Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 3/14
POSTANOWIENIE
Dnia 7 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku T. B.
przy uczestnictwie R. B. i M. sp. z o.o. z siedzibą
w K.
o podział majątku dorobkowego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 lutego 2014 r.,
zażalenia wnioskodawczyni
na postanowienie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 6 września 2013 r.,
uchyla zaskarżone orzeczenie, pozostawiając rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu
kończącym postępowanie w sprawie.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z 6 września 2013 r., wydanym po rozpoznaniu apelacji
uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego w W. z 25 września 2012 r. w
sprawie z wniosku T. B. przy uczestnictwie R. B. i M. spółka z o.o. o podział
majątku wspólnego, Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę
przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
W zażaleniu na postanowienie z 6 września 2013 r. wnioskodawca zarzuciła,
że zostało ono wydane z naruszeniem przepisu art. 386 § 4 k.p.c. poprzez
nieuzasadnione uchylenie postanowienia Sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w sytuacji, gdy nie zaszła żadna
z dwóch przesłanek wymaganych tym przepisem dla wydania orzeczenia
kasatoryjnego, tj. sprawa nie wymagała przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości ani też nie doszło do nierozpoznania przez Sąd Rejonowy
istoty sprawy.
Wnioskodawca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz
o zasądzenie od uczestnika na jej rzecz kosztów postępowania zażaleniowego
ewentualnie pozostawienie Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Obowiązujący model postępowania cywilnego zakłada, że druga instancja
jest instancją merytoryczną, w ramach której rozpoznanie sprawy powinno nastąpić
ex novo i prowadzić do wydania rozstrzygnięcia kończącego spór pomiędzy
stronami. Sąd drugiej instancji rozpoznając sprawę dokonuje własnych ustaleń
faktycznych, bazując na materiale zebranym w pierwszej instancji,
prowadząc w razie potrzeby własne postępowanie dowodowe oraz stosuje
właściwe przepisy prawa materialnego. Takie podejście do zakresu rozpoznania
i orzekania w postępowaniu apelacyjnym znajduje potwierdzenie w orzecznictwie.
W uchwale składu siedmiu sędziów z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07
(OSNC 2008, nr 6, poz. 55), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że sąd drugiej instancji
rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej
zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty
3
dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak
z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.
2. Zgodnie z art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. uchylenie wyroku (postanowienia co do
istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym, w związku z art. 13 § 2 k.p.c.)
połączone z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej
instancji może nastąpić w razie stwierdzenia nieważności postępowania przed
sądem pierwszej instancji i zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym
nieważnością, nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji
oraz wtedy, gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości.
Art. 3941
§ 11
k.p.c. – w brzmieniu obowiązującym od 3 maja 2012 r.,
a nadanym mu ustawą z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381) –
stanowi, że zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie uchylenia
przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania mu sprawy
do ponownego rozpoznania. Zażalenie na orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej
instancji ma służyć skontrolowaniu, czy zostało ono prawidłowo wydane w jednej
z wymienionych wyżej sytuacji. Przy jego rozpoznawaniu Sąd Najwyższy nie bada
istoty sprawy, tego, co w świetle zgłoszonego żądania i jego podstawy faktycznej
stanowiło przedmiot postępowania, lecz jedynie ocenia, czy stwierdzone przez sąd
odwoławczy okoliczności są tymi, które w świetle art. 386 § 2 i § 4 k.p.c.
usprawiedliwiają wydanie wyroku kasatoryjnego, zamiast - co powinno być regułą -
wyroku reformatoryjnego. Środek odwoławczy unormowany w art. 3941
§ 11
k.p.c.,
przy całej swojej specyfice, pozostaje zażaleniem, nie służy zatem ocenie
prawidłowości czynności procesowych sądu podjętych w celu wydania
rozstrzygnięcia co do istoty sprawy ani także zaprezentowanego przez ten sąd
poglądu na temat wykładni prawa materialnego mającego zastosowanie w sprawie.
Kontrola Sądu Najwyższego o tak określonych granicach nie zmierza
do oceny zasadności żądania pozwu (wniosku) ani także apelacji i nie polega na
merytorycznym badaniu stanowiska prawnego sądu drugiej instancji.
4
3. Po zmianie art. 386 § 4 k.p.c. z dniem 1 stycznia 2000 r. nawet potrzeba
znacznego uzupełnienia postępowego dowodowego nie może stanowić podstawy
do wydania przez sąd drugiej instancji orzeczenia kasatoryjnego; może nią być - jak
wynika jednoznacznie z obecnego brzmienia tego przepisu, oprócz nierozpoznania
przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy - tylko konieczność przeprowadzenie
postępowania dowodowego w całości.
W niniejszej sprawie przedmiotem rozpoznania Sądów obu instancji było
żądanie dokonania podziału majątku wspólnego wnioskodawcy i uczestnika. Sąd
Rejonowy zgromadził dane na temat składu, wartości tego majątku, roszczeń
podlegających rozliczeniu w postępowaniu i uznał, że istnieją podstawy do
stanowczego rozstrzygnięcia o podziale niektórych składników majątku wspólnego
stron. Rozstrzygnięcie to zostało poprzedzone wyjaśnieniem kwestii spornych
w bardzo rozbudowanym postępowaniu dowodowym, na którego kształt i przebieg
obie strony miały wpływ. Aktualnie nie ma żadnych podstaw do stawiania tezy,
że postępowanie dowodowe, choćby w zakresie tych składników majątku, których
dotyczy postanowienie częściowe, nie zostało przeprowadzone w całości, a tylko
taka okoliczność mogłaby usprawiedliwiać wydanie orzeczenia kasatoryjnego przez
Sąd drugiej instancji. Jeśli Sąd ten uważa, że niektóre spośród nieruchomości
objętych podziałem wchodzą w skład przedsiębiorstwa, na którego prowadzenie
powoływał się uczestnik, to nie ma żadnych przeszkód ku temu, by po stosownym
uzupełnieniu postępowania dowodowego albo po ponownym przeanalizowaniu
materiału dowodowego zebranego już w aktach sprawy i dokonaniu jego oceny,
we własnym zakresie ustalił, czy taka sytuacja ma miejsce i których nieruchomości
dotyczy. Orzeczenie działowe wydawane w postępowaniu nieprocesowym musi
realizować standardy systemowe obowiązujące w prawie rzeczowym, ale o tym,
czy będzie zaspakajało indywidulany interes strony postępowania decyduje jej
postawa procesowa manifestowana przede wszystkim w postępowaniu przed
sądem pierwszej instancji, na którą składa się aktywność w zgłaszaniu twierdzeń
i dowodów zmierzających dla ich wykazania oraz współdziałanie z sądem
w wyjaśnianiu okoliczności spornych, w tym przede wszystkim terminowe
wykonywanie zarządzeń wydawanych po to, by postępowanie miało sprawny
przebieg. Możliwości uzupełnienia materiału dowodowego w postępowaniu
5
działowym toczącym się przed sądem drugiej instancji oceniane muszą być przez
pryzmat przesłanek ustalonych w art. 381 k.p.c.
Skoro trafne okazały się zarzuty zażalenia, to – na podstawie art. 39415
§ 1
zdanie pierwsze k.p.c. w zw. z 3941
§ 3 i art. 108 § 2 oraz art. 39821
k.p.c. -
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie, pozostawiając Sądowi drugiej
instancji rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.
jw