Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 177/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSA Agata Pyjas-Luty (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. R.
przeciwko Zespołowi Szkół Ogólnokształcących i Technicznych w S.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 22 marca 2013 r.
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Powód M. R. w ostatecznie sprecyzowanym żądaniu pozwu domagał się
przywrócenia do pracy w pozwanym Zespole Szkół Ogólnokształcących i
Technicznych w S.
2
Wyrokiem z dnia 9 lutego 2011 r. Sąd Rejonowy w S. oddalił powództwo,
wskazując, że wobec złożenia przez powoda w okresie wypowiedzenia umowy o
pracę wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, z mocy art. 20 ust. 5 lit. c Karty
Nauczyciela wypowiedzenie stało się bezskuteczne. Nadto, wobec bezskuteczności
wypowiedzenia stosunek pracy trwa nadal, a zatem powództwo o przywrócenie do
pracy powodowi nie przysługuje.
Wskutek wniesionej apelacji Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 21 grudnia
2011 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Rejonowemu w S. Sąd Okręgowy wskazał, iż sąd pierwszej instancji nie
objął weryfikacją procesową i nie skontrolował zarzutu naruszenia obligatoryjnego
trybu związkowej konsultacji zamiaru wypowiedzenia stosunku pracy z art. 20 ust.
5a Karty Nauczyciela, który to powinien być zastosowany przy rozwiązywaniu z
powodem stosunku pracy. Wskazał także, powołując się na wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 2 grudnia 2004 r., III PK 54/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 192, że
w związku z przeniesieniem nauczyciela w toku procesu wszczętego odwołaniem
od wypowiedzenia złożonego na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela
powoduje, że przedmiotem rozpoznania powinno stać się roszczenie z
przeniesienia w stan nieczynny na mocy art. 4771
§ 1 k.p.c., który to przepis jest
wyrazem ograniczenia zasady związania sądu granicami żądania pozwu,
wyrażonej w przepisie art. 321 § 1 k.p.c. W sprawach z dziedziny prawa pracy
wszczętych przez pracownika sąd zobligowany jest bowiem orzec zarówno o
roszczeniach, które nie zostały objęte żądaniem, a które wynikają z przytoczonych
faktów, jak i o roszczeniach przedstawianych pod osąd, ale w rozmiarze mniejszym
niż usprawiedliwiony postępowaniem. Dokonując ponownego rozstrzygnięcia sad
pierwszej instancji powinien w szczególności zbadać, czy zachodzą przesłanki do
przywrócenia powoda na poprzednie warunki pracy i płacy w związku z
przeniesieniem powoda w stan nieczynny.
Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy powód w piśmie z dnia 19 kwietnia
2012 r. ostatecznie sprecyzował swoje żądanie, oświadczając, że odwołuje się od
decyzji przenoszącej go w stan spoczynku i wnosząc o przywrócenie do pracy u
pozwanego na zajmowanym stanowisku i na poprzednich warunkach pracy i płacy,
będącego skutkiem przeniesienia powoda w stan nieczynny, zarzucając, że nie
3
została zachowania procedura związana z konsultacją związkową, kwestionując
dobór pracownika do zwolnienia, nie kwestionował natomiast, że doszło do
zmniejszenia liczby oddziałów i liczy godzin w pozwanej Szkole.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 9 października 2012 r. ponownie oddalił
powództwo. Za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy przyjął
następujący stan faktyczny: M. R. ukończył w 1999 r. studia w Akademii Rolniczej
w P. na Wydziale Technologii Drewna na kierunku Technologia Drewna w zakresie
mechanicznej technologii drewna z wynikiem dostatecznym, w roku szkolnym
2000/2001 w Centrum Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli w S. ukończył kurs
pedagogiczny dla czynnych zawodowo nauczycieli, uzyskując kwalifikacje
pedagogiczne do nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, w roku
szkolnym 2004/2005 w Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w G. ukończył kurs
„Wdrażanie kształcenia modułowego w szkołach ponadgimnazjalnych”, w roku
szkolnym 2009/2010 w Miejskim Ośrodku Doradztwa Metodycznego w S. zdobył
kwalifikacje z zakresu oligofrenopedagogiki, w 2008r. uzyskał tytuł magistra
inżyniera o specjalności Logistyka Przemysłowa w Politechnice K. a w 2010 r.
