Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 129/13
POSTANOWIENIE
Dnia 10 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Ryński
w sprawie J. J.
skazanego z art. 13 § 1 kk w zw. z art. 148 § 1 kk w zb. z art. 157 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 10 października 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 16 stycznia 2013 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w S.
z dnia 9 października 2012 r.,
p o s t a n o w i ł
1. oddalić kasację jako oczywiście bezzasadną;
2. zasądzić od Skarbu Państwa na rzecz adw. G. W.,
Kancelaria Adwokacka 738 (siedemset trzydzieści osiem) złotych,
w tym 23 % należnego podatku VAT, za sporządzenie i wniesienie
- jako ustanowiony z urzędu obrońca - kasacji na rzecz
skazanego J. J.;
3. zwolnić skazanego J. J. od ponoszenia kosztów sądowych
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 9 października 2012 r., po częściowej
zmianie opisu czynu, uznał oskarżonego J. J. za winnego przestępstwa z art. 13 §
1 k.k. w zw. z art. 280 § 2 k.k. w zb. z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 2 pkt. 2 k.k.
w zb. z art. 157 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na podstawie art. 14 § 1 k.k.
2
w zw. z art. 148 § 2 pkt. 2 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę 15 lat
pozbawienia wolności na poczet której, w oparciu o art. 63 § 1 k.k., zaliczył
oskarżonemu okres jego tymczasowego aresztowania. Jednocześnie na podstawie
art. 230 § 2 k.p.k. oraz art. 231 § 1 i 232 § 5 k.p.k. rozstrzygnął w przedmiocie
dowodów rzeczowych. Nadto zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów
sądowych oraz zasądził od Skarbu Państwa stosowną kwotę tytułem
nieuiszczonych kosztów obrony z urzędu.
Powyższy wyrok zaskarżyła apelacją obrońca oskarżonego, która zarzuciła
orzeczeniu Sądu I instancji błędy w ustaleniach faktycznych przyjęte za podstawę
wyroku oraz obrazę przepisów postępowania tj.: art. 5 § 2 i 7 k.p.k., które to
uchybienia zdaniem skarżącej miały wpływ na treść orzeczenia. Natomiast jako
zarzut alternatywny podniosła rażącą niewspółmierność kary wymierzonej
oskarżonemu.
Mając na względzie powyższe zarzuty, apelacja wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania lub też
jego zmianę i przyjęcie innej kwalifikacji prawnej czynu, ewentualnie o obniżenie
kary bezwzględnej wymierzonej oskarżonemu do dolnej granicy zagrożenia
określonej w art. 148 § 1 k.k.
Sąd Apelacyjny w /…/ wyrokiem z dnia 16 stycznia 2013r., zmienił
zaskarżony wyrok Sądu I instancji w ten sposób, że z opisu czynu przypisanego
oskarżonemu wyeliminował zwroty: „po uprzednim zażądaniu wydania butelki
alkoholu od A. B., grożąc natychmiastowym użyciem przemocy” oraz „ a także
rozbicie butelki z alkoholem” i przestępstwo to zakwalifikował z art. 13 § 1 k.k. w zw.
z art. 148 § 1 k.k. w zb. z art.157 § 1 k.k. i w zw. z art. 11 § 2 k.k. oraz art. 64 § 2
k.k. i za to przestępstwo na podstawie art. 14 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k. w zw.
z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę 10 miesięcy pozbawienia wolności.
