Tw 10/03
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
POSTANOWIENIE
z dnia 15 grudnia 2003 r.
Sygn. akt Tw 10/03
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Bohdan Zdziennicki
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych o stwierdzenie zgodności:
art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) z art. 87 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.
UZASADNIENIE:
W dniu 10 kwietnia 2003 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych o stwierdzenie zgodności art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.; dalej: ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych) z art. 87 ust. 1 Konstytucji RP (zasada zamkniętego katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego).
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK) wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej, jeżeli dany wniosek, pytanie prawne lub skarga konstytucyjna pochodzi od „uprawnionego podmiotu”. Wyliczenie podmiotów uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji RP, jest zawarte w art. 191 ust. 1 Konstytucji RP. Co do podmiotów wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP ustrojodawca wprowadza tzw. ograniczoną zdolność wnioskowania (legitymację szczególną), wymagając wykazania, że kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania danego podmiotu. Wniosek pochodzący od takiego podmiotu powinien zatem nie tylko odpowiadać wymogom dotyczącym pism procesowych oraz zawierać dane określone w art. 32 ust. 1 pkt 1-4 ustawy o TK, ale nadto powinien zawierać powołanie przepisu prawa lub statutu wskazujących, że kwestionowana ustawa lub inny akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania danego organu lub organizacji (art. 32 ust. 2 ustawy o TK). Konsekwencją tych uregulowań jest art. 36 ustawy o TK, zgodnie z którym wniosek pochodzący od organu lub organizacji wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP jest kierowany do sędziego Trybunału Konstytucyjnego celem wstępnego rozpoznania. Instytucja ta zapobiega nadaniu biegu wnioskowi w sytuacji, gdy postępowanie wszczęte przed Trybunałem Konstytucyjnym podlegałoby umorzeniu z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), spowodowanej brakiem podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku. Tym samym instytucja ta umożliwia już w początkowej fazie postępowania eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania. Przyjąć zatem należy, że w trakcie wstępnego rozpoznania badaniu podlega nie tylko spełnienie wymagań stawianych pismom procesowym, ale także – a nawet przede wszystkim – kwestia, czy podmiot występujący z wnioskiem spełnia kryteria uzasadniające zakwalifikowanie go do kręgu organów lub organizacji wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP oraz, czy wskazane przez ten podmiot przepisy prawa lub postanowienia statutu rzeczywiście uzasadniają związek między zakresem działania danego podmiotu i regulacją przewidzianą w akcie normatywnym. Ponadto, wstępne rozpoznanie służy eliminacji wniosków „oczywiście bezzasadnych” (art. 36 ust. 2 ustawy o TK). Dopiero spełnienie wszystkich wskazanych przesłanek uzasadnia nadanie wnioskowi dalszego biegu.
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał w swym orzecznictwie, że w zestawieniu z poprzednio obowiązującym stanem prawnym, w Konstytucji RP nastąpiło istotne rozszerzenie kręgu podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Przyczyniła się do tego nowa instytucja powszechnej skargi konstytucyjnej oraz przyznanie każdemu sądowi uprawnienia do przedstawiania Trybunałowi Konstytucyjnego pytań prawnych. W tej sytuacji nie istnieje potrzeba rozszerzania kręgu podmiotów legitymowanych do wszczynania kontroli konstytucyjności przepisów prawa przez rozszerzającą wykładnię obowiązujących przepisów. W związku z tym, zgodnie z ustaloną linią orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, pojęcie „spraw objętych zakresem działania” z art. 191 ust. 2 Konstytucji RP powinno być wykładane w sposób ścisły. Nie wystarczy zatem, że kwestionowany przepis może znaleźć lub w rzeczywistości znalazł zastosowanie w stosunku do wnioskodawcy (por. postanowienie z 22 sierpnia 2002 r., sygn. T. 25/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 40 oraz postanowienie z 16 grudnia 2002 r., sygn. Tw 56/02; niepublikowane). Konieczne jest ustalenie, czy dany przepis dotyczy działalności stanowiącej realizację konstytucyjnie, ustawowo lub – gdy chodzi o podmiot prywatnoprawny – również statutowo określonych zadań wnioskodawcy. Przysługujące podmiotowi, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP, prawo inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym nie ma bowiem charakteru ogólnego, ale jest wyjątkowym uprawnieniem, przyznanym w związku ze szczególnym charakterem działalności prowadzonej przez dany podmiot. Interpretacja rozszerzająca zakres tego uprawnienia jest niedopuszczalna.
