Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 420/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z powództwa A. O.
przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń I. P. Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 kwietnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w T.
z dnia 13 marca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 13 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił apelację
pozwanego Towarzystwa Ubezpieczeń I. P. Spółki Akcyjnej w W. od wyroku Sądu
Rejonowego w T., którym zasądzono od niego na rzecz powoda A. O. kwotę 50
tysięcy zł z odsetkami, mającą stanowić część należnego powódce odszkodowania.
Wyrok Sądu Okręgowego został oparty na następującej podstawie faktycznej
i prawnej.
W lipcu 2010 r. powódka ubezpieczyła w pozwanym Towarzystwie na okres
roku budynki gospodarskie, w tym budynek określany jako „kurnik nr 2”,
wykorzystywany jako magazyn; na podstawie umowy o ubezpieczenie mienia od
ognia i innych zdarzeń losowych, pozwany przyjął odpowiedzialność m.in. za
szkody będące bezpośrednim następstwem huraganu, powodzi i śniegu, do sumy
ubezpieczenia w kwocie 2 milionów zł. Stosownie do ogólnych warunków
ubezpieczenia, z ochrony ubezpieczeniowej zostały wyłączone między innymi
szkody powstałe wskutek rażącego niedbalstwa lub wyrządzone umyślnie przez
ubezpieczającego (§ 4 ust. 1 pkt 2), wskutek opadów atmosferycznych, jeżeli
przyczyną był zły stan rynien, dachu lub niezabezpieczone bądź nieprawidłowo
zabezpieczone otwory dachowe, okienne lub inne elementy budynku (§ 7 pkt 9),
a także w wyniku załamania się dachu na skutek naporu śniegu, jeżeli konstrukcja
budynku lub dachu została wykonana niezgodnie z obowiązującymi normami
budowlanymi, bądź wskutek obniżonej wytrzymałości dachu spowodowanej
brakiem jego konserwacji lub jego nienależytym stanem technicznym (§ 7 pkt 10).
„Kurnik nr 2” był od kilku lat w złym stanie technicznym, miał spękane ściany,
pęknięcia te od października 2010 r. zaczęły się powiększać i w grudniu 2010 r.
budynek zawalił się. Bezpośrednią przyczyną zawalenia był opad śniegu, gdyż
budynek z powodu złego stanu technicznego nie wytrzymał obciążenia śniegiem.
Sąd Okręgowy zaaprobował stanowisko Sądu pierwszej instancji, że fakt, iż śnieg
doprowadził do zawalenia budynku tylko z powodu złego stanu technicznego, nie
odpowiada żadnej z przesłanek wyłączenia odpowiedzialności zakładu
ubezpieczeń, która powstaje, „jeżeli śnieg prowadzi do katastrofy z uwagi na inne
wady budynku”, niż wymienione w § 7 ust. 10 o.w.u. Z umowy stron (polisy
i ogólnych warunków) nie wynika, że odpowiedzialność ubezpieczyciela aktualizuje
3
się tylko w wypadku, w którym czynnik ryzyka jest jedynym powodem wystąpienia
szkody. Nie zostało ustalone, by stan techniczny dachu był nieodpowiedni,
a zawalenie się budynku nastąpiło wyłącznie lub głównie z powodu zaniechania
przez powódkę konserwacji dachu bądź utrzymania go w nieodpowiednim stanie
technicznym.
Brak jest także podstaw do wyłączenia odpowiedzialności pozwanego
z powodu rażącego niedbalstwa powódki, gdyż nie można go upatrywać
w zaniechaniu konkretnych działań przeciwdziałających uszkodzeniu budynku,
jeżeli nie został przeprowadzony dowód, obciążający pozwanego, „na okoliczność
takiego związku przyczynowego”.
