Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 3 grudnia 2010 r.
Sygn. akt Ts 166/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Biernat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Zofii Sz. o zbadanie zgodności:
art. 991 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 8 lipca 2009 r. skarżąca zarzuciła niezgodność art. 991 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) z art. 2, art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. W myśl zaskarżonego przepisu zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się – jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Wątpliwości konstytucyjne skarżącej odnoszą się do zaskarżonego przepisu w takim zakresie, w jakim wyklucza on z kręgu osób uprawnionych do otrzymania zachowku rodzeństwo spadkodawcy. Skarżąca podnosi, że osoby uprawnione do zachowku są osobami najbliższymi spadkodawcy, z którym łączą ich więzy krwi, pochodzenie oraz przynależność do rodu. Te same przesłanki spełnia również rodzeństwo spadkodawcy. Z tego względu wyłączenie rodzeństwa z kręgu osób uprawnionych do zachowku narusza ich prawnie chroniony interes do dziedziczenia. W ocenie skarżącej, skoro zachowek przybiera postać roszczenia pieniężnego pośrednio wynikającego z uprawnienia do dziedziczenia, to zasady ochrony dziedziczenia powinny znajdować zastosowanie także do zachowku. Prawo dziedziczenia – jak argumentuje skarżąca – należy interpretować szeroko, nie tylko przez pryzmat dziedziczenia ustawowego i testamentowego, ale również instytucji zachowku.
Powyższe zarzuty skarżąca sformułowała w związku z następującym stanem faktycznym. Sąd Rejonowy w Szczecinie wyrokiem z 8 września 2008 r. (sygn. akt II C 472/08) oddalił powództwo skarżącej o zapłatę zachowku przez spadkobierczynię testamentową, wskazując, że skarżąca – będąca siostrą zmarłego – nie należy do osób uprawnionych do zachowku. Apelację skarżącej oddalił Sąd Apelacyjny w Szczecinie wyrokiem z 5 lutego 2009 r. (sygn. akt II Ca 1110/08).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna – zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji – stanowi szczególny środek ochrony praw i wolności określonych w Konstytucji, jeżeli doznały one uszczerbku wskutek wydania przez sąd lub organ administracji ostatecznego orzeczenia na podstawie normy, w stosunku do której skarżący domaga się zbadania zgodności z Konstytucją. Obowiązek wskazania, jakie prawo podmiotowe lub wolność zostały naruszone w sprawie, w związku z którą została wniesiona skarga konstytucyjna, nakłada na skarżącego art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W ocenie Trybunału, powołanie przez skarżącą w niniejszej sprawie prawa do dziedziczenia określonego w art. 64 ust. 1 Konstytucji – jako prawa naruszonego wskutek zastosowania w jej sprawie art. 991 § 1 k.c. – jest wadliwe i prowadzi do konieczności wydania postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
W świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału prawo dziedziczenia, o którym mowa w Konstytucji, stanowi utrwalenie prawa własności w sensie instytucjonalnym i obejmuje: nakaz wprowadzenia określonej regulacji zagadnień związanych ze śmiercią osoby fizycznej, zakaz arbitralnego przejmowania przez państwo lub inne podmioty publiczne własności osób zmarłych, nakaz uwzględnienia woli właściciela jako kryterium rozstrzygającego o losach jego majątku, wolność rozrządzania swoim majątkiem na wypadek śmierci, obowiązek wprowadzenia regulacji subsydiarnej na wypadek braku wyrażenia woli przez właściciela, obowiązek równego traktowania spadkobierców, zakaz pozbawiania określonej kategorii osób zdolności dziedziczenia oraz obowiązek zapewnienia definitywnego nabycia praw wchodzących w skład spadku przez spadkobiercę i zapewnienia ochrony osób, które ten status uzyskały. Trybunał wielokrotnie podkreślał przy tym obowiązek wprowadzenia takiej regulacji sukcesji po osobie zmarłej, która będzie w jak najwyższym stopniu uwzględniać wolę spadkodawcy. Natomiast w odniesieniu do spadkobierców Konstytucja wyklucza dopuszczalność abstrakcyjnego pozbawienia określonych kategorii osób możliwości nabywania praw majątkowych po śmierci osoby fizycznej, nie gwarantuje jednak nikomu uzyskania praw majątkowych w trybie dziedziczenia po konkretnym spadkodawcy i nie przesądza o porządku dziedziczenia. Przeciwne założenie byłoby bowiem sprzeczne z należącym do treści prawa własności uprawnieniem do rozporządzania jej przedmiotem, które to uprawnienie korzysta z pierwszeństwa przed realizacją roszczeń osób niepowołanych przez spadkodawcę do dziedziczenia (por. wyroki TK z: 31 stycznia 2001 r., P 4/99, OTK ZU nr 1/2001, poz. 5; 29 maja 2007 r., P 20/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 52 i 5 września 2007 r., P 21/06, OTK ZU nr 8/A/2007, poz. 96). Odnośnie do instytucji zachowku Trybunał wyraził stanowisko, w myśl którego Konstytucja nie obejmuje jej swoimi gwarancjami, nie nakazuje jej wprowadzenia i nie determinuje ani jej kształtu, ani kręgu osób uprawnionych (por. wyrok TK z 29 maja 2007 r., P 20/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 52). Skoro zatem – w świetle powyższych uwag – regulacja dotycząca kształtu zachowku nie mieści się w zakresie konstytucyjnie chronionego prawa dziedziczenia, to Trybunał stwierdza, że skarżąca nie wskazała prawa lub wolności, które zostały w jej sprawie naruszone, w znaczeniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK. W tej sytuacji nie jest dopuszczalne rozpoznanie zarzutów zawartych w skardze konstytucyjnej.

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.