Pełny tekst orzeczenia

194/5/B/2006

POSTANOWIENIE
z dnia 1 marca 2006 r.
Sygn. akt Ts 159/05

Trybunał Konstytucyjny w składzie:


Jerzy Ciemniewski,


po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Rafała Kowalskiego, w sprawie zgodności:
1) art. 126 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) z art. 64 ust. 2 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 143 § 3 pkt 6 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) z art. 2 i art. 41 ust. 4 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 14 września 2005 r., sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu skarżącego – Rafała Kowalskiego – zakwestionowano zgodność z Konstytucją dwóch przepisów ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (dalej: k.k.w.). Art. 126 k.k.w. w zakresie, w jakim „przepis ten nie pozwala skazanemu odbywającemu karę pozbawienia wolności na wykonywanie prawa własności, tj. nie pozwala na korzystanie w czasie pobytu w zakładzie karnym z całości wpłaconych na konto skazanego w zakładzie karnym środków finansowych”, skarżący zarzucił niezgodność z art. 64 ust. 2 i ust. 3 Konstytucji. Jego zdaniem, nie można dopatrzyć się ochrony ważnego interesu publicznego w pozbawieniu prawa korzystania z należących do niego środków finansowych zgromadzonych w zakładzie karnym na nieoprocentowanym rachunku. Skarżący podkreślił ponadto, że założony przez ustawodawcę cel regulacji, tj. zapewnienie osobie zwolnionej z zakładu karnego niezbędnych środków na przejazd do miejsca zamieszkania i utrzymanie się bezpośrednio po zwolnieniu, nie może być wypełniony, wobec braku systemu kontroli nad rzeczywistym przeznaczeniem tych środków. Natomiast wobec art. 143 § 3 pkt 6 k.k.w. skarżący sformułował zarzut sprzeczności z art. 2 Konstytucji przez to, że prowadzi do dwukrotnego ukarania za jedno „przekroczenie” dyscyplinarne.
W odniesieniu do pierwszego z zakwestionowanych przepisów k.k.w., skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Skarżący zwrócił się do Dyrektora Zakładu Karnego, w którym odbywa karę pozbawienia wolności, z prośbą o wypłatę środków zgromadzonych na koncie depozytowym. Wobec otrzymanej odmowy, skierował do Sądu Okręgowego w Płocku pismo zatytułowane „Zażalenie”. W odpowiedzi na powyższe pismo sędzia penitencjarny wyjaśnił skarżącemu, iż w świetle art. 126 § 1 k.k.w., odmowa była w pełni uzasadniona. Natomiast zarzut niekonstytucyjności art. 143 § 3 pkt 6 k.k.w., skarżący wiąże z postanowieniem Sądu Okręgowego w Płocku z 15 lipca 2005 r. (sygn. akt III Kow 302/05/s), którym utrzymano w mocy decyzję Dyrektora Zakładu Karnego w Płocku z 5 maja 2005 r. w przedmiocie zastosowania wobec skarżącego kary dyscyplinarnej umieszczenia w celi izolacyjnej na okres 14 dni.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 17 października 2005 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków formalnych wniesionej skargi, m.in. przez wskazanie sposobu, w jaki zakwestionowany art. 143 § 3 pkt 6 k.k.w. narusza konstytucyjne prawa skarżącego. W odpowiedzi na powyższe zarządzenie, pełnomocnik skarżącego – w piśmie z 31 października 2005 r. – ponownie sformułował zarzut dwukrotnego sankcjonowania jednego czynu. Decyduje o tym okoliczność, iż okres, na jaki osoba, wobec której wykonano już karę umieszczenia w celi izolacyjnej, pozbawiona zostaje prawa otrzymania paczki żywnościowej, przypada na kwartał następujący po wymierzeniu kary umieszczenia w celi izolacyjnej. Prowadzi to zdaniem skarżącego do naruszenia prawa do humanitarnego traktowania (art. 41 ust. 4 Konstytucji), w sposób wykraczający poza granice wyznaczone zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Ponadto regulacja ta łamie zasadę równości wobec prawa.