Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 320/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Dołhy
SSN Andrzej Stępka
Protokolant Jolanta Włostowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Bogumiły Drozdowskiej
w sprawie P. S.
skazanego z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 15 listopada 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego
od wyroku Sądu Rejonowego w B.
z dnia 6 marca 2013 r.
uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w K. do rozpoznania w pierwszej instancji.
UZASADNIENIE
Prokurator Rejonowy oskarżył G. B., R. K., P.S., P. S. i J. S., o to że:
„w dniu 22 października 2010 r. w B., działając wspólnie i w porozumieniu, w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadzili pracownika A. L. Polska Sp. z o.o. w
B. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem E. Funduszu Leasingowego S.A.
2
oraz „I.” spółka jawna R. W. i J. W. w kwocie 226.005,00 złotych, w ten sposób, iż
po uprzednim wprowadzeniu go w błąd co do zamiaru zwrotu pojazdu, wynajęli
samochód marki Fiat Ducato Autoroller S750, a w umówionym terminie nie zwrócili
go, przy czym przestępstwa tego dopuścili się w stosunku do mienia znacznej
wartości,
- zaś R. K. zarzucanego mu czynu dopuścił się w ciągu pięciu lat od odbycia kary
co najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności, za umyślne przestępstwo podobne,
będąc uprzednio skazany z mocy wyroku Sądu Rejonowego w G. z dnia 6 listopada
2007 r. za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. na karę roku i 2
miesięcy pozbawienia wolności, przy czym karę tę odbywał w ramach wyroku
łącznego Sądu Rejonowego w G. z dnia 29 maja 2008 r., którym wymierzono mu
karę łączną 4 lat i 5 miesięcy pozbawienia wolności, w okresie od 11 lutego 2009 r.
do dnia 9 listopada 2009 r.,
- a J. S. zarzucanego czynu dopuścił się w ciągu pięciu lat od odbycia kary co
najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności, za umyślne przestępstwo podobne,
będąc uprzednio skazany z mocy wyroku Sądu Rejonowego w B. z dnia 19 marca
2008 r. za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k. na karę roku i 2 miesięcy pozbawienia
wolności, którą odbywał w okresie od 5 marca 2009 r. do 5 maja 2010 r.”,
tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., a w stosunku do R. K.
i J. S. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.
W akcie oskarżenia prokurator umieścił – na podstawie art. 335 k.p.k. –
wniosek o wydanie w stosunku do P. S. wyroku skazującego bez przeprowadzenia
rozprawy i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar i środków karnych:
- 2 lat pozbawienia wolności (na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1
k.k.),
- warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności na okres 3 lat
próby (na podstawie art. 69 § 1 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k.),
- grzywny w wymiarze 100 stawek dziennych przy ustaleniu wysokości jednej
stawki dziennej na kwotę 20 złotych (na podstawie art. 33 § 2 k.k.),
- obowiązku naprawienia szkody w całości na rzecz pokrzywdzonego solidarnie z
pozostałymi oskarżonymi (art. 46 § 1 k.k.).
3
Akt oskarżenia w przedmiotowej sprawie wpłynął do Sądu Okręgowego w K.
w dniu 31 maja 2011 r. (k. 786).
Na wniosek Sądu Okręgowego w K. (postanowienie z dnia 1 lipca 2011 r.,),
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 13 lipca 2011 r., w oparciu o przepis art. 36
k.p.k., przekazał niniejszą sprawę w całości do rozpoznania Sądowi Okręgowemu
w B. (k. 831). Tenże Sąd (w B.), ustalając – po analizie dokumentów znajdujących
się w aktach – że wartość samochodu Fiat Ducato Autoroller S750 wynosi
165.009,54 zł, a więc nie jest mieniem znacznej wartości w rozumieniu art. 115 § 5
k.k., postanowieniem z dnia 7 października 2011 r., przekazał sprawę, na
podstawie art. 35 § 1 k.p.k. w zw. z art. 24 § 1 k.p.k., do rozpoznania Sądowi
Rejonowemu w P. (k. 866 i n.).
W uwzględnieniu wniosku Sądu Rejonowego w P. (postanowienie z dnia 28
grudnia 2011 r.), Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 4 stycznia 2012 r., na
podstawie art. 36 k.p.k., sprawę […], oskarżonych z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k., przekazał do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w B. (k. 888).
W opinii biegłego sądowego przy Sądzie Okręgowym w B. z dnia 30 kwietnia
2012 r., wydanej w wykonaniu postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia 2
lutego 2012 r., wartość leasingowanego samochodu marki Fiat Ducato objętego
zarzutem ustalona została na dzień 22 października 2010 r. na kwotę 132.500,00 zł
brutto (k. 942).
