Pełny tekst orzeczenia

459/6/B/2009

POSTANOWIENIE
z dnia 17 grudnia 2009 r.
Sygn. akt Ts 168/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński – przewodniczący
Janusz Niemcewicz – sprawozdawca
Marek Mazurkiewicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Bożeny Ś.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 19 maja 2008 r. skarżąca zarzuciła § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149, ze zm.) niezgodność z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku – Inspektorat w Zambrowie z 31 sierpnia 2007 r. (znak 3318481/EWK) odmówiono skarżącej prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu sprawowania stałej opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym ze względu na fakt, iż schorzenie dziecka nie mieści się w katalogu schorzeń uprawniających matkę do wcześniejszej emerytury. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 12 listopada 2007 r. (sygn. akt III U 618/07) oddalił odwołanie wniesione od powyższej decyzji. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia wskazano, że Komisja Lekarska ZUS nie potwierdziła u syna skarżącej występowania całkowitej niezdolności do pracy z powodu jednego ze stanów chorobowych wymaganych w § 1 ust. 3 zaskarżonego rozporządzenia. Jednakże rozstrzygający w sprawie sąd nie uczynił tej kwestii przedmiotem swojego postępowania, wskazując, że nie został spełniony jeszcze jeden warunek przyznania prawa do wcześniejszej emerytury, jakim jest zaprzestanie świadczenia pracy do dnia 31 grudnia 1998 r. Ze względu na fakt, że matka kontynuowała zatrudnienie po tej dacie, wykluczone jest przyznanie jej prawa do wcześniejszej emerytury. Apelacja wniesiona od powyższego rozstrzygnięcia została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 6 lutego 2008 r. (sygn. akt III AUa 1211/07).
Z wydaniem wskazanych w skardze rozstrzygnięć skarżąca wiąże naruszenie zasady równości wobec prawa. Do jej naruszenia doszło – zdaniem skarżącej – poprzez zawężenie kręgu osób uprawnionych do prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu konieczności podjęcia osobistej opieki nad dzieckiem do osób, które faktycznie zrezygnowały z pracy. W ocenie skarżącej przesłanką uzasadniającą przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury jest fakt bycia rodzicem dziecka, które z uwagi na brak możliwości samodzielnego spełniania czynności pielęgnacyjnych lub samoobsługowych wymaga stałej opieki osób trzecich. W ocenie skarżącej sprzeczne z zasadą równości jest natomiast uzależnianie prawa do wcześniejszej emerytury od konieczności osobistego sprawowania opieki przy jednoczesnym zakończeniu stosunku pracy. Prowadzi to do dyskryminacji rodziców pracujących zawodowo.
Powyższe stanowisko skarżąca powtórzyła w piśmie procesowym nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 9 lipca 2008 r. wzywające do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej, m.in. poprzez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone na skutek wydania rozstrzygnięcia opartego na niekonstytucyjnym przepisie oraz określenie sposobu, w jaki doszło do tego naruszenia.
Postanowieniem z 21 października 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej ze względu na niewskazanie konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności, do których naruszenia doszło na skutek wydania rozstrzygnięcia wskazanego w skardze jako ostateczne. Ponadto Trybunał wskazał na oczywistą bezzasadność wysuniętego w skardze zarzutu, podnosząc w uzasadnieniu, że ratio legis prawa do wcześniejszej emerytury stanowiła niemożność świadczenia pracy z powodu konieczności opiekowania się chorym dzieckiem, a nie sam fakt posiadania takiego dziecka.
W zażaleniu złożonym na powyższe postanowienie w dniu 2 listopada 2009 r. skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do merytorycznego rozpoznania.
W uzasadnieniu zażalenia skarżąca kwestionuje ustalenie przyjęte w zaskarżonym postanowieniu, jakoby nie wykazała naruszonego konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności. Skarżąca odwołuje się do stanowiska Trybunału, wskazującego, że zasada równości powinna być odniesiona do zakazów lub nakazów albo do nadania uprawnień określonym jednostkom w porównaniu ze statusem innych jednostek.
W jej ocenie tak rozumiane naruszenie zasady równości zostało przedstawione w skardze konstytucyjnej poprzez wskazanie na odmienne traktowanie rodziców wychowujących niepełnosprawne dziecko w zależności od tego, czy kontynuowali zatrudnienie, czy musieli z niego zrezygnować. Wymaga rozważenia – zdaniem skarżącej – w kontekście zasady równości, czy pozbawienie świadczenia emerytalnego pierwszej kategorii osób nie stanowi dyskryminacji. Jednocześnie skarżąca przytoczyła fragmenty zdań odrębnych wydanych do postanowienia TK z 24 października 2001 r. (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225), w których wskazuje się na zasadność dopuszczenia art. 32 Konstytucji, jako samodzielnego wzorca kontroli w sprawach z zakresu skarg konstytucyjnych.
