Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 345/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący)
SSN Piotr Hofmański
SSA del. do SN Dariusz Kala (sprawozdawca)
Protokolant Dorota Szczerbiak
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika
w sprawie A. C.
skazanego z art. 197 § 1 kk i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 19 lutego 2014 r.,
kasacji, wniesionych przez obrońcę skazanego oraz prokuratora
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 4 czerwca 2013 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w J.
z dnia 26 marca 2013 r.,
I. uchyla w części (pkt. I,II,III) zaskarżony przez prokuratora
wyrok Sądu Okręgowego w P. i sprawę w tym zakresie
przekazuje temu Sądowi do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym;
II. oddala kasację obrońcy skazanego jako oczywiście
bezzasadną i w tej części obciąża skazanego kosztami sądowymi
za postępowanie kasacyjne.
2
UZASADNIENIE
A. C. został oskarżony o to, że:
I. bliżej nieustalonej daty, końcem czerwca lub początkiem lipca 2012 r. w P.
przemocą polegającą na uderzeniu w twarz doprowadził N. C. do obcowania
płciowego w ten sposób, że włożył siłą członka do jej ust zmuszając do odbycia
stosunku oralnego tj. o przestępstwo z art. 197 § 1 k.k.
II. w dniu 6 lipca 2012 r. w P., przemocą polegającą na złapaniu za ręce, położeniu
na łóżko, a następnie przygniataniu własnym ciałem i przytrzymywaniu rękami w
sposób uniemożliwiający wyswobodzenie się, doprowadził N. C. do obcowania
płciowego, w ten sposób, że siłą włożył członka do jej pochwy odbywając z nią
stosunek cielesny tj. o przestępstwo z art. 197 § 1 k.k.
III. w nocy z 9/10 lipca 2012 r. w P., przemocą polegającą na szarpaniu,
popychaniu na kominek a następnie - podczas próby ucieczki - ciągnięciu za włosy
i doprowadzeniu do domu, rzuceniu na podłogę i wielokrotnym pobiciu rękami i
pięściami po twarzy, głowie i całym ciele zmusił N. C. do obcowania płciowego w
ten sposób, że siłą włożył członka do jej ust zmuszając do odbycia stosunku
oralnego, a następnie siłą włożył członka do jej pochwy odbywając z nią stosunek
cielesny powodując wskutek pobicia obrażenia ciała w postaci: zasinienia okolicy
oczodołu lewego z zasinieniem obu powiek oka lewego, zasinienia tylnej
powierzchni małżowiny usznej lewej, zasinienia 3x1 cm w okolicy skroniowej tuż za
małżowiną uszną lewą, linijnego zasinienia długości 7 cm na przyśrodkowej
powierzchni ramienia lewego, linijnych zadrapań kręgosłupa okolicy piersiowej,
zasinień górnej krawędzi oczodołu prawego z zasinieniem powieki górnej oka
prawego i drobnych zasinień małżowiny usznej prawej, skutkujące rozstrojem
zdrowia na okres czasu nie dłużej niż siedem dni tj. o przestępstwo z art. 197 § 1
k.k. i art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,
przy czym czynów opisanych w pkt I - III oskarżony dopuścił się w podobny sposób,
w krótkich odstępach czasu, działając w ciągu przestępstw z art. 91 § 1 k.k.
IV. od bliżej nieustalonego dnia czerwca 2012 r. do 10 lipca 2012 r. w P., działając
czynem ciągłym, w krótkich odstępach czasu, ze z góry powziętym zamiarem,
wielokrotnie groził N. C. pobiciem, zabójstwem, spowodowaniem krzywdy u
3
członków jej rodziny, a także wywiezieniem w bagażniku samochodu do burdelu na
Ukrainę, przy czym groźby te wzbudziły uzasadnioną obawę co do ich spełnienia tj.
o przestępstwo z art. 190 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
Wyrokiem z dnia 26 marca 2013 r. Sąd Rejonowy w J. uznał oskarżonego A.
