Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 135/13
POSTANOWIENIE
Dnia 16 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Agnieszka Piotrowska
w sprawie z urzędu
przy uczestnictwie M. B. C. i in. ,
o zmianę sposobu ograniczenia władzy rodzicielskiej nad małoletnią
i rozwiązanie rodziny zastępczej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 stycznia 2014 r.,
zażalenia uczestniczki postępowania M. B. C.
na postanowienie Sądu Okręgowego w B.
z dnia 13 listopada 2013 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
2
W wyniku wszczęcia z urzędu postępowania o zmianę sposobu ograniczenia
władzy rodzicielskiej K. M. i P. M. nad małoletnią G. M. oraz rozwiązania rodziny
zastępczej w osobie M. B. C., Sąd Rejonowy w B. postanowieniem z dnia
17 czerwca 2013 r. zmienił punkt I postanowienia tego Sądu z dnia 23 czerwca
2008 r., wydanego w sprawie IV Nsm …/07 w części ograniczającej władzę
rodzicielską K. M. i P. M. nad ich małoletnią córką G. M. urodzoną w dniu 29
stycznia 2006 r. przez umieszczenie małoletniej w rodzinie zastępczej u M. B. C. w
ten sposób, że ograniczył władzę rodzicielską K. M. i P. M. nad ich małoletnią córką
G. M. przez umieszczenie małoletniej w niezawodowej rodzinie zastępczej u M. O. i
J. O., rozwiązując tym samym rodzinę zastępczą w osobie M. B. C.
Sąd pierwszej instancji ustalił między innymi, że funkcjonowanie rodziny
zastępczej utworzonej przez M. B. C., w której umieszczona była małoletnia G. M.
początkowo nie budziło zastrzeżeń. Z czasem jednak pojawiły się trudności w
nawiązywaniu kontaktów z uczestniczką M. B. C. w celu przeprowadzenia
kontrolnych wywiadów środowiskowych przez kuratora i pracowników socjalnych a
od 2012 r. nasiliły się sygnały o nieprawidłowym funkcjonowaniu rodziny zastępczej,
pochodzące od pracowników socjalnych oraz dyrektora szkoły, do której uczęszcza
małoletnia, wobec czego Sąd Rejonowy ponownie wszczął z urzędu postępowanie
o zmianę sposobu ograniczenia władzy rodzicielskiej rodziców małoletniej i
rozwiązanie dotychczasowej rodziny zastępczej. Uczestniczka M. B. C. objęta
została wsparciem koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, który podczas
niezapowiedzianej wizyty stwierdził w mieszkaniu bałagan, niepodłączony zlew
i radykalne pogorszenie warunków mieszkaniowych w wyniku nagromadzenia
śmieci i zbędnych rzeczy, noszącego cechy zbieractwa. Uczestniczka M. B. C.
sprawiała wrażenie osoby depresyjnej i wycofanej. Pracownicy szkoły wskazywali
na niewłaściwą opiekę nad małoletnią: przekarmianie jej i nieodpowiednie ubieranie,
co stwierdził też kurator sądowy. W czerwcu 2011 r. odmówiono wszczęcia
dochodzenia w sprawie z doniesienia M. B. C. dotyczącego kradzieży ubranek
małoletniej z przedszkola oraz narażenia jej przez wychowawców przedszkolnych
na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w wyniku
czego małoletnia miała doznać nieustalonych obrażeń ciała.
3
G. M. ma obecnie 7 lat, uczęszcza do klasy „O”, pozostaje pod opieką
poradni kardiologicznej, laryngologicznej, neurologicznej i okulistycznej, wykazuje
cechy nadpobudliwości, wymaga ciągłej uwagi i troski. Opiekunka M. B. C. ma 43
lata, posiada wyższe wykształcenie, z zawodu jest nauczycielką biologii, ukończyła
też studia medyczne: pielęgniarstwo ogólne oraz studia podyplomowe na kierunku
rehabilitacji dzieci z dysfunkcjami rozwoju. W badaniu psychiatrycznym nie
stwierdzono u niej uchwytnych ostrych objawów psychotycznych.
