Pełny tekst orzeczenia

379/5/B/2009

POSTANOWIENIE
z dnia 28 maja 2009 r.
Sygn. akt Ts 256/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Marka B. o zbadanie zgodności:
art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123) z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

Do Trybunału Konstytucyjnego została w dniu 30 października 2007 r. wniesiona skarga konstytucyjna w przedmiocie zbadania zgodności art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.), w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123; dalej: ustawa z 2006 r.), z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Zgodnie z zaskarżonym art. 100 ust. 2 u.k.s.c. sąd mógł zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości, jednak strona, której sąd przyznał całkowite zwolnienie od kosztów sądowych, miała obowiązek uiścić opłatę podstawową od wszystkich pism podlegających opłacie. W myśl zaskarżonego art. 14 ust. 2 u.k.s.c. opłatę podstawową (w wysokości 30 zł) pobierano od podlegających opłacie pism wymienionych w art. 3 ust. 2 u.k.s.c., obejmujących m.in. apelację i zażalenie, wnoszonych przez stronę zwolnioną przez sąd od ponoszenia kosztów sądowych. W ocenie skarżącego normy te naruszają w pierwszej kolejności zasadę równości wynikającą z art. 32 ust. 1 Konstytucji w ten sposób, że różnicują sytuację osób zwolnionych od ponoszenia kosztów sądowych z mocy ustawy – które nie mają obowiązku wnoszenia opłaty podstawowej oraz osób zwolnionych od ponoszenia kosztów sądowych na podstawie postanowienia sądu – na których taki obowiązek ciążył. Jego zdaniem rozwiązanie to powodowało, że w mimo wspólnego statusu, jaki powinny posiadać osoby zwolnione od kosztów sądowych, nałożono na nie odmienne obowiązki procesowe, z których wynikały dalej idące skutki wywierające bezpośredni wpływ na sferę wolności i praw obywateli. Zróżnicowanie to nie spełniało kryteriów dopuszczalności ograniczenia zasady równości opracowanych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Skarżący zwraca także uwagę, że instytucja opłaty podstawowej znajdowała zastosowanie wyłącznie w postępowaniu cywilnym, nie przewiduje go zaś ustawa regulująca problematykę kosztów postępowania sądowoadministracyjnego. W tej okoliczności również należy, jak podnosi skarżący, upatrywać naruszenia zasady równości. Skarżący stoi nadto na stanowisku, że wskutek zastosowania zaskarżonych norm doznało uszczerbku także jego prawo do sądu, obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej uniemożliwił mu bowiem uzyskanie ochrony sądowej.
Podstawę wniesienia skargi konstytucyjnej stanowi postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 12 lipca 2007 r. (sygn. akt VI ACz 998/07) oddalające zażalenie skarżącego na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 23 stycznia 2007 r. (sygn. akt XXV C 1694/05) o odrzuceniu apelacji. Skarżący, zwolniony w całości od ponoszenia opłat sądowych oraz reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu, nie uiścił wynikającej z art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 u.k.s.c. opłaty podstawowej od apelacji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Negatywną przesłankę rozpoznania sprawy przez Trybunał Konstytucyjny stanowi zbędność orzekania, obejmująca w szczególności sytuację, w której Trybunał orzekł uprzednio jednoznacznie i wyczerpująco w przedmiocie zgodności zaskarżonego aktu normatywnego z Konstytucją (por. postanowienia TK z: 21 stycznia 1998 r., K. 33/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 8; 21 grudnia 1999 r., K. 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172; 12 grudnia 2005 r., SK 4/03, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 143 i wyrok TK z dnia 5 września 2006 r., K 51/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 100). Okoliczność ta w niniejszym przypadku zachodzi w związku z wydaniem przez Trybunał wyroku z 17 listopada 2008 r. (SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154), w którym stwierdzono, że art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 u.k.s.c. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z 2006 r. są zgodne z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji. Zarzut naruszenia prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), wraz z prawem dochodzenia naruszonych wolności lub praw na drodze sądowej (art. 77 ust. 2 Konstytucji), podnoszony przez skarżącego w niniejszej skardze konstytucyjnej, został już zatem rozpoznany przez Trybunał i wydanie kolejnego orzeczenia w tym przedmiocie należy uznać za zbędne.
Istotnego novum uzasadniającego nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu nie może stanowić wskazanie przez skarżącego jako naruszonego prawa zasady równości wynikającej z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Charakter tej normy Trybunał wyjaśnił w postanowieniu z 24 października 2001 r. (SK 10/01, OTK ZU nr 7/201, poz. 225). Zgodnie z poglądem wyrażonym w uzasadnieniu tego postanowienia oraz podtrzymywanym w dalszym orzecznictwie, art. 32 ust. 1 Konstytucji tworzy prawo podmiotowe o szczególnym charakterze: jego naruszenie może być rozpatrywane jedynie w zakresie innego konstytucyjnego prawa lub wolności (metaprawo). Uzasadnienie niniejszej skargi konstytucyjnej daje wprawdzie pewne podstawy do przyjęcia, że zasadę równości skarżący wiąże z naruszeniem prawa do sądu. Jednakże, jak wskazano powyżej, zgodność art. 14 ust. 2 i art. 100 ust. 2 u.k.s.c. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji została już potwierdzona wyrokiem Trybunału. Dodatkowo Trybunał zwraca uwagę, że zarzuty skarżącego w tym zakresie opierają się na błędnym założeniu. Skarżący słusznie wskazuje, że wydanie postanowienia o zwolnieniu strony od ponoszenia kosztów postępowania cywilnego uzależnione jest od występowania szczególnej życiowej sytuacji, przejawiającej się w niemożności poniesienia kosztów sądowych bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny. Wbrew jego twierdzeniom, inna jest podstawa zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych z mocy ustawy. Wynika ono bowiem z charakteru dochodzonego roszczenia lub charakteru pisma procesowego (por. art. 96 u.k.s.c. lub art. 95 ust. 1 pkt 1 u.k.s.c.). Zwolnienie od ponoszenia (niektórych) kosztów sądowych z mocy ustawy przyznane zostało także podmiotom wykazującym określoną cechę (Skarb Państwa, art. 94 u.k.s.c.; nieletni, ale tylko w postępowaniu w sprawach nieletnich, art. 95 ust. 3 u.k.s.c.). Wspólną cechę tych wszystkich norm stanowi okoliczność, że podmiot spełniający zawarte w nich przesłanki nie ma obowiązku ponoszenia opłat (lub całości kosztów postępowania) niezależnie od tego, czy byłby w stanie je ponieść; indywidualna sytuacja życiowa tych podmiotów nie jest brana pod uwagę. Trybunał zwraca w tym miejscu uwagę, że zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych, jeżeli następuje na podstawie postanowienia sądu, dotyczy tylko jednego, konkretnego postępowania; nic nie stoi na przeszkodzie temu, by w związku z innym postępowaniem dotyczącym tej samej osoby sąd stwierdził, że może ona ponieść jego koszty (typowo: ponieważ są znacznie niższe), choć była zwolniona od ponoszenia kosztów innego postępowania (w którym obowiązują wyższe opłaty). Trybunał nie podziela tym samym stanowiska skarżącego, w myśl którego zarówno osoby zwolnione od ponoszenia kosztów sądowych na podstawie postanowienia, jak i osoby zwolnione na podstawie ustawy wykazują tę samą cechę relewantną, uzasadniającą ocenę z punktu widzenia naruszenia zasady równości.
Z powyższych względów, działając na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), należało odmówić skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, orzeczono jak w sentencji.