia 2000 r. wystawił fakturę o numerze […] na kwotę 286.852,50 zł
sprzedaży części komputerowych dla Agencji Handlowej S., na której osoba
uprawniona w imieniu tego podmiotu również oświadczyła nieprawdę co do
tego, że otrzymała wskazany w niej towar, a następnie wystawiła w dniu 7
sierpnia 2000 r. fakturę VAT na kwotę 288.865,50 zł, na której A. D.
potwierdził, że otrzymał towar, podczas gdy w rzeczywistości nie doszło do
obrotu tym towarem, o czym A. D. wiedział, w oparciu o które to faktury F. sp.
z o.o., w wykonaniu zawartej umowy factoringu, przelał w dniach 31 lipca i 8
sierpnia 2000 r. określony w umowie procent wartości tych faktur, tj. łącznie
kwotę 981.560 złotych na rachunek wskazany przez A. C., po czym z konta M.
C. sp. z o.o. w dniach 31 lipca, 2, 4 i 8 sierpnia przelane zostały na rachunek
C. sp. z o.o. odpowiednio kwoty 300.000 zł, 150.000 zł, 22.000 zł i 190.000 zł,
3
a następnie A. D. nie uregulował przedmiotowych faktur w zakreślonych
terminach, w wyniku czego F. sp. z o.o. poniósł szkodę w wysokości 981.560
zł, tj. czynu z art. 286 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za
czyn ten z mocy art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
skazał go, a na podstawie art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. wymierzył
mu karę 3 lat pozbawienia wolności;
2. na podstawie art. 46 § 1 k.k. zobowiązał A. D. do częściowego naprawienia
szkody wyrządzonej tym przestępstwem poprzez dokonanie w terminie roku
od uprawomocnienia się orzeczenia wpłaty kwoty 196.200 zł na rzecz F. sp. z
o.o.;
3. uznał oskarżonego za winnego przestępstwa zarzuconego w pkt V aktu
oskarżenia i na podstawie art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. wymierzył
mu karę 2 lat pozbawienia wolności;
4. na podstawie art. 46 § 1 k.k. zobowiązał oskarżonego do częściowego
naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem z pkt III wyroku w terminie
roku od uprawomocnienia się orzeczenia;
5. uznał oskarżonego za winnego popełnienia przestępstwa z pkt VI aktu
oskarżenia i na podstawie art. 300 § 2 k.k. wymierzył mu karę 8 miesięcy
pozbawienia wolności;
6. uniewinnił oskarżonego od popełnienia czynów zarzuconym mu w pkt I i III
aktu oskarżenia;
7. na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. umorzył postępowanie w odniesieniu do
czynu zarzuconego w pkt IV aktu oskarżenia;
8. na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. umorzył postępowanie co do czynu z pkt
VII aktu oskarżenia;
9. na podstawie art. 85 i art. 86 § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu karę łączną 4 lat
pozbawienia wolności;
10. na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności
zaliczył oskarżonemu okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie
od dnia 28 lutego 2010 r. do dnia 10 lutego 2011 r.
Orzeczenie to zaskarżone zostało apelacjami wywiedzionymi przez
prokuratora Prokuratury Rejonowej i obrońcę oskarżonego.
4
Prokurator zaskarżył wyrok w części dotyczącej rozstrzygnięć związanych z
czynami zarzuconymi w pkt I, III, IV i V (w apelacji nie zawarto zarzutów
związanych z rozstrzygnięciami z pkt I i II wyroku – zarzut z pkt II aktu oskarżenia).
