Pełny tekst orzeczenia

294/4/B/2009


POSTANOWIENIE

z dnia 27 sierpnia 2009 r.
Sygn. akt Ts 194/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:


Marek Mazurkiewicz – przewodniczący


Adam Jamróz – sprawozdawca


Stanisław Biernat,


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 listopada 2008 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Eugeniusza D.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

Skarga konstytucyjna została wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego w dniu 23 czerwca 2008 r. Skarżący zakwestionował w niej zgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej art. 178 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, ze zm.; dalej: o.p.) w zakresie, w jakim przepis ten stanowi, że czynności określone w § 1 mogą być dokonywane w lokalu organu podatkowego w obecności pracownika tego organu. Wnoszący skargę wskazuje, że zaskarżony przepis narusza art. 2 Konstytucji, gdyż zgodnie z zasadą ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, zakazane jest tworzenie przez ustawodawcę konstrukcji normatywnych, które są niewykonalne, stanowią złudzenie prawa i w konsekwencji prowadzą do braku możliwości korzystania z uprawnienia nabytego uchwalonym prawem. Wskazanie organu podatkowego jako jedynego miejsca, w którym podatnik może wykonywać uprawnienie do zapoznania się z aktami sprawy, powoduje, że w istocie prawo to jest iluzoryczne i bezprzedmiotowe. Zdaniem skarżącego doszło ponadto do naruszenia zasady równości określonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji, gdyż osoby przebywające w jednostkach penitencjarnych lub obłożnie chore traktowane są nierówno wobec prawa, ponieważ nie mogą skorzystać z uprawnienia wglądu do akt, co może powodować pogorszenie ich sytuacji procesowej w stosunku do osób mogących korzystać z tego prawa.
Postanowieniem z 20 listopada 2008 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W uzasadnieniu stwierdził, że w niniejszej sprawie nie zostały naruszone konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego. Trybunał wskazał, że Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej (dalej: UKS) w Gdańsku wyznaczył termin na dzień 17 marca 2008 r., kiedy to osoby upoważnione – mimo przeszkód formalnych – przybyły do aresztu wraz z aktami sprawy, aby skarżący mógł wypowiedzieć się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Ponadto, ostateczne rozstrzygnięcie – postanowienie Dyrektora UKS w Gdańsku z 3 grudnia 2007 r. – uwzględnia interes prawny skarżącego „pozytywnie załatwiając jego sprawę”. Organ podatkowy, strzegąc tajemnicy skarbowej, prowadził postępowanie zgodnie z ogólnymi zasadami określonymi w o.p. W powyższym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu także z innych powodów. Skarżący wnosił, że udostępnienie do wglądu akt sprawy nastąpiło w trybie pozaustawowym. W ocenie Trybunału zarzut ten jest oczywiście bezzasadny, gdyż obowiązek wyznaczenia przez organ podatkowy terminu na zapoznanie się z zebranym materiałem dowodowym jest realizacją zasady czynnego udziału strony w każdym stadium postępowania. Wynika ona z art. 123 § 1 o.p., a odwołuje się do niej – w art. 31 ust. 1 – ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65, ze zm.). Organ prowadzący postępowanie obowiązany jest nie tylko zapewnić stronie czynny udział w każdym jego stadium, ale również umożliwić jej wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Odrębną przesłanką odmowy nadania dalszego biegu niniejszej skardze był zarzut skarżącego dotyczący braku odpowiedniej regulacji w art. 178 § 2 o.p., który sformułowany został w taki sposób, jakby występowała luka prawna. Trybunał Konstytucyjny nie jest jednak kompetentny do jej uzupełnienia, gdyż dokonuje kontroli konstytucyjności jedynie obowiązujących norm prawnych. W niniejszej skardze konstytucyjnej skarżący nie uzasadnił sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności, ograniczył się jedynie do wskazania jako wzorców kontroli konstytucyjności art. 2 oraz 32 ust. 1 Konstytucji, które zasadniczo traktowane są jako niesamodzielne i pośrednie podstawy praw podmiotowych jednostki.
Zażalenie na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego skierował pełnomocnik skarżącego. Zakwestionował w nim stanowisko Trybunału twierdząc, że w prowadzonym postępowaniu administracyjnym doszło do naruszenia przez organ podatkowy konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, gdyż udostępnienie akt sprawy wyłącznie w lokalu organu podatkowego, w odniesieniu do osób pozbawionych wolności tworzy iluzoryczne uprawnienie i prowadzi do braku możliwości osobistego korzystania z uprawnienia nabytego uchwalonym prawem.