Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WA 27/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Błuś (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Steckiewicz
SSN Andrzej Tomczyk
Protokolant : asystent SSN Anna Krawiec
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Wojciecha Serafina
w sprawie kmdr. por. rez. S. K. oraz kmdr. R. S. oskarżonych z art. 231 § 2 k.k., po
rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 21 listopada 2013 r. apelacji,
wniesionych przez obrońców oskarżonych od wyroku Wojskowego Sądu
Okręgowego w P. z dnia 20 sierpnia 2013 r.
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Wojskowemu
Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego z dnia 20 sierpnia 2013 r., kmdr. por.
rez. S. K., został uznany za winnego tego, że:
2
„1. w okresie od stycznia 2006 r. do kwietnia 2006 r., jako funkcjonariusz publiczny,
pełniąc zawodową służbę wojskową na stanowisku Kierownika Muzeum […],
działając na szkodę interesu publicznego i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej,
przekroczył swoje uprawnienia w zakresie nadzoru nad realizowanymi zakupami
eksponatów i materiałów zabezpieczających funkcjonowanie instytucji, określonych
w punkcie 6 Karty Opisu Stanowiska Część III - Obowiązki, albowiem zlecił:
- uszycie munduru wieczorowego z oznaczeniami komandora porucznika wartości
1.074 zł,
- zakup koszuli frakowej wartości 199 zł,
- zakup butów męskich do munduru - lakierek - wartości 135 zł, które to miały być
przeznaczone na cele ekspozycyjne Muzeum […], a następnie mundur ten wraz z
koszulą i lakierkami używał, czym spowodował szkodę w łącznej wysokości 1.408
zł w mieniu Jednostki Wojskowej Nr […],
tj. popełnienia przestępstwa z art. 231 § 2 k.k.,
2. w okresie od stycznia 2006 r. do kwietnia 2006 r., jako funkcjonariusz publiczny,
pełniąc zawodową służbę wojskową na stanowisku Kierownika Muzeum […],
działając na szkodę interesu publicznego i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
przez komandora R. S. - Szefa […], przekroczył swoje uprawnienia w zakresie
nadzoru nad realizowanymi zakupami eksponatów i materiałów zabezpieczających
funkcjonowanie instytucji, określonych
w punkcie 6 Karty Opisu Stanowiska Część III Obowiązki, albowiem zlecił:
- uszycie munduru wieczorowego z oznaczeniami komandora wartości 1.109,01 zł,
- zakup koszuli frakowej wartości 229 zł, które to miały być przeznaczone na cele
ekspozycyjne Muzeum […], a następnie mundur ten wraz z koszulą przekazał do
używania komandorowi R. S., czym spowodował szkodę w łącznej wysokości
1.338,01 zł w mieniu Jednostki Wojskowej Nr […],
tj. popełnienia przestępstwa z art. 231 § 2 k.k.”
Za czyny te wymierzono oskarżonemu karę grzywny w rozmiarze po 20 stawek
dziennych po 50 zł każda, a na zasadzie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. w miejsce
kar jednostkowych grzywny orzeczono wobec tego oskarżonego karę łączną 30
stawek dziennych grzywny po 50 zł każda.
Tym samym wyrokiem kmdr. R. S. został uznany za winnego tego, że:
3
„ w okresie od stycznia 2006 r. do kwietnia 2006 r., będąc Szefem […],
wykorzystując uzależnienie od siebie komandora porucznika S. K. - funkcjonariusza
publicznego, pełniącego zawodową służbę wojskową na stanowisku Kierownika
Muzeum […], jako merytoryczny przełożony, działając na szkodę interesu
publicznego i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, polecił mu przekroczyć jego
uprawnienia w zakresie nadzoru nad realizowanymi zakupami eksponatów i
materiałów zabezpieczających funkcjonowanie instytucji, określonych w punkcie 6
Karty Opisu Stanowiska Część III - Obowiązki, ponieważ zlecił:
- uszycie munduru wieczorowego z oznaczeniami komandora wartości 1.109,01 zł,
- zakup koszuli frakowej wartości 229 zł, które to miały być przeznaczone na cele
ekspozycyjne Muzeum, a następnie munduru tego wraz z koszulą używał, czym
spowodował szkodę w łącznej wysokości 1.338,01 zł w mieniu Jednostki
Wojskowej Nr […],
tj. popełnienia przestępstwa z art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 231 § 2 k.k.”