C. za winnego:
1. popełnienia czynów opisanych wyżej w punktach I i II, a stanowiących
przestępstwa z art. 197 § 1 k.k. przyjmując, iż oskarżony w/w czynów opisanych w
punktach I i II dopuścił się w krótkich odstępach czasu, w podobny sposób, zanim
zapadł pierwszy chociażby nieprawomocny wyrok co do któregokolwiek z tych
przestępstw to jest w warunkach ciągu przestępstw określonego w art. 91 § 1 k.k. i
za to na zasadzie art. 197 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. sąd skazał oskarżonego
na karę 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności;
2. tego, że w nocy z 9/10 lipca 2012 r. w P., przemocą polegającą na popchnięciu
na kominek a następnie — podczas próby ucieczki — ciągnięciu za włosy i
doprowadzeniu do domu, rzuceniu na podłogę i wielokrotnym uderzaniu rękami i
pięściami po twarzy, głowie i całym ciele, czym przełamał jej opór doprowadził N. C.
do obcowania płciowego w ten sposób, że włożył członka do jej ust zmuszając do
odbycia stosunku oralnego a następnie włożył członka do jej pochwy odbywając z
nią stosunek cielesny powodując wskutek uderzeń obrażenia ciała w postaci:
zasinienia okolicy oczodołu lewego z zasinieniem obu powiek oka lewego,
zasinienia tylnej powierzchni małżowiny usznej lewej, zasinienia 3x1 cm w okolicy
skroniowej tuż za małżowiną uszną lewą, linijnego zasinienia długości 7 cm na
przyśrodkowej powierzchni ramienia lewego, linijnych zadrapań kręgosłupa okolicy
piersiowej, zasinień górnej krawędzi oczodołu prawego z zasinieniem powieki
górnej oka prawego i drobnych zasinień małżowiny usznej prawej, skutkujące
rozstrojem zdrowia na okres nie dłużej niż siedem dni, co stanowi przestępstwo z
art. 197 § 1 k.k. i art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na zasadzie art. 197
§ 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. sąd skazał oskarżonego na karę 2 (dwóch) lat i 6
(sześciu) miesięcy pozbawienia wolności;
3. za winnego popełnienia czynu opisanego wyżej w punkcie IV, a stanowiącego
przestępstwo z art. 190 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to na zasadzie art. 190 § 1
k.k. sąd skazał oskarżonego na karę 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności.
4
Na zasadzie art. 85 k.k., art. 86 § 1 k.k. i art. 91 § 2 k.k. w miejsce
orzeczonych oskarżonemu w punktach 1, 2, 3 wyroku jednostkowych kar
pozbawienia wolności sąd wymierzył karę łączną 3 (trzech) lat i 6 (sześciu)
miesięcy pozbawienia wolności (pkt 4 wyroku).
Na zasadzie art. 46 § 2 k.k. sąd orzekł wobec oskarżonego nawiązkę
poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonej N. C. kwoty 4 000 złotych (pkt 5 wyroku).
Na zasadzie art. 41a § 1 k.k. sąd orzekł wobec oskarżonego środek karny w
postaci zakazu kontaktowania się z N. C. na okres 5 lat i środek karny w postaci
zakazu zbliżania się do N.C. na okres 5 lat (pkt 6 wyroku).
Na zasadzie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej oskarżonemu kary
pozbawienia wolności sąd zaliczył okres zatrzymania i tymczasowego aresztowania
od dnia 11. 07. 2012 r. do dnia 26. 03. 2013 r. (pkt 7 wyroku).
Powyższym wyrokiem rozstrzygnięto także o dowodach rzeczowych oraz
kosztach procesu (pkt. 8 i 9 wyroku).