ukończył studia podyplomowe w G. Wyższej Szkole Humanistyczno-Menedżerskiej
w zakresie Organizacji i Zarządzania „Menedżer w Oświacie”. M. R. został
zatrudniony u strony pozwanej od dnia 1 listopada 2005 r. na umowę o pracę na
czas nie określony, w charakterze nauczyciela kontraktowego przedmiotów
zawodowych, w pełnym wymiarze czasu pracy. W dniu 18 lipca 2007 r. nadano M.
R. stopień nauczyciela mianowanego. Na posiedzeniu Rady Pedagogicznej
Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Technicznych z dnia 15.03.2010 r. dyrektor B.
M. przedstawił plan organizacyjny i rekrutację na nowy rok szkolny 2010/2011,
zaznaczając, że do szkół ponadgimnazjalnych wchodzi niż demograficzny, co
oznacza zmniejszenie liczby oddziałów, które szkoła chciała uruchomić w nowym
roku szkolnym, przedstawił też zarządzenie dotyczące kryteriów jakimi będzie się
kierował wybierając pracowników przewidzianych do zwolnienia. Zarządzeniem Nr
8/2009 z dnia 9 listopada 2009 r. dyrektor pozwanej Szkoły określił kryteria doboru
pracowników, z którymi zamierza rozwiązać umowę o pracę. Do Zarządzenia jako
załącznik nr 1 dołączył kryteria i wykaz ocen poszczególnych nauczycieli, spośród
których powód otrzymał ocenę najniższą oraz wykaz godzin, które są przewidziane
4
w roku szkolnym 2010/2011. Pismem z dnia 28 kwietnia 2010 r. Dyrektor
pozwanego poinformował Prezesa Zarządu Oddziału Związku Nauczycielstwa
Polskiego w S., że m.in. M. R. zamierza zmienić warunki pracy i wynagrodzenia.
Oświadczeniem z dnia 6 maja 2010 r. pracodawca rozwiązał z powodem stosunek
pracy ze skutkiem na dzień 31 sierpnia 2010 r. z zachowaniem trzymiesięcznego
okresu wypowiedzenia, jako przyczynę podając zmiany organizacyjne w szkole
powodujące zmniejszenie liczny godzin w szkolnych planach nauczania i
zmniejszenie liczby oddziałów w Zespole Szkół Ogólnokształcących i Technicznych
w S. w roku szkolnym 2010/2011. Powód został pouczony o prawie do złożenia w
ciągu 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia pisemnego wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny. Pismem z dnia 29 czerwca 2010 r. powód wniósł o
przeniesienie w stan nieczynny. Decyzją z dnia 5 lipca 2010 r. powód został
przeniesiony w stan nieczynny od dnia 1 września 2010 r. do dnia 28 lutego 2011 r.
W Zespole Szkół Ogólnokształcących i Technicznych w S. doszło do zmniejszenia
liczby oddziałów i liczby godzin nauczania. Powód jest członkiem Związku
Nauczycielstwa Polskiego od dnia 1 maja 2010 r. Powód nie wypełniał
podstawowych obowiązków związanych z prowadzeniem dokumentacji szkolnej,
nie prowadził działalności wychowawczej, w wyniku czego kilkoro uczniów było
zagrożonych powtarzaniem klasy, były sytuacje, że powód odmawiał przyjmowania
zastępstw za pozostałych nauczycieli. W dniu 19 lipca 2011 r. powodowi nadano
stopnień nauczyciela dyplomowanego. Pozwany zaproponował powodowi
będącemu w stanie nieczynnym 11/18 etatu, ponieważ jeden z nauczycieli
teoretycznych przedmiotów drzewnych, zwrócił się z prośbą o zmniejszenie
wymiaru etatu do 1/2 w roku szkolnym 2010/2011. Dnia 6 września 2010 r. strony
podpisały umowę o pracę na czas określony do dnia 28 lutego 2011 r. na
stanowisku nauczyciela teoretycznych przedmiotów zawodowych na 11/18 etatu.
Stosunek pracy powoda wygasł z dniem 29 lutego 2011 r. na skutek upływu okresu
stanu nieczynnego. W oparciu o tak ustalony stan faktyczny sąd pierwszej instancji,
wskazując na związanie oceną prawną i wskazaniami Sądu Okręgowego,
wyrażonymi w wyroku z dnia 21 grudnia 2011 r. w myśl art. 386 § 6 k.p.c., podał, iż
zgodnie z zaleceniami Sądu Okręgowego w S. ocenił, czy pracodawca
wypowiadając powodowi umowę o pracę naruszył przepisy obowiązującego w tym
5
zakresie prawa. W tym zakresie sąd pierwszej instancji uznał, że do powoda jako
nauczyciela mianowanego nie znajdował zastosowania art. 41 k.p. w przypadku
istnienia podstaw do rozwiązania stosunku pracy z mianowanym nauczycielem z
przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta
Nauczyciela, nie stosuje się art. 41 Kodeksu pracy, powołując się uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r., I PZP 4/06, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 89. Sąd
Rejonowy uznał także, że pracodawca uchybił obowiązkowi konsultacji związkowej,
bowiem kierowanego do Związku Nauczycielstwa Polskiego, którego powód był
członkiem, z dnia 28 kwietnia 2010 r. nie można uznać za zawiadomienie
organizacji związkowej, gdyż w piśmie tym pracodawca informował związek
zawodowy o zamiarze zmiany warunków pracy i płacy, a nie zamiarze rozwiązania
stosunku pracy, co uczynił. W następnej kolejności Sąd Rejonowy rozważył, czy
pracodawca dokonał prawidłowej oceny pracownika do zwolnienia, uznając, że
pracodawca prawidłowo zastosował kryteria doboru pracownika do zwolnienia,
uwzględniając jakość pracy pracowników, kwalifikacje zawodowe nauczycieli,
formalny poziom wykształcenia, dodatkowe kwalifikacje, praktykę w nauczaniu
przedmiotu, prace w dodatkowym niepełnym wymiarze pracy, pobieranie emerytury
lub renty obok wynagrodzenia za pracę albo prawo do emerytury lub rent czy
innego świadczenia przedemerytalnego, w tym także okoliczność zmniejszenia się
liczby chętnych do nauki z przedmiotów wykładanych przez powoda i niższe
kwalifikacje powoda niż u pozostałych nauczycieli przedmiotów drzewnych jak
również okoliczność, iż w wyniku przeprowadzonej oceny powód otrzymał 56 pkt -
najmniej z pozostałych nauczycieli. Sąd Rejonowy uznał także, że powyższe
okoliczności nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem, przy
ponownym rozpoznaniu sprawy, pełnomocnik powoda, po ostatecznym
sprecyzowaniu żądań pozwu odwołał się od decyzji o przeniesieniu powoda w stan
nieczynny, nie kwestionując faktu zmniejszenia liczby oddziałów i godzin w związku
ze zmianami organizacyjnymi. Tymczasem w myśl art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela
wypowiedzenie jest bezskuteczne w przypadku złożenia przez nauczyciela, w
terminie do 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn
określonych w ust. 1 pkt 2, pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Z
upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym
6
stosunek pracy wygasa, a wygaśnięcie stosunku pracy powoduje dla nauczyciela
skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy w zakresie świadczeń przedemerytalnych. Zgodnie z
panującym w orzecznictwie i doktrynie poglądem, w razie wystąpienia zmian planu
nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze
zajęć dyrektor szkoły ma obowiązek pouczyć nauczyciela o możliwości złożenia
wniosku o przeniesienie w stan nieczynny w oświadczeniu wiedzy zawierającym
taką informację, co może nastąpić także przed dokonaniem wypowiedzenia
stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05.07.2011 r., OSNP 2012 nr 15-
16, poz. 196, LEX nr 1212844). W niniejszej sprawie powód złożył wniosek o
przeniesienie go w stan nieczynny i decyzją z dnia 5 lipca 2010 r. został w stan
nieczynny przeniesiony na okres od 1 września 2010 r. do 28 lutego 2011 r.