Za czyn ten wymierzono oskarżonemu karę grzywny w rozmiarze 50 stawek
dziennych po 50 zł każda.
Apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji wnieśli obrońcy oskarżonych.
Obrońca kmdr. R. S. zarzucił temu orzeczeniu: „obrazę przepisów postępowania
mającą wpływ na treść wydanego orzeczenia, a to art. 170 kpk, art. 193 kpk, oraz
art. 392 §1 kpk, art.410 kpk i art.424 kpk przez bezzasadne oddalenie wniosku
dowodowego oskarżonego, złożonego na rozprawie w przedmiocie powołania
biegłego celem ustalenia wysokości szkody powstałej wskutek używania munduru
wieczorowego, oraz bezpośredniego przesłuchania na rozprawie świadka kmdr. M.
T., a także odczytanie przez Sąd na rozprawie głównej zeznań wymienionego
świadka mimo sprzeciwu strony oraz sprzeczność występującą między częścią
dyspozytywną wyroku, a jego uzasadnieniem”, i wobec tego wniósł o uchylenie
wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w P.
Z kolei, obrońca kmdr. por. rez. S. K., wnosząc o umorzenie postępowania na
podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k., zarzucił zaskarżonemu orzeczeniu obrazę
przepisów prawa materialnego:
4
1. art. 231 § 2 w zw. z art. 9 § 1 i 2 k.k., poprzez błędne przyjęcie, że kmdr. por. rez.
S. K. dokonując obu wyżej opisanych czynów działał umyślnie z zamiarem
wyrządzenia szkody w interesie publicznym oraz w celu uzyskania korzyści
majątkowej, w pierwszym przypadku dla siebie, a w drugim dla komandora R. S.;
2. art. 1 § 2 k.k., poprzez przyjęcie, iż oba przypisane oskarżonemu czyny były
szkodliwe w stopniu wyższym niż znikomy, i w związku z tym wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania na podstawie art. 17 §
1 pkt 3 k.p.k.
W toku rozprawy odwoławczej oskarżony kmdr. por. rez. S. K. oraz jego obrońca
podtrzymali zarzuty i wnioski zawarte w apelacji, a prokurator wniósł o
nieuwzględnienie apelacji obrońców obu oskarżonych i utrzymanie zaskarżonego
wyroku w mocy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Apelacja obrońcy kmdr. R. S. jest zasadna. Przede wszystkim nie można
zaakceptować stanowiska Wojskowego Sądu Okręgowego w P. wyrażającego się
w tym, że przepis art. 170 § 1 pkt 3 k.p.k. uzasadniał w zaistniałej sytuacji
procesowej oddalenie złożonego wniosku dowodowego o bezpośrednie
przesłuchanie świadka kmdr. M. T. Przepis ten nakazuje oddalić wniosek, jeżeli
dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia wskazanej w nim okoliczności.
Okolicznością, która zgodnie z intencją oskarżonego miała być dowiedziona jest to,
że kmdr. M. T. był świadkiem stwierdzenia przez oskarżonego kmdr. por. rez. S. K.,
iż jest w trakcie szycia sobie munduru wieczorowego oraz, że uszyje taki sam dla
oskarżonego kmdr. R. S., w celach reprezentacyjnych (k. 226). Nie ulega
wątpliwości, że ta okoliczność powinna była pozostawać w zainteresowaniu Sądu
pierwszej instancji. Wiąże się ona bowiem bezpośrednio z treścią zarzutu aktu
oskarżenia postawionemu kmdr. R. S. Pozwoliłoby to wyjaśnić, czy oskarżony kmdr.
