Pełny tekst orzeczenia

1/1/B/2009


POSTANOWIENIE
z dnia 29 maja 2008 r.
Sygn. akt Tw 4/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Naczelnej Rady Lekarskiej w sprawie zgodności:
art. 6 pkt 2, art. 6a ust. 4, art. 6b ust. 1, art. 7 ust. 1 pkt 3 i ust. 2, art. 7a, art. 9, art. 11-15, art. 21-30d, art. 56-70, art. 73 ust. 1 i art. 77 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 144, poz. 1529, ze zm.) z art. 2, art. 17, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 65 ust. 1 i art. 68 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi.

UZASADNIENIE

Wnioskiem z 21 stycznia 2008 r. Naczelna Rada Lekarska zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności art. 6 pkt 2, art. 6a ust. 4, art. 6b ust. 1, art. 7 ust. 1 pkt 3 i ust. 2, art. 7a, art. 9, art. 11-15, art. 21-30d, art. 56-70, art. 73 ust. 1 oraz art. 77 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 144, poz. 1529, ze zm.; dalej: ustawa o diagnostyce laboratoryjnej) z art. 2, art. 17, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 65 i art. 68 Konstytucji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 26 lutego 2008 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia braków formalnych wniosku poprzez: uzasadnienie, w jaki sposób art. 6a ust. 4, art. 6b ust. 1, art. 7a, art. 9, art. 11-15, art. 21-30d oraz art. 56-70 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej naruszają art. 2, art. 17, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 65 i art. 68 Konstytucji; uzasadnienie, w jaki sposób art. 6 pkt 2, art. 7 ust. 1 pkt 3 i ust. 2, art. 73 ust. 1 i art. 77 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej naruszają art. 31 ust. 3, art. 65 ust. 2-5 oraz art. 68 ust. 2-5 Konstytucji; doręczenie 4 egzemplarzy uchwały Naczelnej Rady Lekarskiej z 14 grudnia 2007 r. (nr 24/07/V); doręczenie 4 egzemplarzy wyciągu z protokołu przebiegu 13/V posiedzenia Naczelnej Rady Lekarskiej 14 grudnia 2007 r., pozwalającego stwierdzić, że uchwała została podjęta zgodnie z postanowieniami ustawy; doręczenie 4 egzemplarzy wniosku.
W piśmie z 7 marca 2008 r. Naczelna Rada Lekarska odniosła się do stwierdzonych przez Trybunał braków formalnych wniosku, w szczególności sprecyzowała, że zaskarżone przepisy naruszają art. 65 ust. 1 i art. 68 ust. 1 Konstytucji, zaś art. 65 ust. 2-5 i art. 68 ust. 2-5 Konstytucji, ze względu na swój zakres przedmiotowy i podmiotowy, nie stanowią wzorców kontroli kwestionowanych regulacji ustawowych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym na podstawie wniosku możliwe jest jedynie wówczas, gdy złożony wniosek pochodzi od uprawnionego podmiotu. Uznanie podmiotu za uprawniony do inicjowania abstrakcyjnej kontroli norm uzależnione jest od spełnienia przesłanki podmiotowej – wnioskodawca jest jednym z podmiotów wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji – oraz przedmiotowej – kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy (art. 191 ust. 2 Konstytucji). Trybunał przypomina, że przyznanie zdolności wnioskowej ogólnokrajowym organom związków zawodowych, ogólnokrajowym władzom organizacji pracodawców i organizacji zawodowych w jednym przepisie Konstytucji (art. 191 ust. 1 pkt 4) oznacza, że zakres tego uprawnienia powinien być wyznaczany jednolicie. Organizacje zawodowe grupują osoby, które wykonują określony zawód (np. zaufania publicznego), zaś związki zawodowe i organizacje pracodawców zrzeszają osoby będące jedną ze stron stosunku pracy. Intencją ustrojodawcy było przyznanie ochrony tylko takim interesom tychże organizacji, które mają pewien wspólny mianownik. Są to zatem odpowiednio interesy związane z wykonywaniem zawodu, interesy pracownicze związane ze świadczeniem pracy oraz interesy pracodawców związane z zatrudnianiem pracowników. Tak rozumiane „sprawy” należące do zakresu działania (art. 191 ust. 2 Konstytucji) podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, racjonalizują przyznanie im legitymacji szczegółowej, pozostawiając podmiotom legitymowanym generalnie (art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji) inicjowanie kontroli norm, uzasadnione ochroną interesu ogólnospołecznego (ogólnonarodowego).

2. Naczelna Rada Lekarska koncentruje się na wykazaniu, że kwestionowane przepisy ustawy o diagnostyce laboratoryjnej: uznają lekarza za diagnostę laboratoryjnego i poddają go w związku z wykonywaniem czynności diagnostyki laboratoryjnej przepisom ustawy; zastrzegają wykonywanie czynności diagnostyki laboratoryjnej wyłącznie dla osób posiadających tytuł diagnosty laboratoryjnego; zmuszają lekarzy do podjęcia działań zmierzających do uzyskania wpisu na listę diagnostów, od którego to wpisu uzależniona jest, zdaniem wnioskodawcy, możliwość samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej; dopuszczają powstanie uszczerbku na godności lekarzy przez poddanie ich wiedzy i kwalifikacji ocenie osób należących do samorządu diagnostów laboratoryjnych; pozbawiają lekarzy prawa wykonywania niektórych świadczeń opieki zdrowotnej na rzecz korporacji zawodowej diagnostów laboratoryjnych; godzą bezpośrednio w wolność wykonywania zawodu lekarza.

2.1. Analizując powyższe zarzuty, Trybunał Konstytucyjny ustalił, że zgodnie z obowiązującą ustawą o diagnostyce laboratoryjnej, do samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w laboratorium uprawnione są dwie grupy osób. Pierwszą stanowią diagności laboratoryjni (art. 6 pkt 1 ustawy). Drugą tworzą osoby posiadające tytuł zawodowy lekarza i prawo wykonywania zawodu lekarza oraz wiedzę i umiejętności w zakresie wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej (art. 6 pkt 2 ustawy), uzyskane w ramach specjalizacji określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 10 sierpnia 2007 r. w sprawie wykazu specjalizacji uprawniających lekarza do samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w medycznym laboratorium diagnostycznym (Dz. U. Nr 150, poz. 1073), lub posiadające umiejętności z zakresu węższych dziedzin medycyny ustalonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 27 czerwca 2007 r. w sprawie umiejętności z zakresu węższych dziedzin medycyny lub udzielania określonych świadczeń zdrowotnych (Dz. U. Nr 124, poz. 867).

2.2. Ponadto, ustawa o diagnostyce laboratoryjnej stwarza lekarzom możliwość uzyskania tytułu zawodowego diagnosty laboratoryjnego. Po pierwsze, w myśl art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy, diagnostą laboratoryjnym jest osoba, która ukończyła studia wyższe na kierunku lekarskim i uzyskała tytuł zawodowy lekarza oraz odbyła kształcenie podyplomowe, o którym mowa w art. 7a, tzn. w szkole wyższej, prowadzącej studia na kierunku analityka medyczna oraz została wpisana na listę diagnostów laboratoryjnych (art. 7 ust. 1 pkt 8 ustawy). Po drugie, zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy, diagnostą laboratoryjnym może być również osoba posiadająca prawo wykonywania zawodu lekarza i specjalizację I lub II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie analityka kliniczna, analityka lekarska, diagnostyka laboratoryjna lub mikrobiologia, mikrobiologia i serologia, mikrobiologia lekarska, jeżeli została wpisana na listę diagnostów laboratoryjnych.