Obrońca skazanego od tego wyroku wywiódł kasację w której zaskarżonemu
orzeczeniu Sądu odwoławczego zarzucił rażące naruszenie:
1) art. 433 § 2 i 457 § 3 k.p.k. oraz art. 440 k.p.k. poprzez zaniechanie należytej
kontroli instancyjnej wyroku Sądu Okręgowego, w tym starannego rozważenia
podniesionych w apelacji zarzutów i podania przekonujących motywów ich
nieuwzględnienia w pisemnym uzasadnieniu, co skutkowało utrzymaniem w mocy
3
rażąco niesprawiedliwego orzeczenia obciążonego naruszeniem art. 7 k.p.k. i przez
to błędnymi ustaleniami faktycznymi, w sytuacji gdy jedynymi dowodami
obciążającymi oskarżonego są zeznania świadków A. B. i H. C., które są
niespójne, niekonsekwentne oraz sprzeczne wewnętrznie, zewnętrznie, a także
pozostające w sprzeczności z pozostałym zgromadzonym materiałem dowodowym;
2) naruszenie art. 7 k.p.k. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny
dowodów, w sytuacji dokonywania własnych ustaleń faktycznych przez sąd
odwoławczy, polegające na:
a. niekonsekwentnym uznaniu zeznań pokrzywdzonego za niewiarygodne tylko w
zakresie rozboju (zaboru nalewki), podczas gdy dokładnie z tych samych względów,
tj. sprzeczności z zeznaniami H. C. oraz pozostałym materiałem dowodowym,
muszą one budzić wątpliwości również co do ich wiarygodności w pozostałej części,
b. uznaniu za wiarygodne zeznań świadka H. C. w zakresie ugodzenia
pokrzywdzonego nożem, w sytuacji gdy zeznania te są sprzeczne z pozostałym
materiałem dowodowym, a przez to muszą budzić wątpliwości co do ich
wiarygodności;
3) naruszenie art. 171 § 7 i art. 173 § 1 k.p.k. w zw. z art. 433 § 1, 440 i 457 §3
k.p.k. poprzez zaaprobowanie ustaleń faktycznych oraz dokonanie własnych na
podstawie zeznań A. B. złożonych w dniu 9 września 2011 r. (k. 48), co do których
zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że zostały złożone w stanie wyłączającym
swobodę wypowiedzi, zaś dokonane w jego trakcie okazanie zostało
przeprowadzone w sposób sugerujący, co winno prowadzić do odrzucenia takiego
dowodu, a co najmniej do wyjaśnienia i zweryfikowania powyższych okoliczności;
4) naruszenie art. 6 i 79 § 2 k.p.k. oraz art. 317 § 1 k.p.k. poprzez zaaprobowanie i
poczynienie ustaleń faktycznych na podstawie czynności postępowania
przygotowawczego dokonanych z naruszeniem prawa do obrony, w szczególności
poprzez zaniechanie ustanowienia dla oskarżonego obrońcy z urzędu, w sytuacji
gdy realnie oceniając nie miał on możliwości samodzielnie podjąć obrony, co
spowodowało także brak udziału obrońcy w czynnościach śledztwa, w tym w
przesłuchaniach kluczowych świadków, zaś wyznaczenie obrońcy dopiero na
końcowym etapie postępowania przygotowawczego sprawia, że obrona ma
charakter ściśle formalny i iluzoryczny.
4
Powołując się na powyższe, skarżący wniósł o uchylenie wyroków Sądów
obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w pierwszej instancji.
Prokurator Apelacyjny w odpowiedzi na kasację wniósł o jej oddalenie jako
oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Kasacja obrońcy skazanego jest niezasadna w stopniu oczywistym
skutkującym jej oddalenie w trybie określonym w art. 535 § 3 k.p.k.
Nie można podzielić stanowiska skarżącego, że uzasadnienie Sądu
odwoławczego nie odpowiada standardom określonym w art. 433 § 2 k.p.k. i art.
457 § 3 k.p.k., ponieważ Sąd Apelacyjny w sposób rzetelny odniósł się do
wszystkich zarzutów apelacji, podzielając przy tym w zasadniczej części ustalenia i
oceny Sądu I instancji, w szczególności na tle innych dowodów zgromadzonych w
sprawie, w tym protokołu oględzin miejsca zdarzenia, dokładnie rozpoznał
sprzeczności w relacjach pokrzywdzonego wiążące się z ewentualnym
posiadaniem w krytycznym czasie butelki z alkoholem przez A. B. oraz wykazał, że
przedmiot ten nie mógł stanowić bezpośredniej przyczyny agresji oskarżonego
względem pokrzywdzonego. Ta argumentacja nawiązuje również do
sygnalizowanych w kasacji sprzeczności w tym zakresie między relacjami
świadków A. B. i H. C., które były przedmiotem szerszej oceny Sądu odwoławczego
i zostały rozstrzygnięte na korzyść oskarżonego, ponieważ Sąd Apelacyjny
skorygował opis jego czynu przyjęty przez Sąd Okręgowy przez wyeliminowanie
zamiaru zaboru mienia, jako przyczyny, która doprowadziła oskarżonego do
zadania pokrzywdzonemu ciosu nożem w okolice klatki piersiowej po stronie lewej,
skutkującego ranę kłuto – ciętą w III lewym międzyżebrzu oraz stosownie do tych
ustaleń zmienił kwalifikację prawną przestępstwa przypisanego oskarżonemu.