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 26 marca 2013 r. wniósł
obrońca oskarżonego, który zaskarżając wyrok w całości zarzucił:
„1. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść tego wyroku a
mianowicie art. 4 k.p.k., art. 410 k.p.k. i art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. przez
nierozważenie, że:
- w postępowaniu przygotowawczym zupełnie nie sprawdzono wyjaśnień
oskarżonego,
- sposób działania oskarżonego określony przez Sąd I instancji w czynach
przypisanych oskarżonemu w pkt 2 i w pkt 3 wyroku powinien spowodować u
pokrzywdzonej jakiekolwiek ślady odbycia stosunku siłowego a takich śladów lekarz
A. C. nie stwierdził u pokrzywdzonej;
2. obrazę przepisów postępowania a mianowicie art. 192 k.p.k. w zw. z art. 201
k.p.k. i art. 361 k.p.k. mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, poprzez
oparcie się przy ocenie wiarygodności zeznań świadka N. C. na opinii sądowo-
psychologicznej wydanej przez biegłą psycholog B. P., podczas gdy biegła ta nie
uczestniczyła przy przesłuchaniu tego świadka, co skutkuje uznaniem, iż wydana
przez tą biegłą opinia jest niepełna i nie może stanowić podstawy do oceny
wiarygodności zeznań tego świadka;
5
3. obrazę przepisów postępowania a mianowicie art. 366 § 1 k.p.k. i art. 391 § 3
k.p.k. w zw. z art. 389 § 2 k.p.k. mającą wpływ na treść wyroku, poprzez
niewyjaśnienie sprzeczności w zeznaniach złożonych w postępowaniu
przygotowawczym przez pokrzywdzoną N. C., a tym samym niewyjaśnienie
wszystkich istotnych okoliczności sprawy dotyczących gwałtów i gróźb pozbawienia
pokrzywdzonej życia;
4. obrazę przepisów postępowania a mianowicie art. 4 k.p.k. i art. 7 k.p.k. mającą
wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia przez naruszenie zasady, iż podstawą
orzeczenia powinny być okoliczności przemawiające także na korzyść oskarżonego
oraz dowolną ocenę zeznań świadka lekarza A. C., który pierwszy badał
ginekologicznie pokrzywdzoną N. C. i na podstawie stwierdzonych badań nie
stwierdził użycia przemocy w stosunku do pokrzywdzonej,
 nieuwzględnienie w treści wyroku opinii biegłego ginekologa J. G., który to
dowód Sąd dopuścił z urzędu, a która to opinia w całej rozciągłości
koresponduje z zeznaniami świadka A. C. i jest korzystna dla oskarżonego
bo w sposób jednoznaczny wykazuje, że z uwagi na brak jakichkolwiek
śladów przemocy nie mogło dojść do stosunku siłowego;
5. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku mający wpływ na
jego treść w zakresie wszystkich zarzuconych oskarżonemu czynów poprzez
uznanie, że zgromadzone w sprawie dowody pozwalają na przypisanie
oskarżonemu A. C. popełnienia zarzucanych mu czynów, podczas gdy rzetelna
analiza materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie w tym przede wszystkim
opinia biegłego lekarza J. G. i zeznania lekarza med. A. C. prowadzą do
jednoznacznego wniosku, że oskarżony nie dopuścił się zarzucanych mu
przestępstw”.
Podnosząc powyższe zarzuty obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego od wszystkich zarzucanych mu aktem
oskarżenia czynów, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.
Wyrokiem z dnia 4 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy w P.:
I. uniewinnił oskarżonego od zarzutu popełnienia przestępstw z art. 197 § 1 k.k. w
zw. z art. 91 § 1 k.k. opisanych w punkcie I wyroku;
6
II. uniewinnił oskarżonego od zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 190 § 1 k.k. w
zw. z art. 12 k.k. opisanego w punkcie III wyroku;
III. uchylił punkt IV zaskarżonego wyroku;
IV. w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy;
V. kosztami postępowania odwoławczego obciążył Skarb Państwa.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 4 czerwca 2013 r. wniósł
prokurator Prokuratury Okręgowej. Zaskarżając wyrok „w pkt. I i III na niekorzyść
oskarżonego zarzucił rażącą obrazę przepisów prawa procesowego mającą istotny
wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 457 § 3 k.p.k. i
art. 424 § 1 k.p.k., która wyraża się w braku szczegółowej analizy całości materiału
dowodowego sprawy i wykazania na czym polegał błąd rozumowania Sądu a quo,
pominięciu w uzasadnieniu wyroku istotnych faktów i dowodów mających znaczenie
dla rozstrzygnięcia, a także nadaniu innym dowodom i faktom, które nie znajdują
oparcia w ujawnionym materiale dowodowym, co uwzględniając odmienne
orzekanie przez Sąd odwoławczy, co do istoty sprawy - nakazuje uznać taką ocenę
dowodów za wykraczającą poza ramy oceny swobodnej i obiektywizmu”.
