Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 127/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa B. J. G.
przeciwko Skarbowi Państwa Oddziałowi Straży Granicznej w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 26 lutego 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Okręgowego w Z.
w dniu 12 czerwca 2012 r., znosi postępowanie w zakresie
objętym tymi wyrokami i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu, wraz z orzeczeniem o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powód B. G. w pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa -
Oddziałowi Straży Granicznej w K. domagał się renty wyrównawczej ,poczynając
od stycznia 2004 r. za każdy miesiąc w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy
przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem w gospodarce narodowej, a
wysokością pobieranej policyjnej renty inwalidzkiej wraz z odsetkami liczonymi od
każdego 16 dnia danego miesiąca. Pozwem powód objął okres do grudnia 2006 r.
Pozwany Skarb Państwa Oddział Straży Granicznej w odpowiedzi na pozew wniósł
o oddalenie powództwa w całości.
Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2007 r. Sąd Rejonowy w K. oddalił powództwo.
Apelację powoda od tego wyroku Sąd Okręgowy oddalił wyrokiem z dnia 12 lipca
2007 r. Na skutek skargi kasacyjnej powoda Sąd Najwyższy uchylił powyższy
wyrok Sądu Okręgowego przekazał temu Sądowi sprawę do ponownego
rozpoznania. Następnie Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 19 grudnia 2008 r. uchylił
wyrok Sądu Rejonowego i przekazał temu Sądowi sprawę do ponownego
rozpoznania. Wyrokiem z dnia 29 lutego 2012 r., Sąd Rejonowy w Z. częściowo
uwzględnił powództwo zasądzając od pozwanego na rzecz powoda tytułem renty
wyrównawczej kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę w latach 2004 - 2011
(tj. 824,00 zł, 849,00 zł, 899,10 zł, 936,00 zł, 1.126,00 zł, 1.276,00 zł, 1.317,00 zł,
1.386,00 zł). W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone, zaś koszty
procesu zniesione wzajemnie. Na skutek apelacji pozwanego Sąd Okręgowy
wyrokiem z dnia 12 czerwca 2012 r., wydanym w sprawie IV Pa …/12, uchylił
zaskarżony wyrok w punkcie I, III, IV i V i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi
Rejonowemu do rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania apelacyjnego. Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2012 r. Sąd
Rejonowy w Z. zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Oddziału Straży
Granicznej w K. na rzecz powoda B. G. tytułem renty kwoty szczegółowo
wymienione w pkt I. 1-93, wraz z ustawowymi odsetkami, oddalił powództwo w
pozostałym zakresie oraz nie obciążył powoda kosztami procesu. W apelacji od
tego wyroku powód zarzucił, między innymi naruszenie art. 379 pkt 4 k.p.c. w
związku z niewłaściwym składem Sądu Okręgowego w sprawie IV Pa …/12.
Wyrokiem z dnia 26 lutego 2013 r., zaskarżonym rozpoznawaną skarga kasacyjną,
Sąd Okręgowy oddalił apelację i zasądził od powoda na rzecz pozwanego 600 zł
3
tytułem kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą. W
uzasadnieniu wyroku sąd stwierdził, między innymi, że „Kontrola instancyjna nie
daje podstaw do stwierdzenia nieważności w niniejszej sprawie.” W konkluzji
uzasadnienia Sąd uznał zarzuty apelacji za nieuzasadnione.
W skardze kasacyjnej powód zaskarżył powyższy wyrok w całości,
zarzucając między innymi nieważność postępowania, powstałą przez naruszenia
prawa procesowego - głównie art. 379 pkt 4 w związku z art. 386 § 5 i art. 39815
§ 2
k.p.c., art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, przez rozpoznanie sprawy zaskarżonej a także
sprawy o sygn. IV Pa …/12 przez niewłaściwy skład sędziowski oraz naruszenie
art. 328 § 1 k.p.c., przez nieuzasadnienie wyroku w kwestii stwierdzenia braku
podstaw do stwierdzenia nieważności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Trafny okazał się zarzut nieważności
postępowania w związku z naruszeniem art. 39815
§ 2 k.p.c. Poza tym, zasadnie
zarzucono naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., przez nieuzasadnienie wyroku w zakresie
apelacyjnego zarzutu nieważności postępowania. Ograniczenie uzasadnienia w tej
w kluczowej w apelacji kwestii do stwierdzenia, że „Kontrola instancyjna nie daje
podstaw do stwierdzenia nieważności w niniejszej sprawie” jest równoznaczne z
uchyleniem się Sądu od wyjaśnienia motywów wyroku w tym zakresie.
Jak wynika z przebiegu postępowania w sprawie, sędzia B. Ł. brał udział w
wydaniu zarówno wyroku Sądu Okręgowego w Z. z dnia 12 lipca 2007 r. (IV Pa
…/07), uchylonego wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2008 r., II PK
346/07, jak i wyroku z 12 czerwca 2012 r. (IV Pa …/12) oraz wyroku zaskarżonego
rozpoznawaną skargą kasacyjną. Nie brał natomiast udziału w wydaniu wyroku z
19 grudnia 2008 r. (IV Pa …/08), tj. pierwszego z wyroków Sądu Okręgowego w Z.
wydanych po wyżej wskazanym wyroku Sądu Najwyższego. Okoliczność ta, w
związku z treścią art. 39815
§ 2 k.p.c., wymaga zatem wyjaśnienia z uwagi na
wskazany wyżej kasacyjny zarzut wydania zaskarżonego wyroku w warunkach
nieważności postępowania, a także ze względu na obowiązek Sądu Najwyższego
wzięcia nieważności postępowania pod rozwagę z urzędu (art. 39813
§ 1 k.p.c.).
4
Stosownie do art. 39815
§ 2 k.p.c., w razie przekazania przez Sąd Najwyższy
sprawy do ponownego rozpoznania, sąd rozpoznaje ją w innym składzie. Użyte w
tym przepisie określenie „w innym składzie” należy rozumieć w ten sposób, że aby
skład sądu stał się „inny” żaden z sędziów, którzy wydali uchylone orzeczenie, nie
może już uczestniczyć w ponownym rozpoznaniu sprawy. Innymi słowy, ponowny
skład rozpoznający sprawę, aby był „inny”, musi być całkowicie osobowo
zmieniony. Zarówno gramatyczna, jak i celowościowa wykładnia rozważanego
przepisu przemawiają za wyłączeniem raz na zawsze od udziału w rozpoznawaniu
sprawy tego składu sądzącego, który uczestniczył w wydaniu uchylonego
orzeczenia. Skład sądu, który wydał uchylone orzeczenie, zostaje więc z mocy art.
39815
§ 2 k.p.c. ostatecznie wyłączony od ponownego rozpoznania sprawy. Ratio
legis tego przepisu sprowadza się do eliminowania wszelkich przyczyn mogących
rodzić jakiekolwiek wątpliwości co do bezstronności i obiektywizmu sędziego w
rozpoznawaniu określonej sprawy. Normy wyłączające z mocy prawa od
ponownego orzekania sędziego, który w tej samej sprawie brał udział w wydaniu
wyroku następnie uchylonego przez sąd wyższej instancji, mają zagwarantować
bezstronność sądu, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Ma
to uzasadnienie w aspekcie psychologicznym, wyrażającym się skłonnością do
nieprzyznawania się do popełnionych błędów i uchybień bądź oporem przed
zmianą już raz wyrobionego poglądu na tę samą sprawę. Chodzi więc o to, aby w
ponownym rozpoznaniu sprawy nie brał udziału sędzia, który uczestniczył we
wcześniejszej fazie postępowania i który z tych właśnie względów mógł nabrać
wewnętrznego przekonania co do oceny dowodów i okoliczności faktycznych (zob.
postanowienie SN z dnia 10 lipca 2007 r., II PZ 29/07, OSNP 2008, nr 19-20, poz.
291). Poza tym, przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w innym składzie,
ma zapewnić bezstronność w rozpoznaniu sprawy przy pełnym zachowaniu
niezawisłości sędziowskiej, przez eliminowanie sytuacji, w których sędzia przy
orzekaniu byłby związany wskazaniami Sądu Najwyższego w konkretnej sprawie,
wbrew własnemu przekonaniu, któremu dał już wyraz w uchylonym orzeczeniu.
Temu celowi sprzeciwiałaby się częściowa jedynie zmiana składu sędziowskiego,
zwłaszcza gdyby dotyczyła, np. tylko jednego sędziego (wyrok SN z dnia 2 lutego
2011 r., II CSK 423/10, LEX nr 1324265; zob. też wyroki SN z dnia: 14 maja
5
2003 r., I CK 416/02, LEX 121716; 25 sierpnia 1998 r., I PKN 268/98, OSNAP
1999, nr 18, poz. 575; 29 maja 1963 r., III PO 10/63, OSNCP 1963, nr 11, poz.
239).
Wobec powyższego należy uznać, że zgodnie z art. 39815
§ 2 k.p.c., w razie
uchylenia przez Sąd Najwyższy wyroku sądu drugiej instancji do ponownego
rozpoznania, sędzia uczestniczący w wydaniu uchylonego wyroku nie może brać
udziału w wydaniu nie tylko pierwszego wyroku po tym uchyleniu, lecz także
każdego kolejnego wyroku w tej sprawie.
Skoro obowiązek rozpoznania sprawy w innym składzie przez sąd drugiej
instancji wynika z mocy ustawy, to sprzeczny z przepisami prawa skład sądu
orzekającego z udziałem sędziego, który już raz brał udział w wydaniu w tej sprawie
orzeczenia, uchylonego następnie przez Sąd Najwyższy, z przekazaniem sprawy
do ponownego rozpoznania, powoduje nieważność postępowania w rozumieniu art.
379 pkt 4 k.p.c. Ten ostatni przepis stanowi bowiem, że nieważność postępowania
zachodzi, jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo
jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy. W takim
wypadku, Sąd Najwyższy na podstawie art. 386 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.
znosi postępowanie w zakresie objętym nieważnością (postanowienie SN z dnia 19
lipca 2000 r., II CKN 1124/98, LEX nr 1223579).
Wobec tego, że sędzia B. Ł. brał udział w wydaniu uchylonego przez Sąd
Najwyższy orzeczenia i w związku z tym nie mógł - po przekazaniu sprawy do
ponownego rozpoznania - orzekać w sprawie, a mimo to był w składzie, który wydał
wyrok z dnia 12 czerwca 2012 r. (IV Pa …/12) oraz wyrok zaskarżony
rozpoznawaną skargą kasacyjną, należało orzec, jak w sentencji (art. 39815
w
związku z art. 386 § 2 i art. 39821
k.p.c.).