Ocena, w jakim zakresie organizacja pracodawców jest uprawniona do występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawach wskazanych w art. 188 pkt 1-3 Konstytucji RP, powinna zostać dokonana na podstawie jego statutu, a przede wszystkim ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. Nr 55, poz. 235; dalej: ustawa o organizacjach pracodawców). Trybunał podtrzymuje zdanie wyrażone w uzasadnieniu postanowienia z 18 listopada 1998 r., sygn. K. 20/98 (OTK ZU nr 1/1999, poz. 5), że wniosek złożony do Trybunału nie tylko musi być bezpośrednio związany z interesem prawnym organizacji jako takiej lub jej członków, ale ponadto musi być to interes prawny, do którego reprezentowania organizacja została powołana.
Ogólną normę kompetencyjną, która jest punktem wyjścia dla ustaleń dotyczących zakresu działalności organizacji pracodawców, stanowi art. 5 ustawy o organizacjach pracodawców. W myśl tego przepisu podstawowym zadaniem organizacji zrzeszającej pracodawców jest ochrona praw i reprezentowanie interesów zrzeszonych członków. Jednakże, zgodnie z poglądem wyrażonym w uzasadnieniu postanowienia z 11 października 2000 r., sygn. K 8/00 (OTK ZU nr 6/2000, poz. 196), przy interpretowaniu tego artykułu konieczne jest powołanie się na szerszy kontekst. W uzasadnieniu tegoż wyroku Trybunał zwracał uwagę na treść art. 1 ustawy o organizacjach pracodawców stanowiącego, ze prawo tworzenia takich organizacji mają pracodawcy, a zatem „osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne zatrudniające pracowników, których celem jest prowadzenia działalności gospodarczej”. W tej definicji przesłanką konstytuującą pracodawcę jest zatrudnianie pracowników, a nie prowadzenie działalności gospodarczej. Ponadto art. 16 ust. 2 tejże ustawy wskazuje, że organizacja pracodawców powinna mieć zapewnioną możliwość wykonywania swoich uprawnień na równych prawach ze związkami zawodowymi. Oznacza to, że uprawnienia organizacji pracodawców stanowią niejako odbicie uprawnień związków zawodowych, a osią tej relacji jest stosunek pracy pracowników zatrudnionych u pracodawców. Organizacja pracodawców nie stanowi uniwersalnej formy zrzeszania się podmiotów gospodarczych, która miałaby na celu ochronę jakiegokolwiek interesu (w szczególności interesu gospodarczego), który może powstać podczas prowadzenia działalności gospodarczej przez jej członków. W tym kontekście należy uznać, że podstawowym zadaniem organizacji pracodawców jest reprezentowanie ich członków w perspektywie obowiązków i uprawnień pracodawcy.
Zdaniem Trybunału przyznanie organizacjom pracodawców, związkom zawodowym oraz organizacjom zawodowym tego uprawnienia w jednym przepisie (art. 191 ust. 1 pkt 4) wskazuje, że zakres tego uprawnienia powinien być wyznaczony jednolicie. Organizacje zawodowe grupują osoby, które wykonują zawód, nie pozostając w stosunku podporządkowania. Związki zawodowe i organizacje pracodawców są organizacjami zrzeszającymi osoby będące jedną ze stron stosunku pracy. Intencją ustrojodawcy było przyznanie ochrony tylko takim interesom tychże organizacji, które mają pewien wspólny mianownik. Są to zatem odpowiednio interesy pracodawców w związku z zatrudnianiem pracowników, interesy pracownicze oraz interesy związane z wykonywaniem zawodu. Racjonalny ustawodawca, który chciałby objąć interesy gospodarcze szczególną ochroną, wyrażającą się przez możliwość skierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, przyznałby takie uprawnienie organizacjom powołanym do reprezentowania właśnie takich interesów swoich członków (np. izbom gospodarczym). Ponieważ tego nie uczynił, należy przyjąć, że „zdolność wnioskowa” organizacji pracodawców dotyczy tylko takich interesów ich członków, które odnoszą się do relacji pracobiorca – pracodawca. Ochrona interesów gospodarczych i ochrona interesów pracowniczych, pracodawców i zawodowych odbywa się na różnych płaszczyznach, choć płaszczyzny te mogą mieć pewne punkty styczne. Stosunki pracy stanowią jeden z aspektów działalności pracodawców w życiu gospodarczym. Dlatego Trybunał przypomina (por. postanowienie z 28 stycznia 2003 r., sygn. K 2/02 – niepublikowane), że norma z art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP ograniczała kompetencje pracodawców w zakresie ich legitymacji do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego przez zaliczenie do podmiotów legitymowanych „organizacji pracodawców”, a nie przedsiębiorców lub organizacji osób prowadzących działalność gospodarczą. Zatem przepis ten w sposób jednoznaczny wskazuje wolę ustrojodawcy do ograniczenia „zdolności wnioskowej” organizacji skupiającej pracodawców, jedynie do spraw dotyczących stosunków pracodawca – pracobiorca. Realizacja ochrony interesów gospodarczych pracodawców przed Trybunałem Konstytucyjnym może się odbywać jedynie w trybie skargi konstytucyjnej lub wniosku podmiotów legitymowanych ogólnie.