Odwołując się do tak sformułowanego zarzutu prokurator wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Kasację od powyższego wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając ten wyrok w
części, w której utrzymano nim w mocy wyrok sądu pierwszej instancji, wniósł także
obrońca oskarżonego. Wobec oddalenia kasacji obrońcy jako oczywiście
bezzasadnej (punkt drugi wyroku Sądu Najwyższego), w tym zakresie uzasadnienia
pisemnego nie sporządzono.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja prokuratora okazała się zasadna.
Przystępując do wyjaśnienia powodów uwzględnienia kasacji należy
wskazać, że Sąd Najwyższy stwierdził, w zakresie poniżej wskazanym, istnienie
rażących naruszeń przepisów prawa procesowego mogących mieć istotny wpływ
na treść wyroku odwoławczego.
Przed przystąpieniem do wywodów odnoszących się bezpośrednio do
zarzutu kasacyjnego trzeba nadmienić, że w części wstępnej nadzwyczajnego
7
środka zaskarżenia prokurator nie określił w sposób precyzyjny zakresu
zaskarżenia. W kasacji wskazano bowiem (być może sugerując się numeracją
czynów przypisanych oskarżonemu w wyroku sądu pierwszej instancji), że ten
środek zaskarżenia odnosi się do pkt. I i III wyroku sądu odwoławczego.
Tymczasem kompleksowa analiza części wstępnej kasacji i jej uzasadnienia
poczyniona przez pryzmat art. 118 § 1 i 2 k.p.k. (przepis ten nakazuje
dokonywanie oceny czynności procesowej wedle rzeczywistej treści złożonego
oświadczenia) pozwala przyjąć, że rzeczywistą wolą prokuratora było zaskarżenie
reformatoryjnego wyroku sądu odwoławczego w części uniewinniającej (pkt I, II)
oraz w części, w której w konsekwencji wydanych rozstrzygnięć uniewinniających
uchylono orzeczenie o karze łącznej (pkt III).
Na marginesie należy również wskazać, że sentencja wyroku sądu
odwoławczego w pkt. I – III nie odpowiadała w pełni treści art. 437 § 1 i 2 k.p.k. Sąd
odwoławczy, chcąc uniewinnić oskarżonego od zarzutów popełnienia określonych
przestępstw (i w konsekwencji uchylić rozstrzygnięcie zamieszczone w pkt. 4
wyroku skazującego dotyczące kary łącznej), powinien najpierw w sentencji swego
wyroku wskazać, że „zmienia zaskarżony wyrok”. Tego rodzaju zwrotu,
wymaganego treścią art. 437 § 1 i 2 k.p.k., w wyroku odwoławczym zabrakło.
Przechodząc do oceny zasadności zarzutu kasacyjnego sformułowanego
przez prokuratora trzeba wskazać, że w istocie uzasadnienie wyroku
odwoławczego nie udziela zgodnej z treścią art. 424 § 1 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k.
odpowiedzi na pytanie, dlaczego doszło do zmiany wyroku sądu pierwszej instancji
i uniewinnienia oskarżonego od popełnienia czynów opisanych w pkt. 1 i 3 tego
wyroku.
W judykaturze Sądu Najwyższego trafnie podkreśla się, że zmiana wyroku
sądu pierwszej instancji i orzekanie odmienne co do istoty sprawy (w tym w
szczególności uniewinnienie oskarżonego) możliwe jest wówczas, gdy dowody
zebrane przez sąd pierwszej instancji mają jednoznaczną wymowę, zaś ocena tych
dowodów dokonana przez ten sąd jest oczywiście wadliwa (wyrok SN z 3.10.2007
r., II KK 198/07, Lex nr 346231; uzasadnienie wyroku SN z 2.02.2012 r., IV KK
306/11, Lex nr 1119561). Obowiązkiem sądu odwoławczego orzekającego w tej
sprawie było wykazanie tych elementów w uzasadnieniu wydanego wyroku, przy
8
czym z uwagi na poczynienie przez Sąd Okręgowy odmiennych ustaleń w sferze
faktów, uzasadnienie wyroku tego sądu powinno być zgodne nie tylko z treścią art.