Nie można również podzielić stanowiska skarżącego, że kontrola instancyjna
wyroku Sądu I instancji była na tyle pobieżna, że doprowadziła do wydania przez
Sąd odwoławczy wyroku z naruszeniem art. 440 k.p.k. Przepis ten znajduje
zastosowanie jeżeli zaskarżone orzeczenie lub zawarte w nim rozstrzygnięcie jest
rażąco niesprawiedliwe, a zatem dotknięte uchybieniami mieszczącymi się w
każdej z tzw. względnych przyczyn odwoławczych, o ile ich waga i charakter jest
5
taki, że czyni to orzeczenie niesprawiedliwym i to w stopniu rażącym (zob. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 r., II KK 47/10, OSNwSK 2010/1/918),
przy czym stosowanie art. 440 k.p.k. możliwe jest niezależnie od granic
zaskarżenia i podniesionych zarzutów.
Sąd Apelacyjny korygując orzeczenie Sądu I instancji wyszedł poza zarzuty
apelacji. Jednocześnie wskazał podstawy dowodowe pozwalające na skazanie
oskarżonego za przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k. i art.157 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
Słusznie zauważa prokurator w odpowiedzi na kasację, że po
wyeliminowaniu przez Sąd odwoławczy ustalenia w zakresie zaboru nalewki, w
pozostałej części zeznania świadków A. B. (k. k.50v, 147 412-413) i H. C. (k.
61,153-154) nie są sprzeczne, skoro obydwaj wskazywali na ten sam mechanizm
doznanych przez pokrzywdzonego obrażeń ciała oraz określali zbliżony czas i
miejsce w którym oskarżony ranił nożem A. B. Należy podkreślić, że relacje te
znajdują potwierdzenie w treści opinii sądowo lekarskiej ujawniającej topografię i
charakterystyczny dla użycia noża rodzaj urazu doznanego przez pokrzywdzonego
oraz w wynikach oględzin miejsca zdarzenia, w trakcie których ujawniono ślady
krwi nie tylko w miejscu, gdzie pokrzywdzony leżał w końcowej sekwencji zdarzenia
- przed wejściem do sklepu „A.”, ale również w miejscu zadania ciosu nożem - na
chodniku przed sklepem „B.” i kwiaciarnią. Nadto przebieg wydarzeń przedstawiony
przez H. C. jest zgodny w swej zasadniczej warstwie z innymi dowodami
zgromadzonymi w sprawie. Zgodność tę w zakresie uczestnictwa oskarżonego w
analizowanym przestępstwie bardzo dobrze widać, gdy zważy się, iż świadkowie
pracujący w sklepie „B.” – A. O. (k.21v,228v, 414v) i J. S. (k. 416 – 417)
zrelacjonowali fakty, które miały miejsce na krótko przed zajściem, zaś ci
zatrudnieni w sklepie „A.”- E. D. (k.19-20, 265, 437-438) i B. K. (k. 241-242, 415 -
416) odtworzyli fakty zaistniałe zaraz po nim.
Autor kasacji doszukuje się sprzeczności w zeznaniach A. B. i H. C. także
w części dotyczącej spostrzeżeń co do ewentualnej osoby towarzyszącej
oskarżonemu w krytycznym czasie (k.50v) oraz momentu w którym H. C. opuścił
miejsce zdarzenia (k.61), podczas gdy mają one charakter pozorny. Nie ma
również istotnych rozbieżności w zeznaniach pozostałych wskazanych wyżej
6
świadków, ponieważ te które występują wynikają z faktu, że osoby te jako
pracownice pobliskich sklepów obserwowały, różne sekwencje zachowania
oskarżonego i pokrzywdzonego, przy różnych możliwościach każdej z nich w
zakresie obserwacji okoliczności towarzyszących zajściu. Dlatego nietrafne jest
stanowisko skarżącego, że uznanie za niewiarygodne zeznań pokrzywdzonego w
części w której opisywał on jak oskarżony usiłował zabrać mu butelkę z alkoholem
powinno uzasadniać wątpliwości co do całości relacji świadków A. B. i H. C., skoro
Sąd odwoławczy w sposób zgodny ze standardami określonym w art. 7 k.p.k.,
wykazał dlaczego dał wiarę określonej części zeznań tych świadków oraz swoje
stanowisko należycie uzasadnił, uwzględniając przy tej ocenie stan nietrzeźwości
pokrzywdzonego w czasie zajścia ograniczający jego percepcję. Dodać tylko,
należy, że nie można było przeprowadzić dalszych czynności z udziałem świadka H.