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych kwestionuje konstytucyjność art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w brzmieniu: „Postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tabel, o których mowa w art. 108 ust. 3, są nieważne, a ich miejsce zajmują odpowiednie postanowienia tych tabel”. Tabele, o których mowa w art. 108 ust. 3 tejże ustawy, to zatwierdzone przez Komisję Prawa Autorskiego tabele wynagrodzeń organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem. W ocenie wnioskodawcy, art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych czyni z decyzji administracyjnej (wskazanej w art. 108 ust. 3 tejże ustawy) źródło prawa powszechnie obowiązującego nie znajdujące swojego odpowiednika w postanowieniach Konstytucji. Przepis ten reguluje bowiem sytuację prawną wszystkich podmiotów korzystających z praw autorskich lub praw pokrewnych objętych zbiorowym zarządzaniem przez organizacje zbiorowego zarządzania, posiadające zatwierdzone tabele wynagrodzeń, które to podmioty nie są w dodatku adresatami decyzji administracyjnej wskazanej w art. 108 ust. 3 tejże ustawy. Wnioskodawca uzasadnia konieczność ochrony interesów podmiotów dotkniętych regulacją art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ze względu na możliwość powstania negatywnych skutków w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej, która obok stosunków pracy stanowi jeden z aspektów udziału pracodawców w życiu gospodarczym. Wnioskodawca dodaje, że użytkownikom praw autorskich i praw pokrewnych, objętych zbiorowym zarządzaniem, odmawia się udziału jako strona w postępowaniu o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń, co w powiązaniu z brakiem obowiązku publikacji tychże tabel narusza podstawowe gwarancje ochrony prawnej działających w dobrej wierze użytkowników oraz obarcza jakąkolwiek działalność gospodarczą, dla prowadzenia której konieczne jest „nabycie” praw autorskich lub praw pokrewnych od organizacji zbiorowego zarządzania, nie dającym się faktycznie skalkulować ryzykiem finansowym.
W uzasadnieniu wniosku wskazano, że został on skierowany do Trybunału Konstytucyjnego w celu „ochrony interesów podmiotów dotkniętych regulacją art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych”. Zdaniem Trybunału, zaskarżony przepis nie odnosi się do interesów Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, w takim rozumieniu, jakiego wymaga art. 191 ust. 2 Konstytucji RP. Niewątpliwie art. 109 kwestionowanej ustawy normuje sprawy z zakresu działania poszczególnych członków Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych w aspekcie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej (użytkownicy praw autorskich lub praw pokrewnych), nie odnosi się natomiast w żaden sposób do zakresu działania jej członków jako pracodawców. Trybunał ustalił, że stosunki kreowane przez umowę wskazaną w art. 109 lub decyzję w sprawie tabel wynagrodzeń z art. 108 ust. 3 ustawy, nie wiążą się z sytuacją zatrudniania pracowników (twórców) przez pracodawców (członków Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, będących użytkownikami praw autorskich lub praw pokrewnych). W konsekwencji przesądza to o braku interesu prawnego wnioskodawcy w relacji pracobiorca – pracodawca, i jednocześnie potwierdza istnienie wyłącznie interesu gospodarczego, o którego ochronę wnosi Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych.
Z tych względów Trybunał uznał, że kwestionowany we wniosku przepis nie należy do „zakresu działania” Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, warunkującego uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego. Art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych odnosi się bowiem do interesów gospodarczych jej członków (użytkowników praw), co w świetle art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP oznacza, że status prawny wnioskodawcy występującego o ochronę interesów zrzeszonych pracodawców przemawia za traktowaniem Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych jako „organizacji przedsiębiorców”, nie zaś – jak tego wymaga przywołany przepis Konstytucji RP – „organizacji pracodawców”.
Trybunał Konstytucyjny zwraca także uwagę, że zarzut wnioskodawcy odnoszący się do nieuczestniczenia przez użytkowników praw autorskich lub praw pokrewnych w postępowaniu o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń nie mieści się w granicach wyznaczonych wnioskiem, tzn. w art. 109 (w związku z art. 108 ust. 3) kwestionowanej ustawy. Wnioskodawca implicite podważając konstytucyjność art. 108 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, potwierdził tym samym, że na gruncie tego przepisu członkowie Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, będący użytkownikami praw autorskich lub praw pokrewnych, nie spełniają ustawowych wymogów, które uprawniają do udziału w składzie Komisji Prawa Autorskiego podejmującej rozstrzygnięcia w sprawie tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem. Użytkownicy praw jako członkowie Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych nie mają bowiem, w rozumieniu art. 108 ust. 2 tejże ustawy, statusu „organizacji zbiorowego zarządzania”, tym bardziej nie są „stowarzyszeniem twórców, artystów wykonawców, producentów”. Nie można im także przypisać charakteru „organizacji zrzeszającej podmioty zajmujące się zawodowo korzystaniem z utworów czy organizacji radiowych i telewizyjnych”.
Podobnie, granice kognicji Trybunału Konstytucyjnego traktowane jako korelat granic zaskarżenia (art. 66 ustawy o TK) uprawniają do pozostawienia bez rozpoznania zarzut braku obowiązku publikacji tabel wynagrodzeń, o których mowa w art. 108 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Zważywszy powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
5
z dnia 15 grudnia 2003 r.
Sygn. akt Tw 10/03
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Bohdan Zdziennicki
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych o stwierdzenie zgodności:
art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) z art. 87 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.
UZASADNIENIE:
W dniu 10 kwietnia 2003 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych o stwierdzenie zgodności art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.; dalej: ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych) z art. 87 ust. 1 Konstytucji RP (zasada zamkniętego katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego).
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK) wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej, jeżeli dany wniosek, pytanie prawne lub skarga konstytucyjna pochodzi od „uprawnionego podmiotu”. Wyliczenie podmiotów uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji RP, jest zawarte w art. 191 ust. 1 Konstytucji RP. Co do podmiotów wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP ustrojodawca wprowadza tzw. ograniczoną zdolność wnioskowania (legitymację szczególną), wymagając wykazania, że kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania danego podmiotu. Wniosek pochodzący od takiego podmiotu powinien zatem nie tylko odpowiadać wymogom dotyczącym pism procesowych oraz zawierać dane określone w art. 32 ust. 1 pkt 1-4 ustawy o TK, ale nadto powinien zawierać powołanie przepisu prawa lub statutu wskazujących, że kwestionowana ustawa lub inny akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania danego organu lub organizacji (art. 32 ust. 2 ustawy o TK). Konsekwencją tych uregulowań jest art. 36 ustawy o TK, zgodnie z którym wniosek pochodzący od organu lub organizacji wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP jest kierowany do sędziego Trybunału Konstytucyjnego celem wstępnego rozpoznania. Instytucja ta zapobiega nadaniu biegu wnioskowi w sytuacji, gdy postępowanie wszczęte przed Trybunałem Konstytucyjnym podlegałoby umorzeniu z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), spowodowanej brakiem podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku. Tym samym instytucja ta umożliwia już w początkowej fazie postępowania eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania. Przyjąć zatem należy, że w trakcie wstępnego rozpoznania badaniu podlega nie tylko spełnienie wymagań stawianych pismom procesowym, ale także – a nawet przede wszystkim – kwestia, czy podmiot występujący z wnioskiem spełnia kryteria uzasadniające zakwalifikowanie go do kręgu organów lub organizacji wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP oraz, czy wskazane przez ten podmiot przepisy prawa lub postanowienia statutu rzeczywiście uzasadniają związek między zakresem działania danego podmiotu i regulacją przewidzianą w akcie normatywnym. Ponadto, wstępne rozpoznanie służy eliminacji wniosków „oczywiście bezzasadnych” (art. 36 ust. 2 ustawy o TK). Dopiero spełnienie wszystkich wskazanych przesłanek uzasadnia nadanie wnioskowi dalszego biegu.
Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał w swym orzecznictwie, że w zestawieniu z poprzednio obowiązującym stanem prawnym, w Konstytucji RP nastąpiło istotne rozszerzenie kręgu podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Przyczyniła się do tego nowa instytucja powszechnej skargi konstytucyjnej oraz przyznanie każdemu sądowi uprawnienia do przedstawiania Trybunałowi Konstytucyjnego pytań prawnych. W tej sytuacji nie istnieje potrzeba rozszerzania kręgu podmiotów legitymowanych do wszczynania kontroli konstytucyjności przepisów prawa przez rozszerzającą wykładnię obowiązujących przepisów. W związku z tym, zgodnie z ustaloną linią orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, pojęcie „spraw objętych zakresem działania” z art. 191 ust. 2 Konstytucji RP powinno być wykładane w sposób ścisły. Nie wystarczy zatem, że kwestionowany przepis może znaleźć lub w rzeczywistości znalazł zastosowanie w stosunku do wnioskodawcy (por. postanowienie z 22 sierpnia 2002 r., sygn. T. 25/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 40 oraz postanowienie z 16 grudnia 2002 r., sygn. Tw 56/02; niepublikowane). Konieczne jest ustalenie, czy dany przepis dotyczy działalności stanowiącej realizację konstytucyjnie, ustawowo lub – gdy chodzi o podmiot prywatnoprawny – również statutowo określonych zadań wnioskodawcy. Przysługujące podmiotowi, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji RP, prawo inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym nie ma bowiem charakteru ogólnego, ale jest wyjątkowym uprawnieniem, przyznanym w związku ze szczególnym charakterem działalności prowadzonej przez dany podmiot. Interpretacja rozszerzająca zakres tego uprawnienia jest niedopuszczalna.
Ocena, w jakim zakresie organizacja pracodawców jest uprawniona do występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawach wskazanych w art. 188 pkt 1-3 Konstytucji RP, powinna zostać dokonana na podstawie jego statutu, a przede wszystkim ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. Nr 55, poz. 235; dalej: ustawa o organizacjach pracodawców). Trybunał podtrzymuje zdanie wyrażone w uzasadnieniu postanowienia z 18 listopada 1998 r., sygn. K. 20/98 (OTK ZU nr 1/1999, poz. 5), że wniosek złożony do Trybunału nie tylko musi być bezpośrednio związany z interesem prawnym organizacji jako takiej lub jej członków, ale ponadto musi być to interes prawny, do którego reprezentowania organizacja została powołana.
Ogólną normę kompetencyjną, która jest punktem wyjścia dla ustaleń dotyczących zakresu działalności organizacji pracodawców, stanowi art. 5 ustawy o organizacjach pracodawców. W myśl tego przepisu podstawowym zadaniem organizacji zrzeszającej pracodawców jest ochrona praw i reprezentowanie interesów zrzeszonych członków. Jednakże, zgodnie z poglądem wyrażonym w uzasadnieniu postanowienia z 11 października 2000 r., sygn. K 8/00 (OTK ZU nr 6/2000, poz. 196), przy interpretowaniu tego artykułu konieczne jest powołanie się na szerszy kontekst. W uzasadnieniu tegoż wyroku Trybunał zwracał uwagę na treść art. 1 ustawy o organizacjach pracodawców stanowiącego, ze prawo tworzenia takich organizacji mają pracodawcy, a zatem „osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne zatrudniające pracowników, których celem jest prowadzenia działalności gospodarczej”. W tej definicji przesłanką konstytuującą pracodawcę jest zatrudnianie pracowników, a nie prowadzenie działalności gospodarczej. Ponadto art. 16 ust. 2 tejże ustawy wskazuje, że organizacja pracodawców powinna mieć zapewnioną możliwość wykonywania swoich uprawnień na równych prawach ze związkami zawodowymi. Oznacza to, że uprawnienia organizacji pracodawców stanowią niejako odbicie uprawnień związków zawodowych, a osią tej relacji jest stosunek pracy pracowników zatrudnionych u pracodawców. Organizacja pracodawców nie stanowi uniwersalnej formy zrzeszania się podmiotów gospodarczych, która miałaby na celu ochronę jakiegokolwiek interesu (w szczególności interesu gospodarczego), który może powstać podczas prowadzenia działalności gospodarczej przez jej członków. W tym kontekście należy uznać, że podstawowym zadaniem organizacji pracodawców jest reprezentowanie ich członków w perspektywie obowiązków i uprawnień pracodawcy.
Zdaniem Trybunału przyznanie organizacjom pracodawców, związkom zawodowym oraz organizacjom zawodowym tego uprawnienia w jednym przepisie (art. 191 ust. 1 pkt 4) wskazuje, że zakres tego uprawnienia powinien być wyznaczony jednolicie. Organizacje zawodowe grupują osoby, które wykonują zawód, nie pozostając w stosunku podporządkowania. Związki zawodowe i organizacje pracodawców są organizacjami zrzeszającymi osoby będące jedną ze stron stosunku pracy. Intencją ustrojodawcy było przyznanie ochrony tylko takim interesom tychże organizacji, które mają pewien wspólny mianownik. Są to zatem odpowiednio interesy pracodawców w związku z zatrudnianiem pracowników, interesy pracownicze oraz interesy związane z wykonywaniem zawodu. Racjonalny ustawodawca, który chciałby objąć interesy gospodarcze szczególną ochroną, wyrażającą się przez możliwość skierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, przyznałby takie uprawnienie organizacjom powołanym do reprezentowania właśnie takich interesów swoich członków (np. izbom gospodarczym). Ponieważ tego nie uczynił, należy przyjąć, że „zdolność wnioskowa” organizacji pracodawców dotyczy tylko takich interesów ich członków, które odnoszą się do relacji pracobiorca – pracodawca. Ochrona interesów gospodarczych i ochrona interesów pracowniczych, pracodawców i zawodowych odbywa się na różnych płaszczyznach, choć płaszczyzny te mogą mieć pewne punkty styczne. Stosunki pracy stanowią jeden z aspektów działalności pracodawców w życiu gospodarczym. Dlatego Trybunał przypomina (por. postanowienie z 28 stycznia 2003 r., sygn. K 2/02 – niepublikowane), że norma z art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP ograniczała kompetencje pracodawców w zakresie ich legitymacji do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego przez zaliczenie do podmiotów legitymowanych „organizacji pracodawców”, a nie przedsiębiorców lub organizacji osób prowadzących działalność gospodarczą. Zatem przepis ten w sposób jednoznaczny wskazuje wolę ustrojodawcy do ograniczenia „zdolności wnioskowej” organizacji skupiającej pracodawców, jedynie do spraw dotyczących stosunków pracodawca – pracobiorca. Realizacja ochrony interesów gospodarczych pracodawców przed Trybunałem Konstytucyjnym może się odbywać jedynie w trybie skargi konstytucyjnej lub wniosku podmiotów legitymowanych ogólnie.
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych kwestionuje konstytucyjność art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w brzmieniu: „Postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tabel, o których mowa w art. 108 ust. 3, są nieważne, a ich miejsce zajmują odpowiednie postanowienia tych tabel”. Tabele, o których mowa w art. 108 ust. 3 tejże ustawy, to zatwierdzone przez Komisję Prawa Autorskiego tabele wynagrodzeń organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem. W ocenie wnioskodawcy, art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych czyni z decyzji administracyjnej (wskazanej w art. 108 ust. 3 tejże ustawy) źródło prawa powszechnie obowiązującego nie znajdujące swojego odpowiednika w postanowieniach Konstytucji. Przepis ten reguluje bowiem sytuację prawną wszystkich podmiotów korzystających z praw autorskich lub praw pokrewnych objętych zbiorowym zarządzaniem przez organizacje zbiorowego zarządzania, posiadające zatwierdzone tabele wynagrodzeń, które to podmioty nie są w dodatku adresatami decyzji administracyjnej wskazanej w art. 108 ust. 3 tejże ustawy. Wnioskodawca uzasadnia konieczność ochrony interesów podmiotów dotkniętych regulacją art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ze względu na możliwość powstania negatywnych skutków w zakresie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej, która obok stosunków pracy stanowi jeden z aspektów udziału pracodawców w życiu gospodarczym. Wnioskodawca dodaje, że użytkownikom praw autorskich i praw pokrewnych, objętych zbiorowym zarządzaniem, odmawia się udziału jako strona w postępowaniu o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń, co w powiązaniu z brakiem obowiązku publikacji tychże tabel narusza podstawowe gwarancje ochrony prawnej działających w dobrej wierze użytkowników oraz obarcza jakąkolwiek działalność gospodarczą, dla prowadzenia której konieczne jest „nabycie” praw autorskich lub praw pokrewnych od organizacji zbiorowego zarządzania, nie dającym się faktycznie skalkulować ryzykiem finansowym.