Odnosząc się do drugiej z podstaw odmowy, skarżąca wskazuje, że nie kwestionuje konieczności spełnienia dodatkowych przesłanek determinujących uprawnienie do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury. Istota problemu sprowadza się jednak – jej zdaniem – do nierównego traktowania rodziców pracujących z rodzicami niepracującymi, którzy znajdując się takiej samej sytuacji życiowej, zostali pozbawieni prawa do wcześniejszej emerytury. Konieczne staje się udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy motywem wprowadzenia instytucji prawa do wcześniejszej emerytury było udzielenie pomocy wyłącznie rodzicom, którzy musieli zrezygnować z pracy, czy też prawo to przysługuje też rodzicom, których dzieci z powodu stanu zdrowia wymagają opieki, a mimo to podjęli oni pracę. Zdaniem skarżącej kwestionowany przepis powoduje sytuację, w której rodzice wykonujący pracę (kosztem czasami wielu wyrzeczeń) zostali pozbawieni prawa do wcześniejszej emerytury. Zdaniem skarżącej nie jest to okoliczność uzasadniająca odstępstwo od zasady równości.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś przedstawione w zażaleniu stanowisko jest oczywiście bezzasadne.
W pierwszej kolejności należy raz jeszcze podkreślić, że wynikająca z art. 79 ust. 1 Konstytucji konstrukcja skargi konstytucyjnej wskazuje jednoznacznie, iż ten środek prawny służy ochronie konstytucyjnych wolności oraz konstytucyjnych praw o charakterze podmiotowym. Naruszenie zasad przedmiotowych – w tym zasady równości czy zasad wynikających z art. 2 Konstytucji – jest z punktu widzenia skargi konstytucyjnej relewantne tylko w takim zakresie, w jakim na skutek naruszenia tych zasad dozna uszczerbku konkretne konstytucyjne prawo podmiotowe lub wolność konstytucyjna. Jeżeli zaś nie doszło – na skutek wydania orzeczenia opartego na niekonstytucyjnym przepisie – do naruszenia wskazanej powyżej kategorii praw lub wolności, to brak jest merytorycznego uzasadnienia do wniesienia i rozpoznania środka prawnego, którego ratio legis (co wynika z art. 79 ust. 1 Konstytucji) jest ich ochrona.
Zaznaczyć także należy, że pogląd wyłączający możliwość szukania uprawnienia do wniesienia skargi konstytucyjnej w samoistnym naruszeniu art. 32 Konstytucji i wynikającej z niego zasady równości jest niewątpliwie dominujący w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.
Ustosunkowując się do zarzutu podniesionego we wniesionym zażaleniu, wskazującego na doprecyzowanie we wniesionej skardze konstytucyjnej praw, w obrębie których doszło do naruszenia zasady równości, podnieść należy, że samo określenie zakresu uprawnień przysługujących – zdaniem skarżącej – tylko części podmiotów podobnych w rozumieniu art. 32 Konstytucji nie spełnia jeszcze przesłanek skargi konstytucyjnej. Prawo do wcześniejszej emerytury nie ma bowiem charakteru podmiotowego prawa konstytucyjnego. Należałoby oczywiście rozważyć, czy prawo do tego świadczenia nie stanowi emanacji prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji. Jednakże skarżąca ani w skardze konstytucyjnej, ani w piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia jej braków (ani też we wniesionym zażaleniu) nie odwołała się do prawa podmiotowego wynikającego z art. 67 Konstytucji. Nie uzasadniła również, że świadczenie, którego przyznania się domaga, mieści się w minimalnym zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego, odpowiadającym konstytucyjnej istocie tego prawa, który to zakres ustawodawca ma zagwarantować. Konieczność dokładnego uargumentowania wskazanej powyżej tezy jest tym bardziej niezbędna wobec wyrażonego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego poglądu, zgodnie z którym „uprawnienie do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem specjalnej troski nie należy do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, zagwarantowanego w art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji” (wyrok z 4 stycznia 2000 r., K 18/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 1). Brak wykazania, że w sprawie skarżącej doszło do naruszenia konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności, wyklucza merytoryczne rozpoznanie wniesionej skargi.
Odnosząc się do zarzutów wysuniętych w stosunku do drugiej z podstaw odmowy nadania skardze dalszego biegu, raz jeszcze należy wskazać, że motywem wprowadzenia prawa do wcześniejszej emerytury była niemożność świadczenia stosunku pracy ze względu na konieczność opieki nad chorym dzieckiem. Kontynuowanie zatrudnienia (nawet jeżeli wiązało się ono z koniecznością skorzystania z pomocy osób trzecich) stanowi kryterium różnicujące osoby posiadające chore dziecko, które uzasadnia ich odmienne traktowanie. Jeżeli bowiem istniała faktyczna możliwość uzyskiwania dochodów pomimo posiadania chorego dziecka, to odpadała potrzeba przyznania świadczenia mającego – w założeniu przynajmniej – w jakimś stopniu zastąpić ten dochód.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny uznał, że odmowa nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej postanowieniem z 21 października 2009 r. była uzasadniona i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.