Pełny tekst orzeczenia

387/5/B/2009




POSTANOWIENIE

z dnia 8 kwietnia 2009 r.


Sygn. akt Ts 304/07



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Kotlinowski,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Janusza B. w sprawie zgodności:

1) art. 156 § 6 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 157 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 32, art. 42 ust. 2, art. 51 ust. 3, art. 68 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji;

3) § 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości opłaty za wydanie kserokopii dokumentów oraz uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy (Dz. U. Nr 107, poz. 1006) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 w zw. z art. 7 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 17 grudnia 2007 r. skarżący wniósł o stwierdzenie niezgodności: art. 156 § 6 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji; art. 157 § 1 k.p.k. z art. 2, art. 32, art. 42 ust. 2, art. 51 ust. 3, art. 68 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji; § 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości opłaty za wydanie kserokopii dokumentów oraz uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy (Dz. U. Nr 107, poz. 1006; dalej: rozporządzenie) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 w zw. z art. 7 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Zarządzeniem sędziego Sądu Rejonowego w Sokółce – II Wydział Karny z 28 marca 2007 r. (sygn. akt II K 97/05) skarżący wezwany został do uiszczenia opłaty w kwocie 8 zł za wydanie z akt sprawy karnej kserokopii opinii psychiatrycznej i psychologicznej. Postanowieniem z 24 maja 2007 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku – IV Wydział Karny Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych (sygn. akt IV Kzw 280/07) pozostawił zażalenie skarżącego bez rozpoznania. Postanowieniem z 3 lipca 2007 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku – IV Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych (sygn. akt IV Kzw 280/06) zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że art. 156 § 6 k.p.k., w zakresie, w jakim przez delegację ustawową umożliwia wprowadzenie Ministrowi Sprawiedliwości do systemu opłat za czynności w postępowaniu karnym opłatę dodatkową, niewchodzącą w skład kosztów postępowania, jest niezgodny z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, narusza prawo skarżącego do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji), a także prawo do rzetelnego procesu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Zdaniem skarżącego art. 157 § 1 k.p.k., w zakresie, w jakim ogranicza oskarżonemu prawo do bezpłatnego uzyskiwania z akt sprawy tylko orzeczeń sądowych, a pomija orzeczenia lekarskie uzyskane w wyniku badania oskarżonego przez biegłych w toku postępowania jest niezgodny z art. 2, art. 32, art. 42 ust. 2, art. 51 ust. 3 oraz art. 68 ust. 1,2,3 Konstytucji. Skarżący wskazał także, że § 1 i 2 rozporządzenia, w zakresie w jakim nie określają, że opłata za wydanie kopii dokumentów stanowi element kosztów sądowych, przez co wyłączają możliwość zaskarżenia w drodze zażalenia, są niezgodne z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 w. zw. z art. 7 Konstytucji a także z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jak również z art. 617 k.p.k. Skarżący podniósł, że wysokość opłaty za wydanie kserokopii jest nadmierna w stosunku do faktycznych kosztów wykonania usługi, a nadto pozostaje w sprzeczności z wolą ustawodawcy wyrażoną w upoważnieniu ustawowym.

W piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej z 20 czerwca 2008 r. skarżący wskazał, że art. 157 § 1 k.p.k., w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości uzyskania przez oskarżonego bezpłatnej kopii opinii psychiatrycznej i psychologicznej, pozbawia go możliwości dostępu do akt sprawy. Oskarżony ma w ten sposób utrudnioną drogę do kwestionowania orzeczeń sądu, co prowadzi do naruszenia jego prawa do obrony. Przepis ten narusza zatem także zasadę demokratycznego państwa prawnego oraz pozbawia oskarżonego prawa do sądu. Gwarancje prawa do obrony i prawa do sądu powinny bowiem zdaniem skarżącego obejmować obowiązek wydania bezpłatnie takiej opinii. Zdaniem skarżącego art. 157 § 1 k.p.k. pozbawia skarżącego prawa dostępu do dotyczących go dokumentów urzędowych, o którym mowa w art. 51 ust. 3 Konstytucji oraz prawa do ochrony zdrowia, o którym mowa w art. 68 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest przesłanką konieczną dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie zaskarżone przepisy stanowiły podstawę wydania ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącego, a także czy doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącego praw konstytucyjnych.

Podstawą odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest uznanie, że zaskarżone przepisy nie były podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącego, a także oczywista bezzasadność zarzutów i brak wykazania naruszenia praw i wolności konstytucyjnych.

Zgodnie z zaskarżonym art. 156 § 6 k.p.k. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłaty za wydanie kserokopii dokumentów oraz uwierzytelnionych odpisów z akt sprawy, mając na uwadze koszty wykonania takich kserokopii. Przepis ten ustanawia zatem jedynie delegację ustawową do określenia wysokości opłat za wydane w toku postępowania odpisy z akt sprawy. Jest to zatem przepis o charakterze formalnym, z którego treścią nie sposób wiązać zarzutów polegających na pozbawieniu skarżącego wskazanych praw i wolności konstytucyjnych. Niewątpliwie także przepis ten, jako zawierający jedynie upoważnienie ustawowe, a nie kreujący żadnych praw i obowiązków uczestników postępowania nie był podstawą wydanych w sprawie skarżącego orzeczeń, co zgodnie z przepisem art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) w związku z art. 79 ust. 1 Konstytucji przesądza jednoznacznie o niedopuszczalności nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w tym zakresie. Należy uznać, że podstawą ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącego nie mógł być także § 2 rozporządzenia, zgodnie z którym „za wydanie uwierzytelnionego odpisu z akt sprawy pobiera się opłatę w wysokości 6 zł za każdą stronicę”, albowiem skarżący wnosił jedynie o wydanie kserokopii dokumentu, a nie uwierzytelnionego odpisu z akt. Przekonuje o tym także jednoznacznie wysokość kwoty określonej w zarządzeniu sędziego Sądu Rejonowego w Sokółce – II Wydział Karny z 28 marca 2007 r. (sygn. akt II K 97/05). W tym zakresie zatem zachodzi także podstawa odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej.