Sąd Rejonowy wskazał, że nie został przeprowadzony dowód z opinii
biegłych z RODK z udziałem biegłego z zakresu psychiatrii, bowiem z uwagi
na nieusprawiedliwione niestawiennictwo M. B. C. badania nie mogły się odbyć.
W ocenie Sadu Rejonowego, uczestniczka M. B. C. nie daje już gwarancji
sprawowania należytej opieki nad małoletnią i dalsze funkcjonowanie rodziny
zastępczej przez nią utworzonej zagraża dobru i bezpieczeństwu dziecka.
Ponieważ rodzice małoletniej w dalszym ciągu nie są w stanie sprawować
osobiście opieki nad córką i nie ustały wobec nich przesłanki ograniczenia władzy
rodzicielskiej przewidziane w art. 109 § 1 i 2 k.r.o., Sąd Rejonowy zwrócił się
do Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie z prośbą o przedstawienie kandydatów
do pełnienia funkcji rodziny zastępczej dla małoletniej, a następnie, powołując się
na przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy
zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887 ze zm. - dalej: „ustawa o wspieraniu rodziny”),
przeanalizował kwalifikacje wskazanych kandydatów M. i J. małż. O. i uznał, że
posiadają oni predyspozycje do piastowania funkcji rodziny zastępczej. W wyniku
tego zmienił we wskazany na wstępie sposób postanowienie o ograniczeniu władzy
rodzicielskiej i ustanowieniu rodziny zastępczej.
Od powyższego postanowienia apelację złożyła uczestniczka postępowania
M. B. C., wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji
do ponownego rozpoznania, ewentualnie jego zmianę przez utrzymanie w mocy
postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia 23 czerwca 2008 r. w sprawie IV
Nsm …/07.
W toku postępowania apelacyjnego uczestnicy postępowania M. i J. małż. O.
oświadczyli, że rezygnują z tworzenia rodziny zastępczej dla małoletniej G. M. i
4
odmawiają pełnienia funkcji takiej rodziny dla małoletniej, gdyż z uwagi na nękania i
nagonkę jakiej doznali ze strony uczestniczki M. B. C. od dnia wydania
zaskarżonego postanowienia, obawiają się o bezpieczeństwo swoje i swoich
biologicznych dzieci.
Postanowieniem z dnia 13 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w B. uchylił
zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego i przekazał sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego.
Sąd drugiej instancji nie podzielił zarzutów apelacji o braku podstaw do
rozwiązania rodziny zastępczej utworzonej przez uczestniczkę M. B. C., stwierdził
jednak, że wobec odmowy zgody uczestników M. i J. małż. O. na pełnienie funkcji
rodziny zastępczej dla małoletniej G.M., konieczne jest uchylenie zaskarżonego
postanowienia na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu, gdyż niemożliwe jest pozostawienie w mocy
rozstrzygnięcia o umieszczeniu małoletniej w rodzinie zastępczej w sytuacji, gdy
osoby wyznaczone do utworzenia rodziny zastępczej odmówiły pełnienia tej funkcji.
Powoduje to konieczność ponownego przeprowadzenia całego postępowania
dowodowego w zakresie zbadania aktualnej sytuacji małoletniej pod kątem
zarówno potrzeby wydania zarządzenia doraźnego jak i ustalenia sposobu
ograniczenia władzy rodzicielskiej jej rodziców, w tym także ewentualnego
ustanowienia innej rodziny zastępczej.
W zażaleniu na powyższe postanowienie uczestniczka postępowania M. B.
C. zarzuciła naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. przez bezpodstawne uchylenie
postanowienia Sądu pierwszej instancji, mimo że w sprawie zachodzi jedynie
konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego o dowód z opinii RODK,
który nie mógł być przeprowadzony przez Sądem Rejonowym oraz art. 355 § 1 i art.