Obrońca oskarżonego zaskarżył wyrok w odniesieniu do czynów z pkt II, V i
VI aktu oskarżenia w całości, zarzucając:
I. w stosunku do czynu z pkt II aktu oskarżenia (pkt I i II wyroku) – błąd w
ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę wyroku, mogący mieć
wpływ na jego treść, a dotyczący obrotu częściami komputerowymi w ślad
za wystawionymi fakturami pomiędzy M. C. sp. z o.o. a C. sp. z o.o. i
Agencją Handlową S. S.A., a polegający na tym, że Sąd:
- uznał, że powyższe spółki nie dokonywały obrotu tymi częściami
komputerowymi pomiędzy sobą, twierdząc, iż wynika to z zeznań A. C.
pomimo faktu, że świadek nie złożył takich zeznań;
- pominął zeznania świadka A. C. co do istnienia części komputerowych w
magazynach zajmowanych przez M. C. sp. z o.o. oraz C. sp. z o.o.; co w
efekcie doprowadziło do niezasadnego ustalenia, iż do takiego obrotu
częściami komputerowymi nie doszło, zaś A. D. miał poświadczyć
nieprawdę co do tego, że je otrzymywał, przy czym, prawidłowa i pełna
analiza zeznań wskazanego świadka, w powiązaniu z wyjaśnieniami
oskarżonego wskazuje, że w rzeczywistości części komputerowe istniały w
magazynach firmy M. C. sp. z o.o. w okresie od lipca 2000 r. do dnia 6
grudnia 2000 r., zaś obrót częściami komputerowymi pomiędzy
powyższymi spółkami zaistniał, a zatem A. D. nie poświadczał nieprawdy, a
co za tym idzie nie wprowadził w błąd pracowników F. sp. z o.o. ;
II. błąd w ustaleniach faktycznych w zakresie rozstrzygnięć związanych z
czynami z pkt V i VI aktu oskarżenia.
W konsekwencji powyższych zarzutów skarżący wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego, ewentualnie uchylenie wyroku
w odniesieniu do rozstrzygnięcia o czynie z pkt VI aktu oskarżenia i przekazanie
sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 19 września 2012 r., , Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżone
orzeczenie w ten sposób, że:
5
1. uchylił orzeczenie o karze łącznej,
2. uchylił orzeczenie w pkt III (pkt V aktu oskarżenia), pkt IV, pkt V (pkt VI aktu
oskarżenia, pkt VI (pkt I i III aktu oskarżenia), pkt VII (pkt IV aktu oskarżenia) i
sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania,
3. uchylił orzeczenie w pkt II w zakresie ustalenia terminu realizacji obowiązku z
art. 46 § 1 k.k.,
4. w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony kasacją obrońcy skazanego w
części utrzymującej w mocy orzeczenie Sądu pierwszej instancji, a więc w
odniesieniu do rozstrzygnięcia zawartego w pkt I wyroku Sądu Okręgowego oraz w
zakresie części reformatoryjnej , polegającej na uchyleniu ustalenia terminu
realizacji obowiązku związanego z art. 46 § 1 k.k. Skarżący zarzucił wyrokowi:
1. rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 433 § 2 k.p.k., art.
457 § 3 k.p.k. oraz art. 7 k.p.k., mogące mieć istotny wpływ na treść
orzeczenia, a polegające na braku wskazania w uzasadnieniu wyroku
konkretnej, własnej argumentacji, znajdującej oparcie w ujawnionych w
sprawie okolicznościach, wyjaśniającej dlaczego uznano za nietrafny zarzut
apelacji obrońcy błędu w ustaleniach faktycznych, dotyczącego obrotu
częściami komputerowymi w ślad za wystawionymi fakturami pomiędzy M. C.
sp. z o.o. a C. sp. z o.o. i Agencją Handlową S. S.A., a polegającego na tym,
że Sąd pierwszej instancji uznał, iż powyższe spółki nie dokonywały obrotu
tymi częściami komputerowymi między sobą twierdząc, że wynika to z zeznań
świadka A. C. pomimo faktu, iż świadek nie złożył takich zeznań, jak również
Sąd ten pominął zeznania wymienionego świadka wskazujące na istnienie
części komputerowych w magazynach zajmowanych przez M. C. sp. z o.o. i C.
