Pełny tekst orzeczenia

267/4/B/2009




POSTANOWIENIE

z dnia 2 lipca 2009 r.


Sygn. akt Ts 298/07



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Teresa Liszcz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Arkadiusza Z. w sprawie zgodności:

art. 55 § 1, art. 330 oraz art. 306 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 11 grudnia 2007 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 55 § 1, art. 330 oraz art. 306 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Postanowieniem z 26 lipca 2006 r. prokurator Prokuratury Rejonowej del. do Prokuratury Okręgowej w Rzeszowie odmówił wszczęcia śledztwa (sygn. akt V Ds. 15/06). Postanowieniem z 12 września 2006 r. prokurator Prokuratury Okręgowej del. do Prokuratury Apelacyjnej w Rzeszowie uchylił powyższe postanowienie i zlecił jego uzupełnienie (sygn. akt Dsn 49/06/Rz). Postanowieniem z 17 października 2006 r. prokurator Prokuratury Rejonowej del. do Prokuratury Okręgowej w Rzeszowie (sygn. akt V Ds. 24/06) umorzył śledztwo. Pismem z 24 listopada 2006 r. Prokurator Prokuratury Okręgowej del. do Prokuratury Apelacyjnej w Rzeszowie (sygn. akt Dsn 49/06/Rz) nie przychylił się do zażalenia na powyższe postanowienie i przekazał je do sądu. Postanowieniem z 28 sierpnia 2007 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia – II Wydział Karny (sygn. akt II Kp 3054/06) nie uwzględnił zażalenia i utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że zaskarżone przepisy art. 55 § 1, art. 330 oraz art. 306 § 1 k.p.k., w brzmieniu nadanym po 11 lipca 2007 r., w zakresie, w jakim w razie utrzymania zaskarżonego postanowienia, ograniczają pokrzywdzonemu możliwość samodzielnego wniesienia aktu oskarżenia, o którym mowa w art. 55 § 1 k.p.k., tylko do sytuacji, w których sąd w ramach czynności kontrolnych choć raz uchyli postanowienie o umorzeniu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, są niezgodne z wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi. Zdaniem skarżącego, takie ograniczenie jest niezgodne z zasadą równości (art. 32 Konstytucji) i zasadą sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). Zaskarżone przepisy naruszają prawo skarżącego do wnoszenia i popierania własnego aktu oskarżenia w procesie karnym, są zatem, w opinii skarżącego, niezgodne z art. 31 ust. 3 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. Skarżący podnosi także, że w takiej sytuacji nie można mówić o realizacji konstytucyjnych praw ujętych w art. 78 i art. 176 Konstytucji, gdyż istniejące rozwiązanie zamyka skarżącemu drogę do sądowego dochodzenia naruszonych dóbr prawnych (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Sądowa kontrola zasadności postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego przybiera, zdaniem skarżącego, formę swoistego przedsądu, który uniemożliwia realizację prawa każdego do sprawiedliwego i jawnego rozpoznania jego sprawy w postępowaniu przed niezawisłym sądem (art. 45 ust. 1 Konstytucji).



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Podstawowym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest stwierdzenie braku ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonych przepisów oraz oczywista bezzasadność zarzutów skarżącego.

Zauważyć należy przede wszystkim, że art. 306 § 1 k.p.k. pozostaje bez związku z treścią zarzutów skarżącego. Zgodnie z art. 306 § 1 k.p.k., pokrzywdzonemu oraz instytucji wymienionej w art. 305 § 4 przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, a stronom – na postanowienie o jego umorzeniu. Uprawnionym do złożenia zażalenia przysługuje prawo przejrzenia akt. W niniejszej sprawie skarżący skorzystał z określonego tu prawa i – jak wynika z akt postępowania – złożone przez niego środki odwoławcze zostały rozpoznane. Nie wykazał zatem w tym zakresie naruszenia swych konstytucyjnych praw i wolności. Nie budzi też wątpliwości, że przepis ten nie pozostaje w bezpośrednim związku z zarzutem zamknięcia drogi do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia, skoro to właśnie od jego realizacji uzależnione jest uruchomienie procedury wniesienia takiego aktu oskarżenia.