386 § 3 k.p.c. przez nie wydanie postanowienia o uchyleniu zaskarżonego
postanowienia i umorzeniu postępowania w sprawie, mimo że orzekanie w sprawie
stało się niedopuszczalne wobec rezygnacji uczestników M. i J. O., na etapie
postępowania apelacyjnego, z tworzenia rodziny zastępczej dla małoletniej.
Wnosiła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie jest uzasadnione.
Zgodnie z art. 36 ustawy o wspieraniu rodziny, umieszczenie dziecka
w rodzinie zastępczej następuje po uzyskaniu zgody rodziców zastępczych.
Oznacza to, że w razie wycofania zgody przez kandydatów na rodziców
zastępczych na pełnienie funkcji rodziny zastępczej dla określonego małoletniego,
sąd opiekuńczy, prowadzący z urzędu sprawę dotyczącą opieki nad małoletnim,
powinien na podstawie art. 355 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. umorzyć postępowanie
w stosunku do uczestniczących w niej kandydatów na rodzinę zastępczą, którzy
odmówili zgody, a następnie zgodnie z art. 5701
§ 3 k.p.c. i art. 71 ustawy
o wspieraniu rodziny zwrócić się do powiatowego centrum pomocy rodzinie
o wskazanie kandydatów na rodziców zastępczych i prowadzić dalsze
postępowanie z ich udziałem jako uczestników. W postępowaniu tym sąd
opiekuńczy obowiązany jest poczynić wszystkie niezbędne ustalenia co do
aktualnej sytuacji małoletniego i kwalifikacji nowych kandydatów na rodzinę
zastępczą oraz wydać stosowne orzeczenie.
Postępowanie w tym zakresie może prowadzić tylko sąd opiekuńczy,
co wynika wprost z art. 570 i art. 5701
k.p.c. Zgodnie z art. 568 k.p.c. sądem
opiekuńczym jest sąd rodzinny. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy
o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 203, poz. 1192) zniosła pozycję
ustrojową sądów rodzinnych, które od tej chwili są wydziałami rodzinnymi
i nieletnich w sądzie rejonowym, a w świetle art. 21 powyższej ustawy
nowelizacyjnej ilekroć w przepisach innych ustaw jest mowa o sądzie rodzinnym,
rozumie się przez to wydział sądu, do którego właściwości należą sprawy z zakresu
prawa rodzinnego i opiekuńczego, a więc wydział rodzinny i nieletnich w sądzie
rejonowym. Obecnie pojęcie „sąd rodzinny” jest pojęciem organizacyjnym,
natomiast pojęcie „sąd opiekuńczy” jest kategorią funkcjonalno-procesową.
Między tymi pojęciami zachodzi ścisła relacja, gdyż wszystkie czynności
zastrzeżone dla sądu opiekuńczego mogą być dokonywane tylko przez sąd
rodzinny jako wydział rodzinny i nieletnich sądu rejonowego. W konsekwencji tylko
ten sąd, jako właściwy sąd pierwszej instancji, może prowadzić postępowanie
6
opiekuńcze i podejmować w nim czynności określone w art. 5701
k.p.c. i art. 71
ust. 3 ustawy o wspieraniu rodziny.
Skoro zatem w rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutów
apelacji o braku podstaw do zmiany sposobu ograniczenia władzy rodzicielskiej
przez zmianę rodziny zastępczej i uznał, podobnie jak Sąd pierwszej instancji,
że zachodzi potrzeba takiej zmiany, obowiązany był uchylić zaskarżone
postanowienie na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu jako sądowi opiekuńczemu, gdyż wobec
wycofania zgody kandydatów na rodziców zastępczych, konieczne stało się
umorzenie przez sąd opiekuńczy postępowania prowadzonego z ich udziałem,
znalezienie nowych kandydatów do tej roli i przeprowadzenie z ich udziałem całego
postępowania dowodowego niezbędnego do rozstrzygnięcia sprawy, a czynności te,
zgodnie z art. 5701
k.p.c. i art. 71 ustawy o wspieraniu rodziny, wykonuje sąd
rejonowy jako sąd opiekuńczy.
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
w zw. z art.
3941
§ 3 i § 11
k.p.c. oddalił zażalenie.
jw