Zdaniem Sądu, za nieaktualne uznać należało stanowisko wyrażone w
przywołanym przez Sąd Okręgowy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia
2004 r., III PK 54/04, OSNP 2005 nr 13, poz. 192, a to wobec zmiany treści art.
4771
k.p.c. zgodnie z którym w obecnym stanie prawnym sąd może orzekać z
urzędu jedynie o roszczeniach alternatywnych, tymczasem roszczenie o
przywrócenie do pracy z powodu wygaśnięcia stosunku pracy wskutek upływu
okresu stanu nieczynnego nie jest roszczeniem alternatywnym w stosunku do
roszczenia o przywrócenie do pracy w związku z wypowiedzeniem stosunku pracy
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2011 r., I PK 33/11, LEX nr
1089028). W konsekwencji sąd pierwszej instancji stwierdził, że okoliczności
związane z doborem pracowników do wypowiedzenia i konsultacja związkowa nie
związane są z wygaśnięciem stosunku pracy, gdyż wniosek o przeniesienie w stan
nieczynny jest zależny jedynie od woli pracownika (nauczyciela). W niniejszej
sprawie zaistniały podstawy do przeniesienia powoda w stan spoczynku, o jakich
mowa w art. 20 ust.1 pkt 2 Karty Nauczyciela, a powód, składając wniosek o
przeniesienie w stan nieczynny, dokonał wyboru swego statusu w procesie o
przywrócenie do pracy, tym samym zrezygnował z możliwości kwestionowania
dokonanego wypowiedzenia, które stało się z mocy prawa bezskuteczne, co
skutkowało oddaleniem roszczenia powoda.
7
Wyrokiem z dnia 22 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w S. oddalił apelację
powoda, podzielając w całości ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji i
przyjmując je za własne oraz uznając za bezzasadne podniesione w apelacji
zarzuty naruszenia prawa materialnego. W ocenie Sądu Okręgowego sąd pierwszej
instancji nie naruszył także. 386 § 6 k.p.c. przez niewypełnienie wszystkich
wskazań co do postępowania wyrażonych w uzasadnieniu wyroku Sądu
Okręgowego w S. z dnia 21 grudnia 2012 r., wskazując, że przewidziane tym
przepisem związanie oceną prawną nie dotyczy to wypadku, gdy nastąpiła zmiana
stanu prawnego. W niniejszej sprawie natomiast sąd pierwszej instancji
rozstrzygając oparł się na wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2011 r.,
I PK 33/11, wyrażającym najbardziej aktualne stanowisko w przedmiotowej sprawie.
Nadto przy ponownym rozpoznaniu sprawy, sąd jest związany oceną prawną i
wskazaniami co do dalszego postępowania, w rozumieniu kierunku, w jakim
powinno się ono toczyć, co nie oznacza, że sąd pierwszej instancji przy ponownym
rozpoznaniu sprawy nie może przeprowadzić lub ocenić żadnych innych dowodów.
