Pełny tekst orzeczenia

34

POSTANOWIENIE
z dnia 10 czerwca 2003 r.
Sygn. akt Ts 38/03




Trybunał Konstytucyjny w składzie:


Teresa Dębowska-Romanowska



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Aleksandra Patrzałka w sprawie zgodności:
a) art. 43 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 177, art. 64 ust. 2 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

b) art. 378 § 1 zd. 1 w zw. z art. 369 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:


odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE:



W skardze konstytucyjnej złożonej 11 marca 2003 r. zarzucono, że art. 43 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127, ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 177, art. 64 ust. 2 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz że art. 378 § 1 zd. 1 w zw. z art. 369 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w oparciu o następujący stan faktyczny. 16 czerwca 1992 r. Zarząd Miasta Wrocławia na podstawie art. 43 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.) wydał oświadczenie ustalające od 1 stycznia 1992 r. nową opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego gruntu, które zostało ustanowione na rzecz skarżącego. W 1998 r. Gmina Wrocław wniosła o zasądzenie od skarżącego kwot stanowiących równowartość opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego wraz z odsetkami. W konsekwencji został wydany nakaz zapłaty uwzględniający powództwo Gminy. Wyrokiem z 8 stycznia 2001 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej – Wydział I Cywilny w części utrzymał w mocy nakaz zapłaty z 21 lipca 1998 r., a w pozostałym zakresie nakaz uchylił i powództwo oddalił. Na skutek apelacji skarżącego Sąd Okręgowy we Wrocławiu zmienił zaskarżony wyrok w pkt I w ten sposób, że w części uchylił nakaz zapłaty i w tym zakresie powództwo oddalił. W pozostałym zakresie apelację oddalił.