457 § 3 k.p.k., ale także z treścią art. 424 § 1 k.p.k. Analiza i ocena dowodów
dokonywana w instancji ad quem (prowadząca do odmiennych ustaleń faktycznych
w sferze winy niż te poczynione w sądzie pierwszej instancji) powinna respektować
treść art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k.
Prawidłowo sporządzone uzasadnienie wyroku, w tym wyroku
odwoławczego, powinno pozwolić na dokonanie realnej oceny, czy w działaniach
sądu nie było dowolności lub wręcz arbitralności (zob. P. Wiliński, [w:] System
prawa karnego procesowego pod red. P. Hofmańskiego. Tom I. Zagadnienia
ogólne, cz. 1, Warszawa 2013, s. 700). Brak dowolności i arbitralności w działaniu
sądu wyznacza zaś tożsamość konstytucyjną tego organu (i szerzej wymiaru
sprawiedliwości) na równi z takimi elementami wskazanymi wprost w art. 45 ust. 1
Konstytucji RP jak niezależność, bezstronność i niezawisłość sądu (zob.
uzasadnienie wyroku TK z 16.01.2006 r., SK 30/05, OTK-A 2006/1/2 oraz
uzasadnienie postanowienia TK z 11.04.2005 r., SK 48/04, OTK-A 2005/4/45).
Powyższe stanowisko jest akceptowane w judykaturze Sądu Najwyższego,
który to w uzasadnieniu wyroku z 4.11.2003 r. (V KK 73/03, LEX nr 84219)
stwierdził: „nie można zapominać, że uzasadnienie ma za cel, nie tylko przekonać o
trafności zaskarżonego orzeczenia sąd odwoławczy lub sąd kasacyjny, bo te o jego
trafności niekiedy mogą powziąć przekonanie po analizie zebranych w sprawie
materiałów dowodowych, ale także strony oraz środki społecznego przekazu, które
na podstawie uzasadnienia przede wszystkim tę trafność oceniają a w każdym
razie wyrabiają w sobie przekonanie o rzetelności wyrokowania. Dlatego
uzasadnienie pełni nie tylko funkcję procesową, ale także buduje autorytet wymiaru
sprawiedliwości i kształtuje zewnętrzne przekonanie o sprawiedliwości orzeczenia,
wobec czego tolerowanie w obrocie prawnym orzeczeń uzasadnionych w sposób
rażąco odbiegający od reguł określonych w art. 457 i 424 k.p.k. nie jest możliwe”
(zob. też C. Nowak, Rzetelny proces karny w orzecznictwie Sądu Najwyższego [w:]
P. Wiliński (red.), Rzetelny proces karny w orzecznictwie sądów polskich i
międzynarodowych, Warszawa 2009, s. 252).
9
Sąd Okręgowy w sporządzonym uzasadnieniu nie zadośćuczynił
standardom wskazanym w treści art. 424 § 1 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. Czyniąc
odmienne niż sąd pierwszej instancji ustalenia, które przywiodły go do częściowej
zmiany wyroku sądu pierwszej instancji, naruszył również treść art. 7 k.p.k. i art.
410 k.p.k. W konsekwencji uchybił nie tylko wskazanym wyżej przepisom k.p.k., ale
również standardom wynikającym z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP formułującym
prawo do sądu i określającym elementy składowe tego prawa. Dalsze uwagi
potwierdzą trafność stawianych tutaj tez.
W tej sprawie dowody zebrane przez Sąd Rejonowy uznać należy za
kompletne w części odnoszącej się do skazania oskarżonego za przestępstwa
przypisane mu w pkt. 1 i 3 wyroku, zaś wymowa tych dowodów jest jednoznaczna.
Wskazuje na to lektura uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji
skonfrontowana ze zgromadzonym w aktach sprawy i wprowadzonym do podstawy
wyrokowania materiałem dowodowym. Dodać trzeba, że ocena dowodów
poczyniona przez sąd pierwszej instancji jest pełna, drobiazgowa, wręcz
detalistyczna. Poczyniona została zgodnie z wymogami art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k. i
art. 424 § 1 k.p.k. w obszernym uzasadnieniu wyroku. Sąd Rejonowy omówił każdy
z dowodów, wywód ten prowadził dostrzegając wzajemne powiązania zachodzące
pomiędzy poszczególnymi środkami dowodowymi, a następnie wskazał, dlaczego
danemu dowodowi daje wiarę lub też dlaczego dania wiary temu dowodowi
odmawia. Tak więc nie można zaaprobować tezy Sądu Okręgowego, że ocena
dowodów dokonana przez instancję a quo była wadliwa.
Sąd Okręgowy zmieniając wyrok sądu pierwszej instancji i uniewinniając
oskarżonego od popełnienia określonych czynów przestępnych nie wskazał
przekonującej argumentacji (zgodnej z art. 424 § 1 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k.), która
pozwalałaby na przyjęcie, że wydany wyrok odwoławczy w części, w której
zmieniono nim wyrok sądu pierwszej instancji i odmiennie rozstrzygnięto co do
istoty sprawy, jest prawidłowy. W tym zakresie doszło nie tylko do rażącego
naruszenia treści art. 424 § 1 k.p.k., ale także treści art. 457 § 3 k.p.k., skoro z
lakonicznego uzasadnienia wyroku odwoławczego nie wynika w istocie dlaczego
zarzuty apelacyjne obrońcy okazały się zasadne.
10
Nie ma racji Sąd Okręgowy, iż niezawiadomienie oskarżonego o miejscu i
czasie czynności przesłuchania świadka N. C. przez sąd w postępowaniu
przygotowawczym (art. 316 § 3 k.p.k.) i niezagwarantowanie udziału w tej
czynności stronie biernej procesu (zaistniało tutaj w istocie naruszenie przepisu
prawa procesowego), należy postrzegać jako mogące mieć wpływ na treść wyroku.
Sąd Okręgowy nie wskazał w sposób wymagany w art. 457 § 3 k.p.k. na czym ten
wpływ miałby polegać. Analiza obszernych, szczegółowych i przekonujących
zeznań pokrzywdzonej złożonych w trakcie przesłuchania przed sądem w
postępowaniu przygotowawczym, przy uwzględnieniu treści opinii psychologicznej
biegłej B. P. oraz pozostałych dowodów osobowych zaakceptowanych przez sąd a
quo, nakazuje przyjąć, że ewentualny udział oskarżonego w czynności
przesłuchania pokrzywdzonej nie spowodowałby istotnej zmiany treści jej zeznań w
części odnoszącej się do faktów głównych. Trzeba w tym miejscu szczególnie
zaakcentować, że biegła B. P. podkreśliła brak zakłóceń i deficytów w obszarze
odpowiedzialnym za zdolności percepcyjne pokrzywdzonej tj. spostrzeganie,
zapamiętywanie i odtwarzanie.
Prawdą jest, że zeznania N. C. składane przed sądem w postępowaniu
przygotowawczym różniły się stopniem szczegółowości oraz co do opisu pewnych
okoliczności od oświadczeń procesowych składanych przez tę pokrzywdzoną w
ramach ustnego zawiadomienia o przestępstwie. Nie ma tutaj jednak różnic, które
mogłyby podważyć trafność stanowiska Sądu Rejonowego co do sprawstwa
oskarżonego w odniesieniu do czynów przestępnych przypisanych mu w pkt. 1 i 3
wyroku. Do wszystkich różnic w oświadczeniach procesowych pokrzywdzonej (w
tym dotyczących ilości zdarzeń przestępnych) Sąd Rejonowy odniósł się w sposób
bardzo analityczny (na trzech stronach uzasadnienia), omówił je i wytłumaczył ich
etiologię. Sąd Okręgowy uczynił zaś ze wspomnianych różnic główny argument
przemawiający za koniecznością wydania wyroku reformatoryjnego, wskazując
ogólnikowo i nieprzekonująco w kontekście treści art. 424 § 1 k.p.k. i art. 457 § 3
k.p.k., że powinny one prowadzić do zmiany wyroku i uniewinnienia oskarżonego
od części przypisanych mu przestępstw.
Sąd Okręgowy nieprecyzyjnie wskazał, że Sąd Rejonowy tłumaczył
wspomniane różnice w zeznaniach pokrzywdzonej jedynie stanem emocjonalnym
11
świadka w dniach 10 i 12 lipca 2012 r. Tymczasem Sąd Rejonowy poświęcił
odrębny, obszerny i wielowątkowy wywód kwestii przyczyn określonych różnic w
zeznaniach pokrzywdzonej i wyjaśnił je przekonująco wieloma argumentami (vide k.
22 i n. uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji).
Sąd Rejonowy analizował też poszczególne zeznania świadka
(pokrzywdzonej) N. C. na tle innych dowodów osobowych, w tym na tle opinii
biegłej psycholog B. P. Wywód Sądu Rejonowego w tym zakresie (k. 22 – 26
uzasadnienia) jest bardzo szczegółowy, analityczny i przekonujący, zaś wywód
Sądu Okręgowego ogólny i pobieżny, pomijający całokształt dowodów. Wobec tego
uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego nie spełnia w tej części standardu
wytyczonego treścią art. 424 § 1 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k.
Sąd Okręgowy podejmując próbę podważenia wiarygodności zeznań
pokrzywdzonej w odniesieniu do czynów przypisanych oskarżonemu w pkt. 1
wyroku sądu pierwszej instancji (przestępstwa zgwałcenia realizowane w ramach
ciągu przestępstw) zupełnie abstrahuje od innych zebranych w tej sprawie
dowodów, na które powołał się organ pierwszej instancji (k. 10,17, 20, 22, 23
uzasadnienia wyroku), dokonując kompleksowej i tym samym zgodnej z prawem
(art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 424 § 1 k.p.k.) oceny dowodów. Zupełnie dowolnie
brzmi w tym zakresie stanowisko Sądu Okręgowego, że opór pokrzywdzonej w
odniesieniu do wskazanych wyżej czynów realizowanych przez oskarżonego nie
miał charakteru rzeczywistego.
Nie przekonuje w kontekście wymogów art. 424 § 1 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k.
ogólnikowy i oderwany od kompleksowej oceny dowodów wywód Sądu
Okręgowego, że doszło do dekompletacji znamion przestępstw przypisanych
oskarżonemu w pkt. 1 wyroku skazującego. Sąd Rejonowy w sposób przekonujący
wykazał, że wszystkie podmiotowe i przedmiotowe znamiona przestępstwa
zgwałcenia zostały w tym zakresie zrealizowane (k. 48 i n. uzasadnienia).
W powyższym kontekście musi dziwić pouczająca konstatacja sądu
odwoławczego skierowana do sądu pierwszej instancji, iż „do oceny zeznań
świadka [pokrzywdzonej – przyp. SN] należało podchodzić z dużą dozą
ostrożności, tak aby pozostawała ona rzeczową i logiczną”. Wszystkim tym
standardom odpowiada uzasadnienie wyroku Sądu Rejonowego w części, w której
12
odnosi się ono do oceny zeznań pokrzywdzonej. Natomiast nie odpowiada tym
standardom uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w części, w której zmieniono
tym wyrokiem orzeczenie sądu pierwszej instancji.