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Jednym z podstawowych obowiązków nałożonych przez ustawodawcę na podmiot występujący ze skargą konstytucyjną jest wymóg wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone przez unormowania stanowiące przedmiot wnoszonej skargi (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym). Wymóg określenia tzw. podstawy skargi konstytucyjnej polega przy tym nie tylko na wskazaniu, jakie konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone przez zaskarżone przepisy, ale również na wyjaśnieniu sposobu takiego naruszenia. Prawidłowe dopełnienie tego wymogu nie może więc sprowadzać się do samego tylko „numerycznego” powołania przepisów Konstytucji, które w ocenie skarżącego zostały naruszone, ale na uprawdopodobnieniu postawionego zarzutu niekonstytucyjności przepisów stanowiących przedmiot skargi.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego w przypadku niniejszej skargi konstytucyjnej obowiązek powyższy nie został prawidłowo wypełniony. W odniesieniu do zarzutu niekonstytucyjności art. 126 k.k.w. stwierdzić należy, iż argumentacja skargi winna być uznana za oczywiście bezzasadną. Przede wszystkim zauważyć trzeba, że w skardze błędnie zinterpretowane zostały konstytucyjne przesłanki dopuszczalności ograniczania w korzystaniu z prawa własności. Wbrew argumentacji skargi, prawo to podlega ograniczeniom podyktowanym nie tylko „ważnym interesem publicznym”. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreślano wielokrotnie, że ograniczenie w korzystaniu z tego prawa podlega ocenie w świetle tzw. zasady proporcjonalności wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Tym samym, dla wykazania wadliwości regulacji ustawowej, która tego rodzaju ograniczenie przewiduje, konieczne jest skonfrontowanie danego unormowania ze wszystkimi materialnymi przesłankami dopuszczalności wprowadzania ograniczeń przez ustawodawcę. Tego rodzaju konfrontacji nie dokonano jednakże w treści niniejszej skargi konstytucyjnej. Specyfika sytuacji, w jakiej dochodzi do ograniczenia w korzystaniu z prawa własności przez osobę odbywającą karę pozbawienia wolności, wymaga zaś szczególnie wnikliwego wykazania, iż wprowadzone ograniczenie nie służy realizacji żadnej z wartości, o których mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Trzeba podkreślić także bezzasadność argumentów wskazujących na zniweczenie istoty prawa własności skarżącego, wywołane pozbawieniem go prawa dysponowania całością środków pieniężnych, jak i utratą realnej ich wartości. Z treści art. 126 § 2 k.k.w. wynika bowiem jednoznacznie, iż tylko część zasobów pieniężnych osoby odbywającej karę pozbawienia wolności podlega gromadzeniu w tzw. żelaznej kasie. Z kolei w myśl art. 126 § 1 in fine k.k.w., na wniosek skazanego środki te można przekazać na książeczkę oszczędnościową. Argumentem na rzecz niekonstytucyjności kwestionowanej regulacji nie może być także podnoszona w skardze okoliczność braku kontroli nad sposobem ich wydatkowania przez osobę zwolnioną z zakładu karnego. Przede wszystkim podkreślić trzeba, że zakres normowania kwestionowanego przepisu nie obejmuje już okoliczności faktycznych związanych ze sposobem wykorzystania środków pieniężnych przez ich dysponenta. Tym samym, ustawodawca wskazując na ratio legis gromadzenia tych środków w okresie odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności nie dokonuje ingerencji w okoliczności związane z faktycznym i rzeczywistym ich przeznaczeniem przez właściciela. Trudno zatem uznać za niezgodne z Konstytucją unormowanie ustawowe, które czasowo ograniczając swobodę dysponowania przez skazanego częścią środków finansowych w imię ochrony jego przyszłej sytuacji socjalnej i materialnej, pozostawia mu następnie swobodę w zakresie podjęcia decyzji, odnośnie faktycznego ich przeznaczenia i wydatkowania. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, powyższe argumenty przemawiają więc na rzecz uznania za oczywiście bezzasadne stanowiska skarżącego co do niekonstytucyjności art. 126 k.k.w.