sp. z o.o.; przy jednoczesnym ograniczeniu się przez Sąd odwoławczy do
ogólnikowych sformułowań co do trafności ustaleń i oceny dowodów
dokonanych przez sąd pierwszej instancji;
2. rażące naruszenie przepisu prawa procesowego, tj. art. 434 § 1 k.p.k., które
mogło mieć istotny wpływ na treść wyroku, polegające na wydaniu orzeczenia
reformatoryjnego (pkt II, ppkt 3 wyroku Sądu Apelacyjnego) w zakresie
6
rozstrzygnięcia o środku karnym w postaci obowiązku naprawienia szkody
wyrządzonej przestępstwem wymierzonego skazanemu w pkt II wyroku Sądu
Okręgowego, poprzez eliminację terminu, w jakim skazany zobowiązany był
do naprawienia szkody pokrzywdzonemu, co stanowiło orzeczenie na
niekorzyść skazanego, podczas gdy we wskazanym zakresie brak było środka
odwoławczego wniesionego na niekorzyść skazanego, a nadto w sytuacji tej
brak było podstaw ustawowych do orzekania na niekorzyść skazanego poza
granicami zaskarżenia.
Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wniósł o uchylenie wyroku w
zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Apelacyjnej
wniósł o jej oddalenie, jako oczywiście bezzasadnej. W toku rozprawy kasacyjnej
prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o uwzględnienie kasacji i uchylenie
wyroku w zaskarżonej części oraz przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy skazanego zasługuje na uwzględnienie, ponieważ oba
podniesionej w niej zarzuty okazały się trafne.
Zgodnie z art. 433 § 2 k.p.k. sąd odwoławczy jest obowiązany rozważyć
wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym, chyba że ustawa
stanowi inaczej. Swoista gwarancja realizacji tego obowiązku zawarta została w
treści przepisu art. 457 § 3 k.p.k. Wynika z niej, że w uzasadnieniu sądu drugiej
instancji należy podać, czym kierował się sąd wydając wyrok oraz dlaczego zarzuty
i wnioski apelacji uznał za zasadne albo niezasadne. Analiza uzasadnienia wyroku
Sądu Apelacyjnego, w kontekście rozstrzygnięcia zawartego w pkt I orzeczenia
Sądu Okręgowego, pozwala na stwierdzenie, że Sąd odwoławczy nawet w
minimalnym stopniu nie sprostał obowiązkowi wynikającemu z art. 457 § 3 k.p.k.,
co czyni wątpliwym rzetelne rozpoznanie podniesionego w apelacji zarzutu.
Kwestionując wyrok Sądu pierwszej instancji obrońca skazanego, w ramach
zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych, przywołał konkretne argumenty związane
z treścią zeznań świadka A. C., stanowiących jedną z podstaw poczynionych przez
7
Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych. Już w samym zarzucie skarżący wskazał, że
świadek, wbrew stanowisku Sądu pierwszej instancji, nie zeznał, iż spółki M. C. sp.
z o.o., C. sp. z o.o. i Agencja Handlowa S. S.A. nie dokonywały pomiędzy sobą
obrotu częściami komputerowymi. Nadto podkreślił, że zeznania świadka wskazują
na fakt, iż w magazynach dwóch pierwszych z wymienionych spółek znajdowały się
części komputerowe, co także pozostaje w sprzeczności z ustaleniami Sądu i w
konsekwencji wyklucza możliwość przyjęcia, że skazany potwierdził nieprawdę co
do tego, iż otrzymywał takie części, a co za tym idzie nie wprowadził w błąd
pracowników F. sp. z o.o. Motywacyjna część orzeczenia Sądu Apelacyjnego nie
pozostaje w żadnej rzeczowej relacji w przywołanymi argumentami. Trudno bowiem
za rzetelne i zgodne z prawem odniesienie się do zarzutu apelacji uznać zawarty
na stronie 20 uzasadnienia wyroku wywód: „Wbrew zarzutom skarżącego Sąd
Okręgowy dokonał prawidłowej analizy materiału dowodowego odnoszącego się do
powyższego zarzutu. Materiał ten uporządkował odtwarzając przebieg podjętych
przez oskarżonego przedsięwzięć oraz ustalając krąg osób zaangażowanych weń
lub współdziałających z oskarżonym. Ustalenia te obrazują z jednej strony fakt, iż
mimo różnych form organizacyjnych to oskarżony kierował wielowątkową,
rozbudowaną strukturą. W czasie czynu będącego przedmiotem zarzutu w pkt II
aktu oskarżenia (pkt I wyroku) Sąd dokonał prawidłowych ustaleń tak w oparciu o
wyjaśnienia oskarżonego A. D. jak współoskarżonego M. C. oraz świadków, a także
o dokumenty, które zostały sporządzone w związku z umową factoringu zawartą z
firmą F. sp. z o.o.” Gdyby nie wskazanie nazwisk współoskarżonych oraz nazwy
pokrzywdzonej spółki, zacytowany fragment mógłby być, z uwagi na swoją
abstrakcyjność i uniwersalność, wykorzystywany w wielu sprawach, w których sąd
odwoławczy nie uwzględniałby podnoszonego w apelacji zarzutu błędu w
ustaleniach faktycznych.