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. W świetle powyższego przepisu nie ulega wątpliwości, że jedynym dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej pozostaje przepis (ustawy lub innego aktu normatywnego) wykazujący podwójną kwalifikację. Po pierwsze, winien być on podstawą prawną ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, wydanego w indywidualnej sprawie podmiotu występującego ze skargą konstytucyjną. Po drugie, to w normatywnej treści przepisu (a nie tylko w treści orzeczenia wydanego na jego podstawie) tkwić winna bezpośrednia przyczyna i źródło naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego. Należy więc podkreślić, że chociaż uprzednie zastosowanie kwestionowanej regulacji stanowi warunek konieczny uczynienia z niej przedmiotu wnoszonej skargi konstytucyjnej, to jednak nie akt stosowania prawa, ale przejaw jego stanowienia (przepis ustawy lub innego aktu normatywnego) uznany być może za jedyny dopuszczalny – w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji – przedmiot zaskarżenia. W zażaleniu na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 20 listopada 2008 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze z 23 czerwca 2008 r. skarżący twierdzi, że udostępnienie stronie akt sprawy wyłącznie w lokalu organu podatkowego w odniesieniu do osób pozbawionych wolności tworzy jedynie iluzoryczne uprawnienie i prowadzi do braku możliwości osobistego korzystania z uprawnienia nabytego uchwalonym prawem. Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje pogląd wyrażony w wyżej wymienionym postanowieniu, zgodnie z którym w przedmiotowej sprawie nie zostały naruszone konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego, a uprawnienie wynikające z art. 178 § 2 o.p. nie jest iluzoryczne dla osób pozbawionych wolności. Z załączonych do skargi konstytucyjnej pism Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w Gdańsku wynika jasno, że skarżący był pouczony, iż czynności określone w art. 178 o.p. mogą być dokonywane zarówno przez stronę, jak również przez pełnomocnika. Wnoszący skargę postanowił jednak nie ustanawiać pełnomocnika i konsekwentnie wysyłał kolejne pisma, w których wnioskował o udostępnienie do „osobistego przejrzenia” akt z materiałem dowodowym.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, zarzut niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów mógłby być zasadny, gdyby skarżący skorzystał z pomocy pełnomocnika. Działanie przez pełnomocnika stwarza wnoszącemu skargę dostateczną gwarancję ochrony jego praw w toczącym się postępowaniu. Dopiero zaś w sytuacji, w której pomimo ustanowienia pełnomocnika gwarancje skarżącego określone w o.p. nie byłyby dostatecznie chronione, można by było rozważać zasadność zarzutów podniesionych w niniejszej skardze konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że pełnomocnictwo oznacza prawo prowadzenia w czyimś zastępstwie pewnych spraw, reprezentowanie, czyli występowanie, działanie w imieniu mocodawcy. Pełnomocnik jest zatem – w zakresie posiadanego umocowania – wyrazicielem interesów strony postępowania. Każda czynność pełnomocnika w postępowaniu wywołuje, w chwili jej dokonania lub zaniechania, bezpośrednie i wiążące skutki dla mocodawcy. Działanie pełnomocnika w sprawie jest uprawnieniem strony. Strona nie może działać przez pełnomocnika, jeżeli charakter czynności wymaga jej osobistego działania. Obowiązek osobistego działania strony może wynikać z przepisów prawa, z postanowienia organu prowadzącego postępowanie albo z charakteru czynności procesowych. W przedmiotowej sprawie skarżący nie był zobowiązany do osobistego działania, miał prawo ustanowić pełnomocnika, który od chwili doręczenia organowi pełnomocnictwa powinien być zawiadamiany o wszystkich czynnościach i wzywany do udziału w nich, co zapewnia prawidłowy udział strony w postępowaniu.
Ponadto, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego zarzuty wnoszącego zażalenie dotyczące zaskarżonego przepisu są wewnętrznie sprzeczne i odnoszą się do sfery stosowania prawa. Skarżący podnosi, że ze względu na przebywanie w areszcie śledczym nie mógł „faktycznie zrealizować przysługującego mu prawa” do zapoznania się z całością akt sprawy (w lokalu organu podatkowego) w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia postanowienia. Natomiast w dalszej części zażalenia twierdzi, że udostępnienie mu akt w areszcie śledczym (czyli poza lokalem organu podatkowego) nastąpiło wbrew dosłownemu brzmieniu art. 178 § 2 o.p., zgodnie z którym przeglądanie akt sprawy oraz sporządzanie z nich notatek, kopii lub odpisów dokonywane jest w lokalu organu podatkowego w obecności pracownika tego organu. W ocenie skarżącego działanie organu, polegające na odmowie skarżącemu wglądu do całości akt sprawy przez okres ponad trzech miesięcy, naruszyło jego prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, o czym mowa w art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego zarzut wnoszącego zażalenie, dotyczący udostępnienia mu akt sprawy w areszcie śledczym dopiero po upływie trzech miesięcy od momentu wydania przez Urząd Kontroli Skarbowej w Gdańsku postanowienia z 3 grudnia 2007 r. (nr sprawy 07/0426/RP) o wyznaczeniu siedmiodniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego, odnosi się do sfery stosowania prawa przez organy kontroli skarbowej. Do kompetencji Trybunału należy jedynie kontrola konstytucyjności norm, gdyż w ramach konkretnej kontroli konstytucyjności nie jest możliwe orzekanie o niekonstytucyjnej praktyce. Artykuł 79 Konstytucji, mówiący o skardze konstytucyjnej, kształtuje ją jako skargę „na przepis”, nie zaś na jego stosowanie.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.