2.3. Biorąc pod uwagę powołane wyżej przepisy ustawowe, należy stwierdzić, że lekarz może samodzielnie wykonywać czynności diagnostyki laboratoryjnej po spełnieniu przesłanek określonych w art. 6 pkt 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej, bez konieczności wpisu na listę diagnostów laboratoryjnych.
Stąd nie znajduje uzasadnienia stanowisko Naczelnej Rady Lekarskiej, która zarzuca, że treść kwestionowanych przepisów zmusza lekarzy do podjęcia działań zmierzających do uzyskania wpisu na listę diagnostów laboratoryjnych. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, ustawa o diagnostyce laboratoryjnej jedynie umożliwia lekarzom uzyskanie tytułu zawodowego diagnosty laboratoryjnego, nie nakładając na nich takiego obowiązku. Jeżeli jednak lekarz skorzysta z powyższej możliwości, to staje się diagnostą laboratoryjnym ze wszystkimi wynikającymi z tego faktu konsekwencjami. Po uzyskaniu wpisu na listę diagnostów laboratoryjnych, czynności diagnostyki laboratoryjnej wykonuje nie jako lekarz, ale jako diagnosta laboratoryjny i – w tym zakresie – podlega nadzorowi ze strony samorządu diagnostów, którego jest członkiem. Należy przyjąć, że przystąpienie przez daną osobę, po spełnieniu ustawowo wymaganych warunków, do określonej korporacji zawodowej jest równoznaczne z wolicjonalnym poddaniem się przez nią „pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu”, tym samym stanowi dobrowolne poddanie się unormowaniom wewnątrzkorporacyjnym (por. wyrok TK z 18 lutego 2004 r., P 21/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 9).

2.4. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę na podobieństwo sytuacji prawnej adwokata, który jest równocześnie wpisany na listę radców prawnych. Zakres uprawnień adwokackich mieści w sobie zakres uprawnień radcowskich. Niemniej, osoba będąca adwokatem w wykonywaniu zawodu radcy prawnego podlega nadzorowi samorządu radcowskiego.

2.5. Trybunał Konstytucyjny podkreśla również, że ustawowe prawo lekarzy do samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w laboratorium (art. 6 pkt 2) – wbrew twierdzeniu wnioskodawcy – nie jest ograniczone treścią art. 77 kwestionowanej ustawy. Przepis ten, w brzmieniu: „czynności diagnostyki laboratoryjnej mogą być wykonywane samodzielnie przez osoby niewpisane na listę diagnostów laboratoryjnych przez okres 2 lat od dnia wejścia w życie ustawy” utracił moc obowiązującą z dniem 2 października 2003 r. Oznacza to, że art. 77 zaskarżonej ustawy nie może mieć zastosowania do jej art. 6 pkt 2, który zyskał moc obowiązującą po wejściu w życie ustawy z dnia 23 czerwca 2006 r. o zmianie ustawy o diagnostyce laboratoryjnej oraz ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. Nr 117, poz. 790), tzn. z dniem 30 czerwca 2006 r.

2.6. Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutów naruszenia art. 2, art. 17, art. 30, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 65 ust. 1 Konstytucji przez art. 6 pkt 2, art. 6a ust. 4, art. 6b ust. 1, art. 7 ust. 1 pkt 3 i ust. 2, art. 7a i art. 9 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej. Okoliczność ta stanowi, zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, podstawę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w wyżej wskazanym zakresie.

3. Trybunał, odnosząc się do zarzutu niekonstytucyjności art. 73 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej, przypomina, że obowiązywanie zarówno art. 73, jak i cytowanego wyżej art. 77 było ograniczone w czasie. Przepisy te uległy skonsumowaniu po upływie 2 lat od wejścia w życie tej ustawy. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 23 czerwca 2005 r. (K 17/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 66) zauważył, że – jak wynika z art. 74 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej – osoby, o których mowa w art. 73 tej ustawy, mogły się ubiegać o wpis na listę diagnostów w ciągu 2 lat od jej wejścia w życie, a zatem dostęp do zawodu diagnosty na tej drodze nie był już możliwy w chwili wydania przywołanego wyroku. Tym bardziej art. 73 zaskarżonej ustawy nie może być poddany kontroli w rozpatrywanej sprawie.
W myśl art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał (por. orzeczenia TK z: 14 grudnia 1988 r., P. 2/88, OTK z 1988 r., poz. 7; 11 kwietnia 1994 r., K. 10/93, OTK z 1994 r., cz. I, s. 51-57; 10 sierpnia 1994 r., U. 9/93, OTK z 1994 r., cz. II, poz. 30; 31 sierpnia 1994 r., U. 4/94, OTK z 1994 r., cz. II, poz. 31). Na etapie wstępnego rozpoznania wniosku okoliczność ta stanowi podstawę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie badania zgodności art. 73 i art. 77 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej.

4. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, przepisy zaskarżone przez Naczelną Radę Lekarską nie kształtują wprost zawodowych obowiązków i uprawnień lekarzy. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że wymienione w petitum wniosku art. 11-15, art. 21-30d oraz art. 56-70 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej dotyczą diagnostów laboratoryjnych. Skoro lekarz jest wpisany na listę diagnostów laboratoryjnych, to – z punktu widzenia wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej – jest diagnostą laboratoryjnym.
Kwestionowane przepisy nie mają zatem zastosowania do lekarzy uprawnionych do samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w laboratorium, a tym bardziej do lekarzy, którzy w ogóle nie legitymują się takimi uprawnieniami. Lekarze uprawnieni do samodzielnego wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej w laboratorium nie będąc osobami wykonującymi zawód diagnosty laboratoryjnego, nie pozostają tym samym w zasięgu organizacyjnej podległości samorządowi diagnostów. W stosunku do nich – do dnia wpisu na listę diagnostów (co fakultatywne) – nie może być zatem ex lege sprawowana „piecza nad należytym wykonywaniem zawodu”, mająca umocowanie w art. 17 ust. 1 Konstytucji (por. wyrok TK z 18 lutego 2004 r., P 21/02).
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, wnioskowanie przez Naczelną Radę Lekarską o zbadanie konstytucyjności przepisów, które dotyczą bezpośrednio diagnostów laboratoryjnych, nie mieści się w katalogu uprawnień samorządu lekarzy jako organizacji zawodowej, skupiającej przecież wśród swoich członków przedstawicieli innego – niż diagności laboratoryjni – zawodu. Zakładając, że istnieje pewna grupa osób będąca zarówno lekarzami, jak i diagnostami laboratoryjnymi, należy stwierdzić, że osoby te należą do obu samorządów zawodowych: samorządu lekarskiego oraz samorządu diagnostów laboratoryjnych. Nie oznacza to jednak, że samorząd lekarski jest uprawniony do składania do Trybunału wniosków w sprawie zbadania zgodności z Konstytucją przepisów dotyczących wykonywania zawodu diagnosty, nawet w sytuacji, kiedy jest on wykonywany przez osobę będącą jednocześnie lekarzem.
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zgodnie z art. 191 ust. 2 Konstytucji, kwestionowane we wniosku art. 11-15, art. 21-30d oraz art. 56-70 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej nie należą do spraw mieszczących się w zakresie działania Naczelnej Rady Lekarskiej.

5. Zgodnie z art. 4 ust. 2 pkt 10 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 30, poz. 158, ze zm.) samorząd lekarzy wykonuje swoje zadania, w szczególności poprzez występowanie w obronie interesów indywidualnych i zbiorowych członków samorządu lekarzy.
Trybunał Konstytucyjny podkreśla zatem, że powołany przez Naczelną Radę Lekarską art. 68 ust. 1 Konstytucji jest nieadekwatnym wzorcem kontroli przepisów wskazanych we wniosku. Naczelna Rada Lekarska, działając jako podmiot legitymowany szczegółowo, nie może bowiem inicjować abstrakcyjnej kontroli norm w celu ochrony interesu ogólnospołecznego (interesu pacjentów).
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zgodnie z art. 191 ust. 2 Konstytucji, wnioskowanie o zbadanie zgodności przepisów ustawy o diagnostyce laboratoryjnej z art. 68 ust. 1 Konstytucji, nie należy do spraw mieszczących się w zakresie działania Naczelnej Rady Lekarskiej.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.