Opisana sytuacja uzasadnia stwierdzenie, że w toku postępowania
odwoławczego doszło do rażącej obrazy kluczowych dla tej fazy postępowania
przepisów art. 433 § 2 i 457 § 3 k.p.k., a obraza ta, zważywszy, iż środek
odwoławczy w omawianym zakresie nie został w rzeczywistości rozpoznany, mogła
mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego kasacją orzeczenia.
8
Jako zasadny jawi się także zarzut obrazy art. 434 § 1 k.p.k. W świetle
wynikającego z tego przepisu zakazu reformationis in peius, sąd odwoławczy może
orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść
środek odwoławczy, a także tylko w granicach zaskarżenia, chyba że ustawa
stanowi inaczej. Rozstrzygnięcia znajdujące się w pkt I i II wyroku Sądu pierwszej
instancji, związane z zarzutem opisanym w pkt I aktu oskarżenia, nie zostały
zaskarżone na niekorzyść skazanego, zatem, zważywszy, iż nie zaistniał wypadek
aby ustawa stanowiła inaczej, nie było prawnej możliwości dokonania zmiany
wyroku na niekorzyść skazanego. Zmiana taka wszakże nastąpiła w pkt II ppkt 3
zaskarżonego kasacją orzeczenia. Orzekając na podstawie art. 46 § 1 k.k. środek
karny w postaci obowiązku częściowego naprawienia szkody poprzez zapłatę
przez skazanego kwoty 196.200 zł na rzecz F. sp. z o.o., Sąd Okręgowy
rozstrzygnął w pkt II wyroku, że zapłata ma zostać dokonana w terminie roku od
uprawomocnienia się wyroku. Niezależnie od trafności poglądu wyrażonego przez
Sąd Apelacyjny, że ustawodawca „nie przewidział w tym przedmiocie potrzeby
zakreślenia tego terminu”, należy zauważyć, iż reformatoryjne rozstrzygnięcie Sądu
odwoławczego, polegające na uchyleniu orzeczenia Sądu Okręgowego w pkt II w
zakresie ustalenia terminu realizacji obowiązku z art. 46 § 1 k.k., zapadło z
naruszeniem reguły wyrażonej w art. 434 § 1 zd. pierwsze k.p.k. Zobowiązanie
wynikające z rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji ma charakter terminowy i
jego wymagalność aktualizuje się z upływem wyznaczonego wyrokiem terminu – art.
455 k.c. W konsekwencji zmiany dokonanej przez Sąd Apelacyjny roszczenie stało
się bezterminowym, co oznacza, że jego spełnienie winno nastąpić niezwłocznie po
wezwaniu dłużnika do wykonania, a wezwanie takie może nastąpić od razu po
uprawomocnieniu się orzeczenia. Niekorzystny dla skazanego charakter zmiany
dokonanej przez Sąd Apelacyjny jest więc, w świetle powyższych uwag, oczywisty.
Kierując się powyższym należało uchylić wyrok Sądu Apelacyjnego w
zaskarżonym zakresie i przekazać sprawę temu Sądowi do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. W ponowionym postępowaniu Sąd
odwoławczy będzie zobowiązany do rzetelnego rozpoznania wniesionej apelacji, a
także sporządzenia odpowiadającego wymaganiom ustawy uzasadnienia
orzeczenia oraz respektowania innych poczynionych wyżej uwag.
9