W uzasadnieniu wniosku wskazano, że został on skierowany do Trybunału Konstytucyjnego w celu „ochrony interesów podmiotów dotkniętych regulacją art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych”. Zdaniem Trybunału, zaskarżony przepis nie odnosi się do interesów Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, w takim rozumieniu, jakiego wymaga art. 191 ust. 2 Konstytucji RP. Niewątpliwie art. 109 kwestionowanej ustawy normuje sprawy z zakresu działania poszczególnych członków Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych w aspekcie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej (użytkownicy praw autorskich lub praw pokrewnych), nie odnosi się natomiast w żaden sposób do zakresu działania jej członków jako pracodawców. Trybunał ustalił, że stosunki kreowane przez umowę wskazaną w art. 109 lub decyzję w sprawie tabel wynagrodzeń z art. 108 ust. 3 ustawy, nie wiążą się z sytuacją zatrudniania pracowników (twórców) przez pracodawców (członków Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, będących użytkownikami praw autorskich lub praw pokrewnych). W konsekwencji przesądza to o braku interesu prawnego wnioskodawcy w relacji pracobiorca – pracodawca, i jednocześnie potwierdza istnienie wyłącznie interesu gospodarczego, o którego ochronę wnosi Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych.
Z tych względów Trybunał uznał, że kwestionowany we wniosku przepis nie należy do „zakresu działania” Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, warunkującego uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego. Art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych odnosi się bowiem do interesów gospodarczych jej członków (użytkowników praw), co w świetle art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP oznacza, że status prawny wnioskodawcy występującego o ochronę interesów zrzeszonych pracodawców przemawia za traktowaniem Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych jako „organizacji przedsiębiorców”, nie zaś – jak tego wymaga przywołany przepis Konstytucji RP – „organizacji pracodawców”.
Trybunał Konstytucyjny zwraca także uwagę, że zarzut wnioskodawcy odnoszący się do nieuczestniczenia przez użytkowników praw autorskich lub praw pokrewnych w postępowaniu o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń nie mieści się w granicach wyznaczonych wnioskiem, tzn. w art. 109 (w związku z art. 108 ust. 3) kwestionowanej ustawy. Wnioskodawca implicite podważając konstytucyjność art. 108 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, potwierdził tym samym, że na gruncie tego przepisu członkowie Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, będący użytkownikami praw autorskich lub praw pokrewnych, nie spełniają ustawowych wymogów, które uprawniają do udziału w składzie Komisji Prawa Autorskiego podejmującej rozstrzygnięcia w sprawie tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem. Użytkownicy praw jako członkowie Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych nie mają bowiem, w rozumieniu art. 108 ust. 2 tejże ustawy, statusu „organizacji zbiorowego zarządzania”, tym bardziej nie są „stowarzyszeniem twórców, artystów wykonawców, producentów”. Nie można im także przypisać charakteru „organizacji zrzeszającej podmioty zajmujące się zawodowo korzystaniem z utworów czy organizacji radiowych i telewizyjnych”.
Podobnie, granice kognicji Trybunału Konstytucyjnego traktowane jako korelat granic zaskarżenia (art. 66 ustawy o TK) uprawniają do pozostawienia bez rozpoznania zarzut braku obowiązku publikacji tabel wynagrodzeń, o których mowa w art. 108 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Zważywszy powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
5