R. S. jako Szef […], wykorzystując uzależnienie od siebie kmdr. por. rez. S. K. jako
merytoryczny przełożony, działając na szkodę interesu publicznego i w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej, rzeczywiście polecił mu przekroczyć jego
uprawnienia poprzez zlecenie mu uszycia munduru wieczorowego z oznaczeniem
komandora oraz zakupu koszuli frakowej, czy też pomysłodawcą całego procederu
był właśnie oskarżony kmdr. por. rez. S. K. Zawnioskowany dowód, w razie jego
5
przeprowadzenia, poszerzyłby możliwości zobiektywizowania ocen co do
wiarygodności wyjaśnień obu oskarżonych.
Stwierdzone uchybienie Wojskowego Sądu Okręgowego w P. jest rażące.
Niezasadne oddalenie wniosku dowodowego, zmierzającego do podważenia tezy
oskarżenia ograniczyło możliwość wszechstronnego wyjaśnienia sprawy. Miało
zatem istotny wpływ na rezultaty postępowania dowodowego, a w konsekwencji
także na treść wydanego wyroku.
Za uwzględnieniem tego zarzutu apelacji przemawia również powinność dążenia
do pełnego zagwarantowania oskarżonemu prawa do obrony (art. 6 k.p.k.), które w
myśl art. 6 ust. 3 lit. d Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności obejmuje uprawnienie do przesłuchania świadków obrony
na takich samych warunkach, jak świadków oskarżenia.
Ze względu na okoliczności, co do których kmdr. M. T. miał się wypowiedzieć,
poprzestanie na odczytaniu protokołu przesłuchania tego świadka dokonanego w
postępowaniu przygotowawczym z pewnością nie było wystarczające dla zebrania
pełnego materiału dowodowego. Dlatego też, oskarżony kmdr. R. S. wnosił o
przesłuchanie tego świadka na rozprawie. W ten sposób wyraził swój sprzeciw
wobec poprzestania na odczytaniu przez Sąd protokołu z przesłuchania w
postępowaniu przygotowawczym. Wobec tego, należy uznać za zasadny zarzut
określony w apelacji obrońcy kmdr. R. S ., iż Wojskowy Sąd Okręgowy naruszył
również art. 392 § 1 k.p.k. Wprawdzie Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu
postanowienia o oddaleniu wniosku dowodowego zaznaczył również, że
wnioskowany do przesłuchania świadek przebywa za granicą, co uzasadniałoby
możliwość odczytania jego zeznań złożonych w toku postępowania
przygotowawczego (art.391 § 1 k.p.k.), to jednak Sąd ten, w momencie
podejmowania decyzji nie miał pewnej informacji co do miejsca przebywania
świadka i braku możliwości przesłuchania go przed sądem. W szczególności nie
zbadał czy jego przesłuchanie będzie w najbliższym czasie możliwe i nie podjął
żadnej próby w celu ustalenia tej okoliczności. Świadek kmdr. T. był przesłuchiwany
w toku śledztwa w dniu 13 lipca 2013 r., pomimo że pełnił służbę poza granicami
kraju (…). Dopiero gdyby ustalono, że wnioskowany przez oskarżonego świadek
6
przebywa za granicą i nie może stawić się w sądzie, można by odczytać jego
zeznania.
Na uwzględnienie zasługuje też zarzut dotyczący obrazy przepisu art. 193 k.p.k.
Wojskowy Sąd Okręgowy bezzasadnie oddalił - na podstawie art. 170 § 1 pkt 2
k.p.k. - wniosek o powołanie biegłego z zakresu materiałoznawstwa, w celu oceny
stanu munduru kmdr. R. S. Takie postępowanie Sądu spowodowało nieustalenie
rzeczywistej szkody poniesionej przez Skarb Państwa. Znane są wprawdzie koszty
związane z uszyciem munduru dla oskarżonego oraz z zakupem dla niego koszuli
frakowej. Oskarżony kmdr. R. S. oddał jednak mundur Muzeum […], który cały czas
znajduje się w jego posiadaniu.