C., ponieważ zmarł on w trakcie procesu (k. 444).
Z tych względów nie ma racji skarżący, że Sąd Apelacyjny dokonując
własnej oceny materiału dowodowego, częściowo odmiennej od tej którą
przeprowadził Sąd Okręgowy, dopuścił się naruszenia art. 7 k.p.k., ponieważ autor
kasacji nie wykazał, iż sposób oceny materiału dowodowego przyjęty przez Sąd
Apelacyjny jest sprzeczny z zasadą swobodnej oceny dowodów.
W konsekwencji także zarzut braku zastosowania art. 440 k.p.k. jest
chybiony, skoro w kasacji przyjmuje się, że obraza tego przepisu przez Sąd
odwoławczy miała być efektem naruszenia art. 7 k.p.k.
Warto podkreślić, że analiza treści kasacji wskazuje, iż kwestionuje ona
ustalenia faktyczne dokonane przez Sądy obu instancji, co wprost przyznano w
uzasadnieniu tego nadzwyczajnego środka zaskarżenia. Obrońca wbrew
dyspozycji art. 523 § 1 k.p.k. oczekuje od Sądu Najwyższego, że skontroluje on
poprawność dokonanych ustaleń faktycznych, chociaż z przepisu tego wynika, że
takie postąpienie na etapie postępowania kasacyjnego jest niedopuszczalne.
Należy przypomnieć, że Sąd Najwyższy przy rozpoznaniu kasacji nie jest władny
dokonywać ponownej oceny dowodów i w oparciu o tak przeprowadzoną własną
ocenę sprawdzać poprawność dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1996 r., II KKN 63/96, OSNKW 1997, z.
1-2, poz. 11).
7
Natomiast kolejny zarzut kasacyjny adresowany jest do czynności
dowodowej postępowania przygotowawczego - pierwszego przesłuchania świadka
A. B., które zdaniem skarżącego zostało dokonane z rażącym naruszeniem art. 171
§ 7 k.p.k. oraz sugestywnej, a zatem sprzecznej z dyspozycją art. 173 § 1 k.p.k.,
czynności okazania zdjęć sygnalitycznych, przeprowadzonej w trakcie tego samego
przesłuchania. Warto przypomnieć, że te zarzuty nie zostały podniesione w
zwykłym środku odwoławczym, jednak zdaniem skarżącego wskazane uchybienia
Sąd odwoławczy powinien dostrzec z urzędu, albowiem obowiązek taki wynikał z
treści art. 433 § 1 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. art. 440 k.p.k.
Nie można zgodzić się z autorem kasacji, że przesłuchanie A. B. w dniu 9
września 2011 r. (k. 48 – 51) zostało dokonane z obrazą art. 171 § 7 k.p.k. - w
warunkach stanu nietrzeźwości świadka. Trzeba przypomnieć, że tego rodzaju stan
psychofizyczny świadka niewątpliwie ogranicza, a nawet czasami znosi, swobodę
wypowiedzi, rozumianą jako zdolność panowania nad własną wolą przy ich
formułowaniu, niezależnie od tego czy stan ten był spowodowany przez organ
procesowy, czy też wynikał z niezależnego od czynników zewnętrznych
zachowania osoby przesłuchiwanej (zob. postanowienie SN z dnia 26 listopada
2003 r., III KK 506/02, LEX nr 82319). W sprawie niniejszej brak jest jednak
podstaw do wnioskowania, że w chwili wskazanego przesłuchania A. B. miał
wyłączoną swobodę wypowiedzi w rozumieniu art. 171 § 7 k.p.k. Materiał
dowodowy wskazuje, że we krwi pokrzywdzonego w dniu 8 września 2011 r. po
godzinie 19-tej stwierdzono 2,58 %o alkoholu (k. 202). Nie wynika, jednak z tego,
że następnego dnia o godzinie 9.20 był on nadal w stanie uniemożliwiającym
składanie zeznań (k. 48), tym bardziej, że sam nie sygnalizował takiej przeszkody
oraz nie dostrzegł jej przesłuchujący go policjant.