Zgodnie z art. 157 § 1 k.p.k. „oskarżonemu na jego żądanie należy wydać bezpłatnie jeden uwierzytelniony odpis każdego orzeczenia. Odpis wydaje się z uzasadnieniem, jeżeli je sporządzono”. Zaskarżony § 1 rozporządzenia przewiduje, że „za wydanie kserokopii dokumentów z akt sprawy pobiera się opłatę w wysokości 1 zł za jedną stronicę kserokopii”. Na podstawie wskazanych przepisów skarżący wezwany został do uiszczenia kwoty 8 zł. (słownie osiem), tytułem opłaty za wydanie kserokopii dokumentów. Znikoma wysokość opłaty pozostaje w zasadniczej dysproporcji do charakteru zarzutów skarżącego. Jego zdaniem konieczność poniesienia tak określonej opłaty stanowiła przeszkodę zamykającą drogę do realizacji prawa do obrony, prawa do sądu oraz innych praw konstytucyjnych. Przypomnieć należy zatem w tym miejscu, że skarga konstytucyjna nie jest instrumentem kontroli abstrakcyjnej, zatem przesłanką nadania biegu skardze jest uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności. Naruszenie to musi mieć charakter realny. W układzie okoliczności występujących w niniejszej sprawie nie sposób uznać, że zakwestionowane przepisy w sposób faktyczny doprowadziły do pozbawienia skarżącego możliwości realizacji swych konstytucyjnych uprawnień. Należy zatem uznać, że skarżący nie wykazał w tym zakresie naruszenia praw i wolności wskazanych w petitum skargi konstytucyjnej.

Niezależnie od powyższego wskazać należy, że niedopuszczalność nadania biegu skardze konstytucyjnej wynika także z treści zarzutów formułowanych pod adresem wskazanych przepisów. Ich istota sprowadza się w pierwszej kolejności do wykazania, że naruszenie konstytucyjnych praw i wolności wynika z braku możliwości uznania kosztów opłaty za wydanie kserokopii dokumentów za koszty sądowe w rozumieniu art. 616 § 2 k.p.k., a w konsekwencji braku zwolnienia od ich ponoszenia albo orzeczenia o zwrocie tych kosztów. Zarzuty te w rzeczywistości związane są zatem nie tyle z zaskarżonymi art. 157 § 1 k.p.k. oraz § 1 rozporządzenia, co z przepisami o kosztach sądowych, w tym zwłaszcza art. 616 § 2 k.p.k. Skarżący nie wskazał jednak tych przepisów jako przedmiotu kontroli w niniejszej skardze, co wyłącza możliwość rozpoznania w tym zakresie.

Nadto zauważyć należy, że oczywiście bezzasadne jest wiązanie przez skarżącego obowiązku uiszczenia opłaty za kserokopie dokumentów z akt sprawy z pozbawieniem go dostępu do akt sprawy. Dostęp oskarżonego do akt sprawy gwarantowany jest przez obowiązujące przepisy art. 156 k.p.k. i obejmuje przede wszystkim możliwość wglądu do akt oraz sporządzania odpisów. Dotyczy to zarówno oskarżonego, jak i jego obrońcy. Możliwość uzyskiwania kserokopii z akt sprawy stanowi wzmocnienie prawa dostępu do akt sprawy, jest tylko jednym ze sposobów jego dodatkowej realizacji.

Wskazać należy wreszcie, że zaskarżony art. 157 § 1 k.p.k. dotyczy wydawania oskarżonemu jedynie odpisów orzeczeń zapadających w jego sprawie. Kwestię uzyskiwania kopii dokumentów z akt sprawy reguluje art. 156 § 2 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem „na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kserokopie dokumentów z akt sprawy”. Zatem nie budzi wątpliwości, że zarzuty skarżącego dotyczące pozbawienia go możliwości uzyskiwania bezpłatnych kserokopii dokumentów, a nie orzeczeń zapadających w postępowaniu, kierowane powinny być w stosunku do art. 156 § 2 k.p.k., a nie art. 157 § 1 k.p.k. Okoliczność ta również stanowi samodzielną podstawę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej.

Podkreślić należy na marginesie, że oczywiście bezzasadne jest twierdzenie, iż wysokość opłat za kserokopie wydawanych dokumentów powinna stanowić ekwiwalent „faktycznych kosztów wykonania usługi” – utożsamianych przez skarżącego, jak wynika z uzasadnienia skargi, z prowadzeniem działalności gospodarczej o charakterze usług kserograficznych. Określone w art. 156 § 6 k.p.k. wytyczne, nakazujące brać pod uwagę koszty wykonania kserokopii, odnoszą się do realnych kosztów poniesionych w związku z wykonaniem kopii dokumentów oraz nakładu pracy sądu albo innego organu procesowego, a zatem nie tylko bezpośredniego kosztu użycia materiałów i maszyn. Na nieporozumieniu polega zatem porównywanie kosztu dokonania kserokopii w zakładzie kserograficznym i odnoszenie go do stawek określonych we wskazanych powyżej przepisach.



W tym stanie rzeczy, należy odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.