Pełny tekst orzeczenia

292/4/B/2009


POSTANOWIENIE

z dnia 16 lipca 2009 r.
Sygn. akt Ts 180/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marian Grzybowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Hanny J. w sprawie zgodności:
art. 9 ust. 6 w zw. z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, ze zm.) z art. 32 w zw. z art. 67 i art. 71 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

umorzyć postępowanie.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 10 czerwca 2008 r. skarżąca zarzuciła art. 9 ust. 6 w zw. z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74, ze zm.) sprzeczność z art. 32 w zw. z art. 67 i art. 71 Konstytucji.
Działając w oparciu o zaskarżony przepis, Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Inspektorat w Świeciu decyzją z 9 lutego 2006 r. (nr DU 040400/451/4/2006/5591326427) stwierdził, że skarżąca, prowadząc nieprzerwanie pozarolniczą działalność gospodarczą i będąc na urlopie macierzyńskim udzielonym jej przez zakład pracy, podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W konsekwencji zobowiązał skarżącą do uiszczenia stosownych składek. Odwołanie wniesione od powyższej decyzji zostało oddalone przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy – VII Wydział Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 4 lipca 2006 r. (sygn. akt VII U 1479/06). Sąd Apelacyjny – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z 18 stycznia 2008 r. (sygn. akt III AUa 1983/06) oddalił apelację wniesioną od wskazanego powyżej rozstrzygnięcia.
Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżąca wiąże naruszenie zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego oraz praw wynikających z art. 71 Konstytucji.
Naruszenie wskazanych powyżej praw upatruje skarżąca w nałożeniu – w momencie przejścia na urlop macierzyński – na kobiety prowadzące działalność gospodarczą i pozostające w stosunku pracy obowiązku uiszczenia składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia tejże działalności (w trakcie wykonywania pracy obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie wynika wyłącznie z tytułu umowy o pracę). Ani matka pozostająca wyłącznie w zatrudnieniu, ani matka prowadząca wyłącznie działalność gospodarczą nie muszą opłacać składek w czasie urlopu macierzyńskiego. Zdaniem skarżącej nie ma podstaw do odmiennego traktowania matki, która jest zatrudniona i jednocześnie dorabia sobie, prowadząc działalność gospodarczą. Skarżąca wskazuje, że celem ochrony w okresie poporodowym jest umożliwienie matce bezpośredniej opieki nad dzieckiem, co staje się niemożliwe w sytuacji, w której matka musi zarobić na opłacanie składek z ubezpieczenie społeczne.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 1 września 2008 r. wezwano pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, m.in. poprzez dokładne określenie sposobu, w jaki zaskarżony przepis narusza wskazane w skardze konstytucyjne prawa i wolności.

W piśmie procesowym nadesłanym do Trybunału w dniu 18 września 2008 r. skarżąca wskazała tylko, że naruszenie prawa wyraża się w sensie praktycznym w nierównym obciążeniu ekonomicznym osoby wyłącznie samozatrudniającej się oraz osoby pozostającej w stosunku pracy i jednocześnie prowadzącej działalność gospodarczą. Zdaniem skarżącej brak jest racjonalnego uzasadnienia dla tego rozróżnienia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Art. 39 ust. 3 stanowi natomiast, że przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.
Naruszenie wskazanych w skardze praw wiąże skarżąca z obciążeniem jej obowiązkiem uiszczenia składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w momencie przejścia na urlop macierzyński w zakładzie pracy, z którym łączyła ją umowa o pracę, stanowiąca dotychczas tytuł ubezpieczenia, z którego uiszczane były składki na ubezpieczenie społeczne. Obowiązek ten wynikał z treści art. 9 ust. 6 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5 zaskarżonej ustawy.
Ustawą z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy – Prawo bankowe (Dz. U. Nr 71, poz. 609), która wejdzie w życie w dniu 1 września 2009 r., zmieniono treść zaskarżonego art. 9 ust. 6 w taki sposób, że nie obejmuje on już swym zakresem osób pobierających zasiłek macierzyński i prowadzących (dodatkowo) działalność gospodarczą. W konsekwencji dokonanej zmiany dla osób tych nie powstaje – w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego – obowiązek uiszczania składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, z którym to obowiązkiem skarżąca wiązała naruszenie przysługujących jej praw. Niezależnie od powyższego ustawodawca przewidział mechanizm rekompensaty naruszonych praw majątkowych. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z 24 kwietnia 2009 r. na wniosek płatnika składek prowadzącego pozarolniczą działalność i jednocześnie pobierającego zasiłek macierzyński z innego tytułu, ZUS umarza należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne należnych za tego ubezpieczonego w związku z prowadzeniem działalności pozarolniczej za okres, w którym ubezpieczony pobierał zasiłek macierzyński lub zasiłek z innego tytułu. Jeżeli w wyniku umorzenia należności powstała nadpłata, podlega ona albo zaliczeniu na poczet należnych składek, albo zwrotowi.
Biorąc powyższe ustalenia pod uwagę, należy stwierdzić, że postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej stanowiącej przedmiot wstępnej kontroli należy umorzyć na podstawie art. 39 ust. 1 ustawy o TK ze względu na utratę mocy obowiązującej aktu normatywnego w kwestionowanym zakresie. Jednocześnie podkreślić należy, że brak jest podstaw do przyjęcia, że wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Konsekwencją ewentualnego orzeczenia o niekonstytucyjności kwestionowanej regulacji mogłoby być wznowienie postępowania w trybie art. 4011 k.p.c. i w konsekwencji nałożenie na ZUS obowiązku zwrotu zapłaconych składek lub zaliczenia istniejącej nadpłaty na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych składek. Podobny skutek wywiera cytowany powyżej art. 3 ustawy nowelizującej kwestionowany akt normatywny, a zatem nie budzi wątpliwości zbędność wydania orzeczenia dla ochrony konstytucyjnych praw lub wolności skarżącej.

Mając powyższe na uwadze, należało orzec jak na wstępie.