Nie budzi także zastrzeżeń poprawność dokonanej czynności okazania.
Istotnie, na tablicy poglądowej dobrano zdjęcia osób, które różnią się rysami twarzy,
jednak wszyscy oni byli mniej więcej w tym samym wieku, a różnice nie były
zasadnicze. W związku z tym nie można uznać aby czynność ta naruszała
przewidziany w art.173 § 1 k.p.k. nakaz przeprowadzenia okazania tak, aby
wyłączyć sugestię. Pamiętać także należy, że pokrzywdzony i sprawca znali się,
8
więc okazanie tablicy ze zdjęciami nie było czynnością o zasadniczym znaczeniu
dowodowym (k. 53), co zresztą dostrzega obrońca w kasacji (s. 7).
Z tych względów fakt, że Sąd odwoławczy nie odniósł się do
sygnalizowanych wyżej zagadnień, nie spowodował naruszenia przez ten Sąd art.
433 § 1 k.p.k. i art.457 § 3 k.p.k. oraz art. 440 k.p.k.
Całkowicie dowolne jest również twierdzenie obrońcy, że Sąd odwoławczy
zaaprobował ustalenia faktyczne dokonane na podstawie czynności postępowania
przygotowawczego, które zdaniem skarżącego miały zostać dokonane z
naruszeniem prawa do obrony oskarżonego.
Wbrew stanowisku skarżącego oskarżony został pouczony o prawie do
skorzystania z pomocy obrońcy, o czym świadczy jego podpis na k. 65. W sprawie
nie potwierdziły się również okoliczności przytoczone w kasacji, w postaci
niezdolności oskarżonego do służby wojskowej (kategoria D), uczęszczania przez
niego do szkoły specjalnej, problemów psychicznych, czy uzależnienia od alkoholu,
a co miało rodzić konieczność ustanowienia obrońcy z urzędu już we wczesnej
fazie śledztwa. Okoliczności te podał sam oskarżony (k. 66v.). Wskazać jednak
należy, że J. J. ma kategorię zdrowia A- „zdolny do służby wojskowej" (k. 325), co
stawia pod znakiem zapytania prawdziwość reszty podanych przez niego informacji.
Z opinii sądowo-psychiatrycznej z dnia 3 stycznia 2012 r., wynika, że poziom funkcji
intelektualnych skazanego jest w normie, w klasie inteligencji poniżej przeciętnej i
może on uczestniczyć w czynnościach procesowych, a nawet podjąć samodzielnie
obronę (k. 348-349). Uzależnienie od alkoholu nie jest zaś samo w sobie powodem
do powstania uzasadnionych wątpliwości co do poczytalności oskarżonego,
rodzącym konieczność ustanowienia obrońcy z urzędu (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 1999 r., V KKN 48/98, Prok. i Pr.- wkł. 2000/6/7).
Podnieść nadto należy, że, gdy prokurator prowadzący postępowanie
przygotowawcze powziął wątpliwość co do poczytalności oskarżonego,
niezwłocznie wystąpił o wyznaczenie mu obrońcy z urzędu i wniosek ten został
uwzględniony w dniu 14 grudnia 2011 r. (k. 261- 263). W związku z tym obrońca
oskarżonego zgłosił się do sprawy dnia 2 stycznia 2012 r. (k. 343) oraz
uczestniczył w dalszych czynnościach procesowych wymagających jego udziału.
9
Zatem, w realiach przedmiotowej sprawy nie można dopatrzeć się na etapie
śledztwa obrazy art. 6 k.p.k., art. 79 § 2 k.p.k. i art. 317 § 1 k.p.k., która
przeniknęłaby do orzeczenia Sądu odwoławczego.
Z tych przyczyn, nie znajdując podstaw do uwzględnienia kasacji, Sąd Najwyższy
orzekł o jej oddaleniu, jako oczywiście bezzasadnej, zwalniając skazanego na
podstawie art. 624 k.p.k. od ponoszenia kosztów sądowych postępowania
kasacyjnego, wobec uznania, że uiszczenie ich byłoby dla zobowiązanego zbyt
uciążliwe z uwagi na jego sytuację materialną. Natomiast orzeczenie o
wynagrodzeniu obrońcy z urzędu oparto na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia
26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188,, j.t.) w
zw. z § 2 ust.3 i § 14 ust.3 pkt.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U.
z 2013 r., Nr 461, j.t.).