Wytyczne sądu odwoławczego wskazują jedynie minimum tego, co powinien
uczynić przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Zmiana stanowisk stron i
konieczność rozstrzygnięcia nowych żądań może w ogóle uczynić nieaktualnymi
wskazania sądu odwoławczego (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca
2009 r., w sprawie II UK 385/08, Lex Polonica nr 2378326). Skoro w niniejszej
sprawie powód został przeniesiony w stan nieczynny na skutek złożonego przez
siebie wniosku, a przesłanki określone w art. 20 ust. 5 c Karty Nauczyciela zostały
wobec powoda spełnione, Sąd Okręgowy w niniejszym postępowaniu nie znalazł
podstaw do stwierdzenia, aby przeniesienie powoda w stan nieczynny nastąpiło
niezgodnie z prawem. W konsekwencji apelacja powoda, jako bezzasadna,
podlegała oddaleniu.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku, powód, zaskarżając wyrok w
całości, zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie przepisów postępowania w
zakresie, który miał wpływ na wynik sprawy, a mianowicie przepisu art. 386 § 6
k.p.c. poprzez orzeczenie przez sąd pierwszej instancji wbrew ocenie prawnej i
wskazaniom co do dalszego postępowania wyrażonym w uzasadnieniu wyroku
sądu drugiej instancji z dnia 21 grudnia 2012 r. a następnie przez błędną ocenę
8
Sądu Okręgowy w S. przyjętą w wyroku z dnia 22 marca 2013 r. w której sąd
odwoławczy uznał o zmianie stanu prawnego sprawy w wyniku wydania przez Sąd
Najwyższy wyroku z dnia 12 grudnia 2011 r., I PK 33/11, co na podstawie art. 386 §
6 k.p.c. uprawniało sąd pierwszej instancji - rozpoznający sprawę w wyniku
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania - do orzeczenia w sprawie wbrew
ocenie prawnej i wskazaniom co do dalszego postępowania wyrażonym w
uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji przekazującym sprawę do ponownego
rozpoznania oraz niewłaściwe zastosowanie przepisu prawa materialnego - art. 56
§ 1 k.p. w związku z art. 67 k.p. i w związku z art. 91c ustawy z 26.01.1982 r. Karta
Nauczyciela poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że przeniesienia nauczyciela w
stan nieczynny zgodnie z wnioskiem nauczyciela powoduje brak możliwości oceny
przez Sąd przyczyn wypowiedzenia nauczycielowi stosunku pracy skutkującego
następnie złożeniem wniosku o przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny co
ostatecznie doprowadziło do wygaśnięcia stosunku pracy. Wskazując na powyższe
zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi drugiej instancji ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez zmianę
zaskarżonego wyroku, przywrócenie powoda do pracy na dotychczasowych
warunkach pracy i płacy i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu
kosztów postępowania za wszystkie instancje.
W uzasadnieniu skarżący podał, że w związku z przeniesieniem nauczyciela
w stan nieczynny w toku procesu wszczętego odwołaniem od wypowiedzenia
złożonego na podstawie art. 20 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta
Nauczyciela powoduje, że przedmiotem rozpoznania winno się stać roszczenie z
przeniesienia w stan nieczynny na mocy art. 4771
§ 1 k.p.c., dlatego sąd
odwoławczy w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 grudnia 2011 r. zalecił sądowi
pierwszej instancji zbadanie przy ponownym rozstrzygnięciu, czy zachodzą
przesłanki do przywrócenia powoda na poprzednie warunki pracy i płacy. Nie ulega
wątpliwości, że ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone
w uzasadnieniu orzeczenia sądu drugiej instancji wiążą także sąd drugiej instancji
przy ponownym rozpoznaniu sprawy, nie wiążą natomiast Sądu Najwyższego przy
rozpoznawaniu wniesionej skargi kasacyjnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6
9
kwietnia 1998 r., I CKN 595/97, OSNC 1998 nr 12, poz. 211). Analiza treści
uzasadniania wyroku Sądu Okręgowego z dnia 21 grudnia 2012 r., prowadzi do
wniosku, że w stanie faktycznym sprawy powodowi przysługiwało roszczenie o
przywrócenie do pracy w związku z przeniesieniem powoda w stan nieczynny, a
sąd pierwszej instancji, przy ocenie zasadności roszczenia, zobowiązany był badać
czy pracodawca dokonał właściwego doboru pracownika z którym ostatecznie
zamierzał rozwiązać stosunek pracy oraz czy przy ostatecznym rozwiązaniu
stosunku pracy nie naruszono przepisów prawa pracy w zakresie obligatoryjnych
konsultacji związkowych. Zdaniem powoda oznacza to dopuszczenie możliwości
przywrócenia powoda do pracy na dotychczasowych warunkach pracy i płacy w
sytuacji, gdy postępowanie dowodowe wykaże błędny dobór pracownika do
zwolnienia lub naruszenie przez pracodawcę przepisu art. 20 ust. 5a ustawy z
26.01.1982 r. Karta Nauczyciela. Nie kwestionując, iż powołane przez sąd
pierwszej instancji orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2012 r., I PK
33/11, jest najbardziej aktualnym orzeczeniem Sądu Najwyższego dotyczącym
problematyki roszczeń nauczyciela o przywrócenie do pracy w związku z
wypowiedzeniem dokonanym na podstawie art. 20 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, niemniej nie stanowi to o zmianie stanu
prawnego, o którym mowa w art. 386 § 3 k.p.c., więc nie mogło prowadzić do nie
uwzględnienia oceny prawnej i wskazań orzeczenia. Zdaniem skarżącego
uchylenie wyroku Sądu Rejonowego w S. przez Sąd Okręgowy w S. jest logiczną
konsekwencją uznania o braku orzeczenia co do istoty sprawy na skutek
stwierdzenia przez Sąd Rejonowy w S., że wobec bezskuteczności wypowiedzenia
z mocy prawa stosunek pracy łączący strony trwa nadal - zatem powództwo o
przywrócenie do pracy powodowi nie przysługuje - a także za sprawą braku wzięcia
pod uwagę konwersji roszczenia przez Sąd I instancji na mocy art. 4771
§ 1 k.p.c. Z
kolei uzasadniając zarzut naruszenia art. 56 § 1 k.p. w związku z art. 67 k.p. i w
związku z art. 91c ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela poprzez błędną
wykładnię i przyjęcie, że przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny zgodnie z
wnioskiem nauczyciela powoduje brak możliwości oceny przez Sąd przyczyn
wypowiedzenia nauczycielowi stosunku pracy, skutkującego następnie złożeniem
wniosku o przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny co ostatecznie doprowadziło
10
do wygaśnięcia stosunku pracy, skarżący podniósł, że prezentowana przez sądy
obydwu instancji wykładnia przepisu art. 20 Karty Nauczyciela w praktyce czyni
roszczenie nauczyciela o przywrócenie do pracy w związku z przeniesieniem w
stan nieczynny roszczeniami czysto teoretycznymi. W takiej sytuacji nauczyciel
musiałby kwestionować w zasadzie własną decyzję - wniosek o przeniesienie w
stan nieczynny, co przy logicznej ocenie wydaje się w zasadzie niemożliwe.
Wniosek nauczyciela o przeniesienie w stan nieczynny spowodowany może być
tylko i wyłącznie przesłankami określonymi w przepisie art. 20 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (przeniesienie nauczyciela w stan
nieczynny może nastąpić, jeżeli dochodzi do faktycznej likwidacji szkoły albo zmian
organizacyjnych powodujących zmniejszenie oddziałów szkoły, nawet wtedy gdy
likwidacja ta lub zmiany następują z naruszeniem przepisów proceduralnych -
wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2000 r., I PKN 581/99, OSNP 2001 nr 18, poz. 552),
ponadto co istotne, że przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny na podstawie art.
20 ust. 1 Karty Nauczyciela może nastąpić wówczas, gdy istnieje związek
przyczynowy między zmianami organizacyjnymi szkoły a niemożnością dalszego
zatrudniania nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 4 grudnia 1998 r., I PKN 482/98, OSNP 2000 nr 2, poz. 61). W tym stanie
rzeczy brak jest uzasadnienia prawnego do przyjęcia, że nauczyciel, którego na
jego wniosek - w związku z wcześniejszym wypowiedzeniem stosunku pracy -
przeniesiono w stan nieczynny, pozbawiony jest prawa kwestionowania przyczyn
wskazanych w wypowiedzeniu stosunku pracy, które ostatecznie doprowadziły do
wygaśnięcia stosunku pracy. Powyższe zarzuty powoda jak też rozbieżności w
orzecznictwie Sądu Najwyższego sprawiają, że w ocenie skarżącego w niniejszej
sprawie zarysowuje się istotne zagadnienie prawne polegające na ustaleniu czy
przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 5 c
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela - poprzedzone złożeniem
wniosku nauczyciela o przeniesienie w stan nieczynny, na skutek woli
zagwarantowania sobie możliwości podejmowania pracy choć przez następne 6
miesięcy - wiąże się z definitywną rezygnacją nauczyciela kształtującego w ten
sposób swoją sytuację prawną z możliwości kwestionowania przeniesienia w stan
nieczynny, nawiązując do przyczyn dokonanego wypowiedzenia jak też z brakiem
11
uprawnienia sądu rozpoznającego sprawę do badania zasadności przyczyn
uzasadniających rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem na podstawie art. 20
ust. 1 pkt. 2 powołanej ustawy, które w istocie stanowiły podstawę złożenia wniosku
o przeniesienie w stan nieczynny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera uzasadnionych zarzutów.
Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut naruszenia prawa procesowego
poprzez orzeczenie wbrew dyrektywie wyrażonej w art. 386 § 6 k.p.c., którego
naruszenia skarżący upatruje w dokonaniu oceny roszczenia powoda,
wywodzonego z decyzji o przeniesieniu w stan nieczynny bez uwzględnienia
okoliczności świadczących, iż wypowiedzenie powodowi stosunku pracy,
poprzedzające wniosek powoda o przeniesienie w stan spoczynku, zostało
dokonane z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę.
Na wstępie rozważań przypomnieć należy, że zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem, przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd jest związany oceną
prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania, w rozumieniu kierunku, w
jakim powinno się ono toczyć, przy czym zmiana stanowisk stron i konieczność
rozstrzygnięcia nowych żądań może w ogóle uczynić nieaktualnymi wskazania
sądu odwoławczego (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2009 r., II UK
385/08, Lex nr 533101 oraz z dnia 9 października 2009 r., IV CSK 157/09, Lex nr
558611, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2007 r., I CSK 155/07,
Lex nr 442645). Związanie, o którym mowa w art. 386 § 6 k.p.c., nie dotyczy zatem
sytuacji, gdy nastąpi zmiana okoliczności faktycznych, na podstawie których sąd
drugiej instancji dokonał swojej oceny prawnej i udzielił wskazań. Zgodnie bowiem
z art. 316 § 1 k.p.c. sąd zawsze ocenia sprawę według stanu z chwili orzekania (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2009 r., IV CSK 157/09, Lex nr
558611 i powołane tam orzecznictwo).
W rozpoznawanej sprawie sąd odwoławczy, uchylając wyrok Sądu
Rejonowego z dnia 9 lutego 2011 r., zawarł w uzasadnieniu tego wyroku wskazania,
że przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd pierwszej instancji powinien
12
skontrolować zarzut naruszenia obligatoryjnego trybu związkowej konsultacji
zamiaru wypowiedzenia stosunku pracy w myśl art. 20 ust. 5 a ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. Karty Nauczyciela (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 191) oraz
uwzględnić, iż w związku z przeniesieniem w trakcie wypowiedzenia w stan
nieczynny rozpoznaniu powinno podlegać roszczenie związane z przeniesieniem w
stan nieczynny, w tym ocena, czy zachodzą przesłanki do przywrócenia powoda do
pracy na poprzednie warunki pracy i płacy. Wbrew zarzutom podniesionym w
skardze kasacyjnej, przy ponownym rozpoznaniu sprawy wszystkie powyższe
zalecenia zostały uwzględnione, czego wyrazem jest rozstrzygnięcie przez Sąd
Rejonowy, a następnie Sąd Okręgowy o roszczeniu powoda wywodzonym z
przeniesienia w stan nieczynny. Podkreślić także należy, że już po uchyleniu
wyroku sądu pierwszej instancji, powód dokonał sprecyzowania swojego żądania,
ostatecznie domagając się przywrócenia do pracy na poprzednie warunki pracy w
związku z wygaśnięciem stosunku pracy na skutek upływu czasu przeniesienia w
stan nieczynny. Ostatecznie zatem przedmiotem rozpoznania sądów obydwu
instancji było tak sformułowane żądanie, którego podstawę faktyczną stanowiło
twierdzenie powoda, że wniosek o przeniesienie w stan nieczynny złożył w sytuacji,
gdy dokonane wypowiedzenie stosunku pracy nastąpiło z naruszeniem obowiązku
konsultacji związkowej oraz przy niewłaściwym zastosowaniu kryteriów doboru do
zwolnienia, nie kwestionując przy tym faktu zmniejszenia liczby oddziałów i liczby
godzin w pozwanej szkole. Skoro zatem sądy obydwu instancji orzekały o żądaniu
powoda związanym z przeniesieniem w stan nieczynny, co było objęte
wskazaniami sądu odwoławczego uchylającego pierwotnie wydany wyrok, brak jest
podstaw do uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 386 § 6 k.p.c.
Należy także odnotować, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy, sąd
pierwszej instancji rozpoznał też zgodnie z zaleceniami sądu odwoławczego
kwestie związane z brakiem przeprowadzenia konsultacji związkowej i ocenił
prawidłowość procedury doboru pracowników do zwolnienia, konkludując jednak,
że powyższe okoliczności, których wyjaśnienie objęte było zaleceniami sądu
odwoławczego, pozostają bez znaczenia dla ostatecznie sformułowanego
roszczenia powoda, które to roszczenie nie jest roszczeniem alternatywnym do
roszczenia o przywrócenie do pracy w związku z bezprawnym wypowiedzeniem
13
stosunku pracy. W tej kwestii sądy obydwu instancji oparły się na poglądzie
wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2011 r., I PK 33/11,
OSNP 2012 nr 21-22, poz. 261, w którym Sąd Najwyższy podkreślił, że obydwa te
roszenia, choć identyczne rodzajowo, to mogą być skutecznie dochodzone na
innych, odmiennych podstawach faktycznych i prawnych.
Nie zasługiwał na uwzględnienie także podniesiony w ramach pierwszej
postawy kasacyjnej zarzut naruszenia art. 56 § 1 k.p. w związku z art. 67 k.p. i art.
91c Karty Nauczyciela. Istotnie, w przypadku wypowiedzenia stosunku pracy
nauczycielowi mianowanemu na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela,
nauczyciel może dochodzić przywrócenia do pracy, co skutkuje koniecznością
oceny okoliczności uzasadniających takie przywrócenie, w tym zachowania
wymaganej prawem procedury konsultacji związkowej oraz zasadności doboru
pracownika do zwolnienia. Natomiast zgodne z prawem przeniesienie w stan
nieczynny, na wniosek nauczyciela, powoduje bezskuteczność dokonanego
wypowiedzenia a nauczyciel może także dochodzić przywrócenia do pracy, z tym,
że z powołaniem się na okoliczności związane z przeniesieniem w stan nieczynny i
wygaśnięciem stosunku pracy. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
wyroku z dnia 2 grudnia 2011 r., I PK 33/11, w takiej sytuacji nauczyciel składający
wniosek o przeniesienie w stan nieczynny dokonuje wyboru swego statusu w
ewentualnym procesie o przywrócenie do pracy, w rezultacie rezygnując z
możliwości kwestionowania dokonanego wypowiedzenia, które staje się z mocy
prawa bezskuteczne. Złożenie wniosku o przejście w stan nieczynny powoduje
wprawdzie rezygnację z dochodzenia roszczenia o przywrócenie do pracy lub
uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, jednak z drugiej strony stan nieczynny
powoduje odsunięcie terminu ustania stosunku pracy, jak i nabycie uprawnienia
przewidzianego w art. 20 ust. 7 Karty Nauczyciela.
Skoro w niniejszej sprawie powód, składając wniosek o przeniesienie w stan
nieczynny w trakcie okresu wypowiedzenia stosunku pracy i w niniejszym
postępowaniu nie kwestionował okoliczności uprawniających pracodawcę do
przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny, o jakich mowa w art. 20 ust.1 pkt 2
Karty Nauczyciela w postaci zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie
liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze
14
zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, trafnie sądy obydwu instancji
orzekły o braku podstaw do uwzględnienia jego roszczenia o przywrócenie do
pracy.
Z powyższych względów, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w
sentencji wyroku.