Odpowiednio powyższe uwagi odnoszą się do dokonanej przez Sąd
Okręgowy oceny zeznań pokrzywdzonej w odniesieniu do czynu przypisanego
oskarżonemu w pkt. 3 wyroku sądu pierwszej instancji. I tutaj Sąd Okręgowy
prowadzi ogólny w swej treści wywód, który przywodzi go do wniosku, że oskarżony
nie wyczerpał znamion przestępstwa z art. 190 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. Analiza
zeznań pokrzywdzonej dokonywana jest w sposób wybiórczy, nie obejmuje innych
dowodów zgromadzonych w tym postępowaniu, na które powołuje się Sąd
Rejonowy (k. 1 – 8 uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji). Sąd Okręgowy
wskazując, że groźby karalne kierowane przez oskarżonego do pokrzywdzonej w
nocy z 9/10.07.2012 r. stanowiły element przestępstwa zgwałcenia pomija tę istotną
okoliczność, że Sąd Rejonowy przyjął, iż oskarżony przemocą doprowadził
wówczas pokrzywdzoną do obcowania płciowego (pkt 2 wyroku sądu pierwszej
instancji). Prawdą jest, że w tym czasie oskarżony również groził pokrzywdzonej,
jednak część z tych gróźb karalnych nie miała związku z realizowanym
zgwałceniem (np. „rano wywiozę cię na Ukrainę do burdelu i tam odrobisz moje
pieniądze”).
W zarzucie kasacyjnym trafnie podniesiono więc rażące naruszenie art. 7
k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 424 § 1 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k., których dopuścił się
Sąd Okręgowy. Odnosząc się w tym miejscu jeszcze do kwestii naruszenia art. 410
k.p.k. i art. 7 k.p.k. trzeba wskazać, że ten pierwszy przepis nakazuje oparcie
podstawy faktycznej wyroku na całokształcie okoliczności ujawnionych w toku
rozprawy, zaś drugi formułuje kryteria oceny dowodów. Sąd Okręgowy nie
wskazując w sposób wyczerpujący dowodów będących podstawą nowych ustaleń
faktycznych oraz nie przeprowadzając oceny dowodów zgodnej z zasadą
swobodnej oceny dowodów, dopuścił się rażącego naruszenia art. 410 k.p.k. i art. 7
k.p.k.
Nie ma natomiast racji prokurator, powołując się w zarzucie kasacyjnym na
„rażące naruszenie przez Sąd Okręgowy zasady obiektywizmu”. Przyjęcie, że
doszło do naruszenia tej zasady (wyrażonej w treści art. 4 k.p.k.) wymagało
13
wykazania „złamania” konkretnych przepisów gwarantujących jej przestrzeganie, w
tym w szczególności art. 40 k.p.k. (iudex inhabilis) i art. 41 k.p.k. (iudex suspectus).
Z tego rodzaju naruszeniami w tej sprawie nie mieliśmy do czynienia. Stwierdzone
uchybienia w sferze art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 424 § 1 k.p.k. i art. 457 § 3
k.p.k. nie były pochodną kierunkowego nastawienia Sądu Okręgowego do sprawy.
Powyższe rażące naruszenia art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 424 § 1 k.p.k. i
art. 457 § 3 k.p.k. mogły mieć istotny wpływ na treść wyroku odwoławczego (art.
523 § 1 k.p.k.). Podkreślić w tym miejscu należy, że rażące naruszenie prawa
mogące mieć istotny wpływ na treść wyroku zachodzi wówczas, gdy jest ono
niewątpliwe i oczywiste, przy czym chodzi tutaj nie tyle o łatwość stwierdzenia
danego uchybienia, ile o jego rangę i natężenie stopnia nieprawidłowości oraz
zasadniczy (hipotetyczny) wpływ tego uchybienia na treść wyroku odwoławczego
(podobnie SN w uzasadnieniu wyroku z 29.05.2012 r., II KK 106/12, OSNKW
2012/10/107; W. Grzeszczyk, Kasacja w sprawach karnych, Warszawa 2001, s.
128 i n.). Taki stan rzeczy zaistniał w tej sprawie.
W świetle powyższego wywodu niezbędne okazało się uchylenie w części
(pkt I, II, III) zaskarżonego przez prokuratora wyroku Sądu Okręgowego i
przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym (art. 537 § 1 i 2 k.p.k.).
Sąd odwoławczy będąc związany wskazaniami Sądu Najwyższego (art. 518
k.p.k. w zw. z art. 442 § 3 k.p.k.) ponownie rozpozna apelację obrońcy (w części
określonej treścią wyroku Sądu Najwyższego), a następnie wyda orzeczenie i w
razie takiej formalnej konieczności uzasadni je w sposób zgodny ze stosownymi
przepisami k.p.k.