Zdaniem skarżącego, art. 43 ust. 2 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości poprzez wprowadzenie formy „oświadczenia” dla ustalania opłat z tytułu użytkowania wieczystego naruszył zasadę państwa prawnego, wynikającą z art. 77 ust. 2 Konstytucji zasadę dostępu do sądu, prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd, o którym mowa w art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji. Naruszenie to wynika przede wszystkim z zastosowania do użytkowania wieczystego zupełnie niejasnej i niezrozumiałej konstrukcji ustalania opłat w drodze „oświadczenia”, związania sądu treścią tych oświadczeń oraz zamknięcia drogi do kwestionowania ich, tak przed sądami powszechnymi, jak i przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżący przytoczył szereg argumentów powołanych w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z 8 grudnia 1992 r. (sygn. K. 3/92), stwierdzającego niezgodność art. 43 ust. 2 cytowanej ustawy z art. 1, art. 3 ust. 1 i art. 56 ust. 1 i 3 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy Ustawą Konstytucyjną z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426).
Skarżący zarzucił również niekonstytucyjność art. 378 § 1 zd. 1 w zw. z art. 369 § 1 k.p.c. Jego zdaniem, przepisy te naruszają jego prawo do zaskarżania orzeczeń w drugiej instancji. Art. 378 § 1 zd. 1 k.p.c. ogranicza kognicję sądu odwoławczego jedynie do rozpoznawania zarzutów sformułowanych w apelacji, bez możliwości przytaczania przez stronę dalszych zarzutów w toku postępowania apelacyjnego. Ograniczenie to dotyczy tylko apelującego, gdyż strona przeciwna może w toku całego postępowania apelacyjnego wnosić pisma procesowe, formułować w nich zarzuty i przedstawiać własne stanowisko. Prowadzi to do naruszenia zasady kontradyktoryjności procesu. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego skarżący został wezwany do wskazania sposobu naruszenia jego konstytucyjnych praw przez art. 369 § 1 k.p.c. Wykonując powyższe zarządzenie skarżący podniósł, iż art. 369 § 1 k.p.c. prowadzi do zawężenia ram czasowych prawa formułowania przez niego zarzutów w postępowaniu odwoławczym, jedynie do terminu dwutygodniowego od doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Zgłaszane później zarzuty są uznawane za bezprzedmiotowe i spóźnione, nawet, gdy formowane są w związku z twierdzeniami strony przeciwnej, zawartymi w pismach procesowych wnoszonych do sądu odwoławczego. To ograniczenie prowadzi do naruszenia zasady „równości broni” w postępowaniu odwoławczym.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W skardze konstytucyjnej zażądano, by Trybunał Konstytucyjny zbadał zgodność z Konstytucją art. 43 ust. 2 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Zgodność z Konstytucją tego przepisu była już przedmiotem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Orzeczeniem z 8 grudnia 1992 r. (sygn. K. 3/92, OTK z 1992 r., cz. II, poz. 26) Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 43 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.) jest niezgodny z art. 1, art. 3 ust. 1 i art. 56 ust. 1 i 3 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy Ustawą Konstytucyjną z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426). W związku z powyższym wydanie orzeczenia w niniejszej sprawie stało się zbędne.
Na marginesie należy podkreślić, iż skarżący po wydaniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w przedmiocie zgodności z Konstytucją art. 43 ust. 2 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, mógł na podstawie art. 31 ust. 4 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym złożyć wniosek w przedmiocie uchylenia oświadczenia Zarządu Gminy Wrocław, dotyczącego aktualizacji ceny gruntu. Oświadczenie to zostało wydane 16 czerwca 1992 r., zaś obwieszczenie prezesa Trybunału Konstytucyjnego o utracie mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu ustawy zostało ogłoszone w Dzienniku Ustaw z 28 grudnia 1993 r. (Dz. U. Nr 131, poz. 629). Z możliwości takiej skarżący nie skorzystał.
Na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 49 i art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) należało więc odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie zbadania zgodności z Konstytucją art. 43 ust. 2 zaskarżonej ustawy.
Odnośnie zarzutów skierowanych przeciwko konstytucyjnosci art. 378 § 1 zd. 1 w zw. z art. 369 § 1 k.p.c. należy stwierdzić, iż opierają się one na błędnym odczytaniu normatywnej treści tych przepisów. Zdaniem skarżącego zaskarżone przepisy powodują ograniczenie kognicji sądu odwoławczego jedynie do rozpoznania zarzutów i ich uzasadnienia zawartego w apelacji, bez możliwości przytaczania przez skarżącego dalszych zarzutów w toku postępowania apelacyjnego. Druga strona postępowania ma natomiast prawo podnoszenia zarzutów i zajmowania stanowisk w toku całego postępowania. Tymczasem z mocy art. 378 § 1 k.p.c. sąd apelacyjny związany jest wnioskiem apelacji jedynie, co do tego, czy orzeczenie zostało zaskarżone w całości, czy w części. Sama treść zarzutów zawartych w apelacji nie określa zakresu rozpoznania sprawy. Sąd odwoławczy nie jest również skrępowany poglądem prawnym skarżącego i może także uwzględnić apelację ze względu na dostrzeżone z urzędu okoliczności o charakterze prawnym (por. wyrok SN z 15 maja 2001 r., sygn. I CKN 350/00). Sąd odwoławczy rozpoznając apelację powinien wziąć pod uwagę, w granicach zaskarżenia, wszystkie stwierdzone naruszenia prawa materialnego popełnione przez sąd pierwszej instancji, niezależnie od tego czy zostały wskazane w apelacji (por. postanowienie SN z 4 października 2002 r., sygn. III CZP 62/02, Biul. SN z 2003 r., nr 3, poz. 14). W związku z powyższym należy stwierdzić, że apelacja wyznacza granice rozpoznania sprawy tak dla strony, która z nią występuje, jak i dla strony przeciwnej. W granicach apelacji obie strony mogą formułować zarzuty, a naruszenia prawa materialnego dokonane przez sąd pierwszej instancji, powinny być brane pod uwagę przez sąd odwoławczy z urzędu.
Charakter i istota postępowania apelacyjnego, a w szczególności realizacja przez przepisy k.p.c. zasad wyrażonych w art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji były już analizowane przez Trybunał Konstytucyjny. Trybunał podkreślił m.in., że: „Gwarancjami „sprawiedliwości” postępowania przed sądem odwoławczym są art. 391 k.p.c. (w myśl, którego przed sądem tym stosuje się odpowiednio przepisy normujące postępowanie przed sądem I instancji) i 368 § 1 k.p.c. (zgodnie, z którym strona postępowania może zgłaszać nowe fakty i dowody), w związku, z czym dopuścić trzeba możliwość poczynienia przez sąd odwoławczy własnych ustaleń – obojętnie: zbieżnych czy też rozbieżnych z ustaleniami sądu pierwszej instancji. Twierdzenie to znajduje istotne wsparcie w art. 386 § 4 k.p.c., w myśl, którego jeśliby sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, albo postępowanie dowodowe musiało być powtórzone w całości, to sąd odwoławczy uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania” (por. wyrok TK z 3 marca 2003 r., sygn. SK 8/02, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 20). W świetle powyższego stwierdzenia oraz cytowanych wyżej orzeczeń Sądu Najwyższego nie można przyjąć, iż art. 378 § 1 k.p.c. ogranicza postępowanie odwoławcze jedynie do rozpoznania zarzutów sformułowanych w apelacji. W konsekwencji nie można też uznać zasadności zarzutów sformułowanych względem art. 369 § 1 k.p.c.

W związku ze zbędnością orzekania o konstytucyjności art. 43 ust. 2 ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości oraz oczywistą bezzasadnością zarzutów skargi w zakresie niezgodności z Konstytucja art. 378 § 1 zd. 1 w zw. z art. 369 § 1 k.p.c. należało orzec, jak w sentencji.


4