Pozwany oparł skargę kasacyjną na podstawie naruszenia prawa
materialnego art. 65 k.c. przez nieprawidłowe uznanie, że pozwany ponosi
odpowiedzialność za szkodę powódki w sytuacji, gdy w sprawie występuje
wyłączenie jego odpowiedzialności przewidziane w postanowieniach ogólnych
warunków ubezpieczenia (§ 7 pkt 9 i 10 oraz § 4 ust. 1 pkt 2). Wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przy braku ustawowej definicji pojęć „wypadku ubezpieczeniowego”
i „zdarzenia objętego ubezpieczeniem”, dla właściwego określenia, jakie zdarzenie
zostało objęte ubezpieczeniem i czy jest ono tożsame z wypadkiem
ubezpieczeniowym, konieczne jest dokonanie wykładni umowy ubezpieczenia wraz
z integralną jej częścią, którą stanowią ogólne warunki ubezpieczenia, przy
uwzględnieniu reguł określonych w art. 65 § 2 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 7 marca 2007 r., II CSK 475/06, niepubl. i z dnia 9 lipca 2008 r., V CSK
65/08, niepubl.). Przepis ten decyduje o tym, że każda umowa podlega wykładni
sądowej, której celem jest ustalenie miarodajnego znaczenia czynności prawnej,
koniecznego dla określenia praw i obowiązków jej stron. Proces wykładni
rozpoczyna się od wykładni językowej, a kończy z chwilą uzyskania, w wyniku
zastosowania kolejnych reguł wykładni, rezultatu w postaci ustalenia rzeczywistego
znaczenia prawnego umowy. Do podstawowych cech prawidłowej wykładni należy
uwzględnianie standardów ukształtowanych w praktyce w danej dziedzinie
4
i respektowanie założenia racjonalności, a więc elementów koniecznych do
uzyskania rozsądnego rezultatu wykładni. Uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia
nie wskazuje na zastosowanie wynikających z art. 65 § 2 k.c. dyrektyw wykładni
przez Sąd, który poprzestał na przytoczeniu postanowień umownych w ich
dosłownym brzmieniu. Jednocześnie, ograniczając się do warstwy językowej, Sąd
nie wyjaśnił, co oznacza, jego zdaniem, pojęcie nieprawidłowego zabezpieczenia
innych niż dach elementów budynku (§ 7 pkt 9 o.w.u.) ani dlaczego pozostawił poza
jego zakresem stan ścian budynku. Sąd nie wyjaśnił także, jak rozumie pojęcie
rażącego niedbalstwa (§ 4 ust. 1 pkt 2 o.w.u.), jeżeli, jego zdaniem, nie jest nim
utrzymywanie tak złego stanu ścian budynku, że „tylko” z powodu tego stanu doszło
do jego zawalenia po niewielkim opadzie śniegu; nie przekonuje wzmianka o braku
związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem a działaniem (zaniechaniem)
ubezpieczonej w kontekście ustalenia, że budynek nie wytrzymał obciążenia
z powodu złego stanu technicznego.
Sąd nie rozważył także, czy za rozsądny rezultat wykładni można uznać
wniosek, że odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkodę powstałą w następstwie
opadów atmosferycznych ulega wyłączeniu między innymi z powodu niewłaściwego
zabezpieczenia okien, a nie ulega wyłączeniu z powodu istniejącego i wyraźnie
pogłębiającego się procesu pękania ścian budynku. Bliższego wyjaśnienia, pod
kątem racjonalnego efektu interpretacji, wymagało także pozbawienie
jakiegokolwiek znaczenia faktu, że zawalenie budynku pod wpływem opadu śniegu
nastąpiło tylko z powodu złego stanu budynku.
Na właściwą interpretację rzeczywistego znaczenia postanowień umowy
oraz praw i obowiązków stron pozytywnie wpłynęłoby dokładne i szczegółowe,
a nie wyrywkowe i fragmentaryczne, uwzględnienie okoliczności dotyczących
przyczyn powstania szkody, wynikających z opinii biegłego.
Z omówionych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji, na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.