Skarga konstytucyjna nie spełnia prawnych przesłanek warunkujących korzystanie z tej instytucji także w odniesieniu do zarzutu niezgodności z Konstytucją art. 143 § 3 pkt 6 k.k.w. Przede wszystkim stwierdzić należy, iż u jego podstaw leży błędna interpretacja kwestionowanego przepisu. W art. 143 § 3 zd. 2 k.k.w. ustawodawca dokonał doprecyzowania treści kary dyscyplinarnej umieszczenia w celi izolacyjnej na okres do 28 dni (art. 143 § 1 pkt 8 k.k.w.). Zgodnie z tym przepisem, kara ta polega na osadzeniu skazanego pojedynczo w celi oraz uniemożliwieniu mu kontaktu z innymi skazanymi. Ponadto przepis ten enumeratywnie wylicza uprawnienia, których pozbawiony zostaje skazany w trakcie wykonywania kary umieszczenia w celi izolacyjnej. Wśród wymienionych tam, znalazło się również „otrzymanie paczki żywnościowej”. Zgodnie z art. 143 § 1 pkt 6 k.k.w., możliwości tej skazany zostaje pozbawiony w kwartale następującym bezpośrednio po kwartale, w którym kara została wymierzona. Tym samym, wykonanie tego elementu kary aktualizuje się już po zakończeniu okresu umieszczenia skazanego w celi izolacyjnej. Trzeba podkreślić, że prawidłowa interpretacja kwestionowanego przepisu w żadnym razie nie uzasadnia potraktowania unormowań zawartych w art. 143 § 3 zd. 2 k.k.w. oraz w art. 143 § 3 pkt 6 k.k.w., jako dwóch odrębnych sankcji dyscyplinarnych przewidzianych przez ustawodawcę. Przepis art. 143 § 3 pkt 6 k.k.w. stanowi jedynie doprecyzowanie jednego z elementów składowych kary umieszczenia skazanego w celi izolacyjnej. Tym samym nie ma podstaw do uznania, że w przypadku zachowania stanowiącego przekroczenie naruszające w poważnym stopniu obowiązującą w zakładzie karnym dyscyplinę i porządek, skazanemu wymierzone zostają dwie niezależne od siebie kary dyscyplinarne. W istocie rzeczy bowiem ograniczenia przewidziane w katalogu art. 143 § 3 pkt 1-8 k.k.w. stanowią immanentną część kary, o której mowa w art. 143 § 1 pkt 8 k.k.w. Warto przy tym podkreślić, że ograniczenia te znajdują wobec skazanego niejako „automatyczne” zastosowanie, ustawodawca nie przewidział bowiem możliwości zmodyfikowania treści wymierzanej kary przez organ ją wymierzający. W konkluzji powyższych rozważań trzeba więc stwierdzić, iż stanowisko skarżącego upatrujące w treści art. 143 § 3 pkt 6 k.k.w. podstawy do „ponownego” karania za naruszenie dyscypliny i porządku pozbawione jest racji. Źródła zastrzeżeń skarżącego upatrywać można jedynie w niezbyt fortunnym sformułowaniu ustawodawcy, które poprzedza katalog ograniczeń wyliczonych w art. 143 § 3 pkt 1-8 k.k.w. Określenie „w trakcie jej wykonywania” jest adekwatne dla wszystkich, poza wymienionym w pkt. 6, ograniczeń. To ostatnie znajduje zastosowanie w przedziale czasowym następującym już po zakończeniu okresu osadzenia skazanego pojedynczo w celi. Należy jednak jeszcze raz zauważyć, iż w momencie wymierzania kary, o której mowa w art. 143 § 1 pkt 8 k.k.w., wobec skazanego znajdują zastosowanie także wszystkie wyliczone w art. 143 § 3 k.k.w. ograniczenia. Z okoliczności, iż wykonanie jednego z nich aktualizuje się już po zakończeniu okresu umieszczenia w celi izolacyjnej, nie można jednak wysuwać wniosku, iż stanowi ono odrębną („ponowną”) karę dyscyplinarną.
Ustalenia powyższe determinują ocenę zasadności zarzutu niekonstytucyjności art. 143 § 3 pkt 6 k.k.w. sformułowanego przez skarżącego. W domniemanym ponownym karaniu za jedno przewinienie upatruje on naruszenia zasad państwa prawnego, obowiązku humanitarnego traktowania osób pozbawionych wolności, jak i zasady równości wobec prawa. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, zarzut powyższy uznany być musi za oczywiście bezzasadny, skoro w świetle prawidłowej wykładni kwestionowanego przepisu nie dochodzi w żadnym razie do dwukrotnego wymierzenia sankcji za jeden czyn naruszający dyscyplinę i porządek obowiązuje w zakładzie karnym. Dodatkowo stwierdzić należy, iż w skardze nie sprecyzowano, w jaki sposób niedozwolonego ograniczenia doznaje konstytucyjna zasada równości wobec prawa. Wskazywany wyżej automatyzm i brak swobody organu wymierzającego karę dyscyplinarną umieszczenia w celi izolacyjnej odnośnie określenia treści tej kary wobec konkretnego skazanego, czynią powyższe zastrzeżenia absolutnie nieuzasadnionymi.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), orzeka się jak w sentencji.