Postanowieniem z dnia 8 stycznia 2013 r. (XI K 32/12) Sąd Rejonowy w B.
na podstawie art. 34 § 3 k.p.k. wyłączył do odrębnego rozpoznania sprawę
oskarżonego P. S., z uwagi na możliwość zakończenia postępowania, wobec
złożenia w stosunku do niego wniosku, o którym mowa w art. 335 k.p.k. (k. 1093
verte).
Na rozprawie w dniu 6 marca 2013 r. Sąd Rejonowy w B., po wysłuchaniu
oskarżonego P. S., podtrzymującego wniosek o dobrowolne poddanie się karze,
oraz jego obrońcy, a także prokuratora wnoszącego jak w akcie oskarżenia z dnia
31 maja 2011 r. (K. 1103), wyrokiem z tego samego dnia, wydanym pod sygn. XI
K …/13, po rozpoznaniu sprawy wyżej wymienionego, oskarżonego o to, że:
„w dniu 22 października 2010 r. w B., działając wspólnie i w porozumieniu z innymi
osobami których materiały zostały wyłączone do odrębnego postępowania, w celu
4
osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadzili pracownika A. L. Polska Sp. z o.o.
do niekorzystnego rozporządzenia mieniem E. Funduszu Leasingowego S.A. oraz
„I.” spółka jawna R. W. i J. W. z w kwocie 226.005,00 złotych, w ten sposób, iż po
uprzednim wprowadzeniu go w błąd co do zamiaru zwrotu pojazdu, wynajął
samochód marki Fiat Ducato Autoroller S750 C, a w umówionym terminie nie
zwrócił go, przy czym przestępstwa tego dopuścił się w stosunku do mienia
znacznej wartości” – tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.:
1. oskarżonego P. S. uznał za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu ,to
jest występku z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i za to na podstawie
art. 294 § 1 k.k. skazał go na karę 2 lat pozbawienia wolności, a na
podstawie art. 33 § 2 k.k. wymierzył mu grzywnę 100 stawek dziennych po
20 zł każda,
2. na podstawie art. 69 § 1 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonej
kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres próby 3 lat,
3. na podstawie art. 46 § 1 k.k. orzekł obowiązek naprawienia szkody
wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłacenie E. Funduszowi
Leasingowemu S.A. kwoty 226.005,00 zł solidarnie z G. B., R. K., P. S. i J. S.
W orzeczeniu tym sąd meriti rozstrzygnął nadto o zaliczeniu na poczet
grzywny okresu rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, o kosztach
postępowania oraz wynagrodzeniu obrońcy z urzędu (k. 1004).
Wyrok ten, niezaskarżony przez strony, uprawomocnił się w dniu 14 marca
2013 r.
Kasację w przedmiotowej sprawie w dniu 20 sierpnia 2013 r., na podstawie
art. 521 § 1 k.p.k., wniósł Prokurator Generalny. Zaskarżył on wskazany wyżej
wyrok Sądu Rejonowego w B. na niekorzyść P. S., w części dotyczącej
rozstrzygnięcia zawartego w pkt 3, zarzucając: „rażące i mające istotny wpływ na
treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, tj. art. 343 § 7
k.p.k. w zw. z art. 335 § 1 k.p.k., polegające na uwzględnieniu wadliwego wniosku
prokuratora o skazanie P. S. bez przeprowadzenia rozprawy i wydanie wyroku
zgodnego z tym wnioskiem, w konsekwencji czego doszło do rażącej obrazy art. 46
§ 1 k.k., poprzez orzeczenie wobec tego oskarżonego obowiązku naprawienia
szkody wyrządzonej przestępstwem, poprzez zapłatę E. Funduszowi
5
Leasingowemu S.A. kwoty 226.005,00 zł solidarnie z G. B., R. K., P. S. i J. S.,
mimo że współoskarżeni G. B., R.K., P. Si. i J. S. nie zostali dotychczas skazani za
to przestępstwo”.
Przy tak sformułowanym zarzucie skarżący wniósł o uchylenie wyroku w
zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu w B.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Pomimo tego, że prima facie trafne jest twierdzenie autora kasacji o
naruszeniu przez Sąd Rejonowy w B. wskazanych w zarzucie przepisów
postępowania, a w efekcie tego o obrazie art. 46 § 1 k.k. (orzeczenie obowiązku
naprawienia szkody solidarnie z czterema innymi oskarżonymi w niniejszej sprawie,
co do których nie zapadł jeszcze wyrok skazujący), jednak zarówno zakres
zaskarżenia, jak i w konsekwencji tego także wniosek co do sposobu
rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu kasacyjnym, nie zostały w skardze
kasacyjnej sformułowane prawidłowo. Skarżący zasadnie wprawdzie zauważył, że
sąd meriti procedował w niniejszej sprawie w sposób sprzeczny z przepisami
regulującymi konsensualny sposób zakończenia postępowania, przeoczył jednak,
że powyższe uchybienie skutkowało nie tylko błędnym rozstrzygnięciem w zakresie
obowiązku naprawienia szkody, lecz dotknęło całego zapadłego wobec P. S.
wyroku.
Sprawa niniejsza zawisła bowiem przed Sądem Rejonowym w B. na skutek
szeregu decyzji procesowych wydawanych w trybie art. 35 § 1 k.p.k. i art. 36 k.p.k.,
pomimo tego, że wobec treści sformułowanego w akcie oskarżenia zarzutu, sądem
właściwym do rozpoznania niniejszej sprawy był pierwotnie sąd okręgowy (art. 25 §
1 pkt 2 k.p.k., wobec znacznej wartości, w rozumieniu art. 115 § 5 k.k.,
wyłudzonego w dniu 22 października 2010 r. mienia – 226.005,00 zł – i w
konsekwencji tego kwalifikacji prawnej czynu z art. 286 § 1 k.k. z zw. z art. 294 § 1
k.k.).
Sąd rejonowy był wprawdzie, z uwagi na wydane przez inne sądy (w tym
wyższego rzędu) a powołane wyżej orzeczenia, uprawniony do rozpoznania tej
sprawy, lecz wyłącznie w wypadku uznania, że wartość mienia objętego zarzutem
nie przekroczyła 200.000,00 zł. Takie ustalenie, nie przesądzając oczywiście tego
6
na obecnym etapie postępowania, w tym wypadku się rysowało, i to zarówno w
świetle dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy, która stała się podstawą
powołanego we wstępnej części niniejszego uzasadnienia postanowienia Sądu
Okręgowego w B. z dnia 7 października 2011 r., jak i wydanej, już na zlecenie Sądu
Rejonowego w B., opinii biegłego rzeczoznawcy (132.500,00 zł brutto – k. 942).
Okoliczności te zostały wszelako zignorowane przez sąd a quo, który – już
wyłączając sprawę P. S. do odrębnego rozpoznania na rozprawie w dniu 8 stycznia
2013 r. – przeoczył, że wydanie wyroku skazującego w takim wypadku, a więc
złożenia wniosku w trybie art. 335 § 1 k.p.k., byłoby możliwe wyłącznie wtedy,
gdyby doszło do odpowiedniej modyfikacji – za zgodą prokuratora i oskarżonego –
treści pierwotnego zarzutu w zakresie wartości samochodu Fiat Ducato Autoroller
S750. Kwestia powyższa umknęła uwadze tego sądu także na rozprawie w dniu 6
marca 2013 r., w toku której treść zarzutu, mimo udziału w tej czynności
oskarżonego, jego obrońcy oraz prokuratora, nie została zmodyfikowana, a wręcz
przeciwnie oskarżyciel publiczny podtrzymał nawet pierwotny zarzut. W tym stanie
rzeczy sąd meriti mógł podjąć tylko dwojakiego rodzaju decyzje: albo uznać – przy
przyjęciu, że wartość mienia nie przekracza 200.000,00 zł – iż nie zachodzą
podstawy do uwzględnienia wniosku i rozpoznać sprawę na zasadach ogólnych
(343 § 7 k.p.k.), albo też – uznając, że wartość mienia została w akcie oskarżenia
określona prawidłowo, stwierdzić swoją niewłaściwość rzeczową, i sprawę P. S.
przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu. Nie należy bowiem zapominać, że
obowiązek badania przez sąd z urzędu swojej właściwości ma wprawdzie charakter
zasady ogólnej, która nie ma zastosowania, gdy kwestię właściwości przesądził już
sąd wyższego rzędu prawomocnym orzeczeniem, wszelako owo związanie sądu
niższego rzędu orzeczeniem sądu wyższego rzędu nie ma jednak charakteru
trwałego, obowiązującego przez cały tok późniejszego postępowania. Oznacza ono
tylko konieczność przystąpienia przez sąd niższego rzędu do rozpoznania
przekazanej mu w ten sposób sprawy. Nie eliminuje to jednak możliwości zajęcia w
późniejszej fazie postępowania (np. na rozprawie głównej) odmiennego stanowiska,
gdyby ujawniły się nowe, istotne okoliczności, rzutujące na decyzję w kwestii
właściwości rzeczowej. Prawomocne orzeczenie sądu wyższego rzędu o uznaniu
się niewłaściwym i przekazaniu sprawy w trybie art. 35 § 1 k.p.k. do rozpoznania
7
sądowi niższego rzędu nie może przecież zmienić właściwości rzeczowej sądu
okręgowego do orzekania w pierwszej instancji w sprawach o przestępstwa
wymienione w art. 25 § 1 k.p.k. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia
2013 r., V KK 382/12, LEX nr 1289073). Sąd Rejonowy w B. do regulacji tych się
nie dostosował, i zaskarżonym wyrokiem uznał P. S. za winnego popełnienia
zarzucanego mu czynu, a więc oszustwa w zakresie mienia znacznej wartości,
zakwalifikowanego z art. 286 § 1 k.k. z zw. z art. 294 § 1 k.k., przyjmując ten ostatni
przepis za podstawę skazania i wymiaru kary, co przełożyło się zresztą również na
wysokość odszkodowania, a więc tę część orzeczenia, która została zaskarżona
przez Prokuratora Generalnego. Takie postąpienie w sposób oczywisty naruszyło
przepis art. 25 § 1 pkt 2 k.p.k., skutkując w rezultacie wystąpieniem bezwzględnej
przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k.
Powyższe, implikowało Sąd Najwyższy do rozpoznania sprawy poza
granicami zaskarżenia i podniesionymi zarzutami (art. 536 k.p.k. w zw. z art. 439 §
1 pkt 4 k.p.k.), i w efekcie do uchylenia zaskarżonego wyroku w całości, a to
stosownie do obowiązku wynikającego z art. 439 § 1 k.p.k., o co zasadnie wniosła
prokurator Prokuratury Generalnej uczestnicząca w rozprawie kasacyjnej. Było to
przy tym orzeczenie neutralne z punktu widzenia interesów skazanego, co w
wypadku bezwzględnych powodów odwoławczych określonych w art. 439 § 1 pkt 1
– 4 k.p.k., jest możliwe niezależnie od kierunku zaskarżenia określonego w skardze
kasacyjnej. Uwzględniając wszelako konsekwencje prawne chociażby w zakresie
obowiązku naprawienia szkody (rozstrzygnięcie zgodne ze skargą kasacyjną w
zakresie w niej określonym skutkowałoby – pomijając nawet samą wysokość
odszkodowania, która w świetle poczynionych wyżej rozważań może budzić
wątpliwości – koniecznością nałożenia obowiązku, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k.
jedynie wobec tego oskarżonego, a nie solidarnie z pozostałymi oskarżonymi,
zwiększając dolegliwość ekonomiczną po stronie P. S.), stwierdzić już w tym
miejscu należy, że w sprawie niniejszej co najmniej rysuje się możliwość wydania
orzeczenia dla skazanego bardziej korzystnego niż uchylone.
Pozostała więc kwestia orzeczenia następczego.
Ponieważ na skutek wyroku kasatoryjnego Sądu Najwyższego sprawa, w
odniesieniu do oskarżonego P. S., wraca do fazy związanej ze złożeniem aktu
8
oskarżenia, straciły na aktualności wszystkie zapadłe w tym zakresie (a więc wobec
tego oskarżonego) orzeczenia w kwestii właściwości, czy to wydane na podstawie
art. 36 k.p.k., czy też na podstawie art. 35 § 1 k.p.k. Z tego powodu, uwzględniając
unormowania dotyczące właściwości miejscowej (art. 31 § 1 k.p.k.) i rzeczowej (art.
25 § 1 pkt 2 k.p.k.), sprawę wyżej wymienionego należało przekazać do
rozpoznania w pierwszej instancji Sądowi Okręgowemu w K.
Rozpoznając ponownie sprawę sąd w niej procedujący powinien przy tym
mieć na uwadze, że wprawdzie kasacja Prokuratora Generalnego wniesiona
została na niekorzyść P. S., jednakże z uwagi na jej granice i podniesiony zarzut, w
zakresie pozostałych rozstrzygnięć, w szczególności co do kar, wiążący jest
pośredni zakaz reformationis in peius określony w art. 443 k.p.k.
Mając na względzie powyższe, orzeczono jak w części dyspozytywnej
wyroku.
)