Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 352/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący)
SSN Dorota Rysińska (sprawozdawca)
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
w sprawie D. P.
skazanego z art. 278 § 1 i 5 k.k. i art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 w zw. z art. 12
kk i art. 64 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, w trybie art. 535 § 5 k.p.k.,
w dniu 24 października 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
od wyroku Sądu Rejonowego w O.
z dnia 7 września 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu w O.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 7 września 2012 r., Sąd Rejonowy w O., orzekając na
podstawie art. 387 § 2 k.p.k., uwzględnił wniosek oskarżonego D. P. i skazał go,
bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, za czyn ciągły popełniony w
2
dniach od 27 do 30 marca 2012 r., w związku z uzależnieniem od środków
odurzających, zakwalifikowany z art. 278 § 1 i 5 k.k. i art. 279 § 1 k.k. w zw. z art.
11 § 2 w zw. z art. 12 k.k. i art. 64 § 1 k.k., na karę roku i 4 miesięcy pozbawienia
wolności oraz orzekł wobec niego, na mocy art. 46 § 1 k.k., środek karny w postaci
obowiązku naprawienia szkody przez zapłatę kwoty 500 zł na rzecz E. P. Ponadto,
na podstawie art. 96 § 1 k.k., Sąd orzekł o umieszczeniu oskarżonego w
zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego.
Wyrok ten uprawomocnił się bez jego zaskarżenia.
Obecnie Prokurator Generalny zaskarżył ten wyrok kasacją wniesioną na
korzyść skazanego. Zarzucił mu „rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku
naruszenie prawa karnego procesowego, tj. art. 387 § 2 k.p.k. polegające na
uwzględnieniu wniosku oskarżonego o skazanie go bez przeprowadzenia
postępowania dowodowego i wydanie wyroku skazującego zgodnego z tym
wnioskiem, co w konsekwencji doprowadziło do rażącego naruszenia przepisów
prawa karnego materialnego i procesowego, tj. art. 93 k.k. w zw. z art. 96 k.k. w zw.
z art. 202 § 1 k.p.k., polegającego na przyjęciu, iż zachodzą warunki do
zastosowania środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia D. P. w
zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, pomimo tego, że nie zasięgnięto
opinii biegłych psychiatrów i biegłego psychologa oraz nie wysłuchano ich przed
zastosowaniem tego środka. Podnosząc taki zarzut Prokurator Generalny wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Rejonowemu w O.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym, co przy uwzględnieniu jej
kierunku pozwala na jej uwzględnienie w trybie określonym w art. 535 § 3 k.p.k.
Trafność podniesionego w skardze zarzutu uzasadnia stwierdzony stan
sprawy. Mianowicie, oskarżony D. P., składając na rozprawie w dniu 7 września
2012 r. wniosek o skazanie go na karę pozbawienia wolności bez przeprowadzenia
postępowania dowodowego, wyjaśnił, że jest osobą uzależnioną od środków
odurzających, a zarzucanej kradzieży dopuścił się, będąc prawdopodobnie „na
głodzie”. W związku z tym wniósł o uprzednie poddanie go leczeniu w zamkniętym
zakładzie leczenia odwykowego. Postulat ten wsparła pokrzywdzona E. P., a
3
prokurator wyraził zgodę na wydanie wyroku w trybie art. 387 § 2 k.p.k.,
orzekającego wnioskowaną karę i środek zabezpieczający. Sąd Rejonowy wniosek
ten uwzględnił, poprzestając na odebraniu powyższych oświadczeń. Co prawda, w
aktach sprawy zalegała włączona do materiałów postępowania przygotowawczego
opinia sądowo-psychiatryczna (k. 44-48), ale – jak trafnie podkreśla autor kasacji –
opinia ta nie została wydana niniejszym postępowaniu, lecz w innym –
prowadzonym o przestępstwo posiadania przez oskarżonego narkotyków. To na
potrzeby tego właśnie postępowania opiniujący biegli lekarze psychiatrzy (bez
udziału psychologa) rozpoznali u D. P. zespół uzależnienia spowodowany
używaniem opiatów i stwierdzili przy tym, że w trakcie zarzucanego mu tam czynu,
polegającego na niedozwolonym posiadaniu w dniu 19 stycznia 2012 r. środków
odurzających, miał on zachowaną poczytalność. Mniejsze już znaczenie ma
podnoszona w uzasadnieniu kasacji okoliczność, że nie jest nawet pewne, czy
opinia ta została przez Sąd Rejonowy zaliczona w poczet materiału dowodowego
(w akcie oskarżenia nie wnioskowano o jej odczytanie na rozprawie, a ogólnikowa
treść postanowienia Sądu uniemożliwia stwierdzenie, które dowody, poza
wymienionymi w wykazie aktu oskarżenia, zostały zaliczone bez odczytania). Może
ona natomiast dodatkowo świadczyć o tym, że zarówno kwestie dotyczące
poczytalności oskarżonego, jak i zwłaszcza związane z potrzebą odebrania
stosownej opinii w kwestii stanu uzależnienia oskarżonego i wiążących się z nim
konsekwencji, pozostawały poza polem uwagi Sądu.
Tymczasem, oczywistą rację ma Prokurator Generalny, gdy podnosi, że
rozstrzygnięcie sądu o zastosowaniu środka zabezpieczającego przewidzianego w
art. 96 § 1 k.k. musi być poprzedzone wysłuchaniem lekarzy psychiatrów i
psychologa. Treść art. 93 k.k. in fine, odnoszącego się do wszystkich środków
zabezpieczających, a więc i do wskazanego w wymienionym powyżej przepisie,
stanowi bowiem jednoznacznie o ciążącym w tym względzie na sądzie obowiązku, i
to niezależnie od tego, z czyjej inicjatywy ma dojść do umieszczenia sprawcy w
zamkniętym zakładzie leczniczym (zob. m.in. wyroki SN: z dnia 18 grudnia 2007 r.,
V KK 383/07, lex nr 353347 i z dnia 7 grudnia 2011 r., VKK 349/11, lex 1095976).
Bez żadnej więc wątpliwości, wypełnienie tego obowiązku jest obligatoryjne również
wtedy, gdy z tej treści wnioskiem występuje oskarżony, w trybie określonym
4
przepisem art. 387 § 1 k.p.k. Nic w tej sytuacji nie zwalnia sądu od
przeprowadzenia na rozprawie lub posiedzeniu dowodu z ustnej opinii
wymienionych biegłych. Poza sporem przecież należy pozostawić stwierdzenie, że
umieszczenie sprawcy w odpowiednim zamkniętym zakładzie odwykowym jest –
zgodnie z treścią art. 96 § 1 k.k. – możliwe tylko wtedy, gdy zachodzi wysoki
stopień prawdopodobieństwa popełnienia przez niego przestępstwa związanego z
uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego, a więc wówczas, gdy
jest to niezbędne dla zapobieżenia ponownemu popełnieniu takiego czynu
zabronionego. Dokonanie prawidłowej w tym zakresie oceny, zaktualizowanej na
datę rozstrzygania, zapewnia właśnie realizacja omawianego wymogu, określonego
przepisem art. 93 k.k.
W przedstawionym powyżej stanie sprawy nie ulega więc wątpliwości, że
uwzględnienie przez Sąd Rejonowy wniosku złożonego w trybie art. 387 § 1 k.p.k. i
zaniechanie dopuszczenia dowodów z wymienionych wyżej opinii oraz wysłuchania
biegłych co do przesłanek stosowania środka określonego w art. 96 § 1 k.k.,
stanowiło rażące naruszenie wymienionych w zarzucie kasacji przepisów prawa.
Wypada zaznaczyć, że w sytuacji niewykonania przez Sąd omawianych wyżej
obowiązków, nie może być mowy o tym, iż cele postępowania karnego zostały
zrealizowane, jak wymaga tego art. 387 § 2 k.p.k. Jest przy tym oczywiste, że
uchybienia te mogły wywrzeć istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, skoro
wydano go w istocie bez ustalenia podstawowych, merytorycznych przesłanek
zastosowanego nim umieszczenia w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego.
Mając powyższe na uwadze, należało zaskarżony wyrok uchylić w całości i
sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, który
związany będzie wyrażonymi powyżej zapatrywaniami prawnymi co do
merytorycznych podstaw stosowania środka zabezpieczającego oraz co do
niezbędnego sposobu procedowania sądu (art. 518 k.p.k. w zw. z art. 442 § 3
k.p.k.). Ponieważ wniosek o orzeczenie środka zabezpieczającego z art. 96 § 1 k.k.
był jednym z elementów wniosku oskarżonego złożonego w trybie art. 387 § 1
k.p.k., uzasadnione jest uchylenie zaskarżonego wyroku w całości – po to, aby
rozstrzygniecie sądu objęło wniosek w jego całokształcie, a nie co do jego
poszczególnych elementów, przy prawomocności wyroku w pozostałym zakresie.
5
Sąd Rejonowy, uwzględniając kierunek wniesionej na korzyść kasacji, powinien
baczyć także na treść art. 443 k.p.k., a zwłaszcza na brak możliwości
podwyższenia orzeczonej dotąd kary pozbawienia wolności, również przy
ewentualnym braku możliwości orzeczenia środka zabezpieczającego.