Szkodą rzeczywistą jest bowiem w tym wypadku różnica między aktualnym
stanem munduru a tym, jaki był ten stan, w momencie jego uszycia. Zgodzić się
zatem należy ze stwierdzeniem, że tylko opinia powołanego w trybie art. 193 k.p.k.
odpowiedniego biegłego była niezbędna dla jednoznacznego określenia szkody,
którą oskarżony kmdr. S. wyrządził użytkując wieczorowy mundur, a co za tym
także oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu, czego Sąd w niniejszej sprawie
nie uczynił. Wprawdzie, dla samego bytu przestępstwa określonego w art. 231 § 2
k.k. samo zaistnienie szkody nie jest wymagane (zob. uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 24 stycznia 2013 r., I KZP 24/12, OSNKW 2013, z. 2, poz. 12), jednakże
każdy sąd rozpoznając sprawę karną jest zobowiązany do ustalenia i oceny stopnia
społecznej szkodliwości czynu. Od oceny społecznej szkodliwości czynu zależy nie
tylko ustalenie czy dany czyn stanowi przestępstwo, lecz także wymiar kary i
środków karnych. Te wszystkie rozważania nabiorą znaczenia, jeżeli Sąd pierwszej
instancji ponownie przeprowadzając postępowanie dowodowe dojdzie do
przekonania, że doszło ze strony oskarżonego kmdr. R. S. do zachowań opisanych
w akcie oskarżenia.
Odnośnie apelacji obrońcy oskarżonego kmdr. por. rez. S. K. należy stwierdzić,
że również ten środek odwoławczy okazał się skuteczny. Po pierwsze oczywistym
pozostaje, iż w przypadku ewentualnego uniewinnienia oskarżonego kmdr. R. S.
inaczej musiałaby się kształtować ocena zachowania oskarżonego K. odnośnie
drugiego z zarzucanych mu aktem oskarżenia czynów. Z kolei nie bez znaczenia
dla oceny stopnia społecznej szkodliwości pierwszego z zarzucanych temu
7
oskarżonemu czynu, pozostaje kwestia rozmiarów wyrządzonej jego zachowaniem
szkody. Przecież oskarżony ten oddał Muzeum kompletny mundur, w nienagannym
stanie, co więcej wpłacił na konto jednostki wojskowej pełną kwotę wydatkowaną
na uszycie tego munduru i zakup pozostałych elementów umundurowania. Te
okoliczności nie mogą pozostać bez wpływu na ocenę stopnia społecznej
szkodliwości zarzucanego oskarżonemu czynu. Skoro Sąd pierwszej instancji w
zaskarżonym wyroku uznał oskarżonego kmdr. por. rez. S. K. za winnego
popełnienia zarzucanych mu aktem oskarżenia czynów, to musiał przyjąć, że
stopień społecznej szkodliwości tych czynów jest większy niż znikomy. Rzecz
jednak w tym, iż wymierzając kary jednostkowe za poszczególne, jakże przecież
różne w swojej istocie przestępstwa, wymierzył takie same kary. Wskazuje to na
brak należytej staranności w rozważaniu kwestii właśnie stopnia ich społecznej
szkodliwości, na co zasadnie zwrócił uwagę w apelacji obrońca oskarżonego.
Zachodzi zatem potrzeba, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, dokonania pełnej
oceny zachowania tego oskarżonego, zgodnej z wymogami zarówno prawa
procesowego jak i materialnego.
Wojskowy Sąd Okręgowy rozpoznając ponownie sprawę kmdr. R. S. oraz kmdr.
por. rez. S. K. powinien dokonać rzeczowej i uważnej analizy dowodów w tym
rozmiaru wyrządzonej szkody i na tej podstawie poczynić stanowcze ustalenia w
zakresie faktów i fakty te poddać właściwej ocenie prawnej, również w kontekście
zamiaru obu oskarżonych, swoje stanowisko uzasadnić zgodnie z wymogami
przepisów postępowania karnego, pamiętając przy tym o ograniczeniach
wynikających z tego, że zaskarżony wyrok został uchylony tylko na skutek apelacji
wniesionych na korzyść obu oskarżonych.
Z tych wszystkich powodów, Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.
8