Właściwym do rozpoznania zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia albo umorzeniu postępowania przygotowawczego jest sąd. Zgodnie z art. 330 § 1 i 2 k.p.k.: „uchylając postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego lub odmowie jego wszczęcia, sąd wskazuje powody uchylenia, a w miarę potrzeby także okoliczności, które należy wyjaśnić, lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania te są dla prokuratora wiążące. Jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia. W takim wypadku pokrzywdzony, który wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1, może wnieść akt oskarżenia określony w art. 55 § 1 – o czym należy go pouczyć”. Zasadnicze znaczenie w niniejszej sprawie ma jednak fakt, że zaskarżony przepis nie był podstawą wydania ostatecznego orzeczenia. Sąd, dokonując kontroli postanowienia o umorzeniu śledztwa, nie uwzględnił bowiem zażalenia i postanowienie utrzymał w mocy. Zatem nie sposób uznać, by przepis określający tryb postępowania w razie uwzględnienia zażalenia był podstawą orzeczenia w sprawie skarżącego. Okoliczność ta stanowi samodzielną podstawę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej.

W świetle powyższego oczywiste jest także, że podstawą wydania orzeczenia w sprawie skarżącego nie mógł być art. 55 § 1 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem „w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora”. Skoro, jak wskazano wyżej, w niniejszej sprawie sąd nie uwzględnił zażalenia na postanowienie o umorzeniu śledztwa, a więc nie uruchomił możliwości realizacji dyspozycji norm określonych w zaskarżonych przepisach, to zaskarżony art. 55 § 1 k.p.k. nie tylko nie mógł w sprawie skarżącego znaleźć zastosowania, ale także nie mógł stanowić podstawy wydanego w jego sprawie ostatecznego orzeczenia.

Powyższe okoliczności przesądzają samodzielnie o niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej. Wynika z nich bowiem, że w niniejszej sprawie nie zapadło żadne orzeczenie, z wydaniem którego skarżący mógłby łączyć naruszenie swych konstytucyjnych praw lub wolności. Istota zarzutów skarżącego w połączeniu ze stanem faktycznym sprawy i zapadłymi w jej toku orzeczeniami przekonuje, że skarga stanowi w istocie próbę uruchomienia abstrakcyjnej kontroli zgodności zaskarżonych przepisów z Konstytucją. Przypomnieć należy jednak, że skarga konstytucyjna jest, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, środkiem ochrony indywidualnym i konkretnym.

Niezależnie od powyższego, trzeba jednak wskazać, że zarzuty skarżącego, dopatrujące się naruszenia art. 77 ust. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zaskarżone przepisy art. 55 § 1 i art. 330 § 1 k.p.k., uznać należy za oczywiście niezasadne oraz oparte na niezrozumieniu istoty działań kontrolnych sądu w toku postępowania przygotowawczego. Postępowanie przygotowawcze jest przedsądowym etapem postępowania karnego. Rola sądu na tym etapie ograniczona jest do działań o charakterze kontrolnym i nadzorczym, dotyczy to m.in. kontroli poprawności rozstrzygnięć w zakresie umorzenia śledztwa albo dochodzenia. Jedynie dokonanie przez sąd ustalenia braku podstaw do odmowy wszczęcia albo umorzenia postępowania przygotowawczego umożliwia, wobec braku woli ze strony organów ścigania, wnoszenie aktu oskarżenia przez pokrzywdzonego. Funkcja ścigania karnego w sprawach z oskarżenia publicznego pozostaje jednak nadal w rękach organów ścigania. Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji, prawo do sądu rozumiane jest w dwóch aspektach, po pierwsze, jako prawo do jawnego rozpoznania przez sąd sprawy oraz po drugie, jako prawo do sądowej kontroli poprawności rozstrzygnięć organów niesądowych. Z tym drugim aspektem prawa do sądu mamy do czynienia w niniejszej sytuacji. Jak wynika z akt sprawy i załączonych orzeczeń, skarżącemu zostało zapewnione prawo do sądu w tym znaczeniu, zaś sąd – dokonując oceny zaskarżonego postanowienia o umorzeniu śledztwa – uznał prawidłowość zapadłego rozstrzygnięcia.

Brak jest także podstaw do nadania biegu skardze konstytucyjnej w zakresie wzorców wyrażonych w art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, wyrażający zasadę demokratycznego państwa prawnego art. 2 Konstytucji oraz wyrażający zasadę równości art. 32 ust. 1 Konstytucji nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli w trybie skargi konstytucyjnej (por. wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2).

Zarzuty skarżącego, sformułowane w związku z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, wskazują na nieadekwatność tych wzorców kontroli w zakresie stawianych zarzutów. Na nieporozumieniu może jedynie polegać twierdzenie, że zaskarżone przepisy niezgodne są z tymi wzorcami przez to, że uniemożliwiając wniesienie aktu oskarżenia, de facto zamykają drogę do uzyskania wyroku, a zatem także do jego zaskarżenia w toku dwuinstancyjnego postępowania sądowego.



Mając powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji.