Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 18 stycznia 2010 r.
Sygn. akt Ts 238/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Wyrzykowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Tadeusza K. w sprawie zgodności:
1) art. 45 i art. 75 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) z
2) § 37 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 1977 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 37, poz. 166)
3) § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia własności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. z 1972 r. Nr 31, poz. 215) z
art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 26 lipca 2008 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 45 i art. 75 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) w zakresie, w jakim przepis ten nakłada na następcę prawnego rolnika wymóg posiadania kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego, z art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 22 Konstytucji. Ponadto skarżący zarzucił sprzeczność ze wskazanymi powyżej przepisami Konstytucji § 37 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 1977 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 37, poz. 166) i § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia własności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U z 1972 r. Nr 31, poz. 215).
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Decyzją Naczelnika Dzielnicy Łódź-Górna z 5 kwietnia 1978 r. (nr II RS–7010 C/2/78) na wniosek matki skarżącego przejęto na własność Państwa nieodpłatnie gospodarstwo rolne. Skarżący pismem skierowanym do Ministra Gospodarki w 2000 r. zainicjował postępowanie, którego celem miało być odzyskanie gospodarstwa rolnego. Pismo to ostatecznie zakwalifikowano jako wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji wydanej w dniu 5 kwietnia 1978 r. Decyzją z 5 sierpnia 2005 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Łodzi (K.O. 2892/05) odmówiło stwierdzenia nieważności decyzji Naczelnika Dzielnicy Łódź-Góra z 5 kwietnia 1978 r. (nr II RS–7010 C/2/78). Rozstrzygnięcie powyższe zostało utrzymane w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Łodzi z 4 października 2005 r. (nr KO. 4451/05). Skarga wniesiona od powyższej decyzji została oddalona wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi – Wydział II z 26 września 2006 r. (sygn. akt II SA/Łd 1218/05). Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 27 lutego 2008 r. (sygn. akt II OSK 93/07) oddalił skargę kasacyjną wniesioną od wskazanego powyżej rozstrzygnięcia.
Zdaniem skarżącego przepisy stanowiące podstawę wskazanych powyżej rozstrzygnięć doprowadziły do naruszenia prawa własności. Z istoty prawa własności wynika bowiem możliwość swobodnego nim rozporządzania. Zaskarżone przepisy zaś – na co wskazuje skarżący – naruszyły istotę prawa własności poprzez zbyt daleko idące ograniczenie możliwości rozporządzania swoim prawem własności, przy czym wprowadzone ograniczenie nie miało na celu ochrony żadnych wartości. Skarżący podnosi ponadto, że także stosowana przez organy praktyka faktycznie wykluczała jakiekolwiek inne rozporządzenie prawem własności niż przekazanie nieruchomości rolnej ówczesnemu Państwu. Ponadto skarżący wskazuje, że ograniczenie prawa własności dopuszczalne jest wyłącznie w drodze ustawy, a tymczasem w jego sprawie przepisy rozporządzenia wpłynęły na ukształtowanie norm, stanowiących podstawę wskazanego w skardze rozstrzygnięcia.
Skarżący podniósł ponadto, że zaskarżone przepisy są niezgodne z art. 22 Konstytucji, ponieważ uniemożliwiły matce skarżącego przekazanie jej synom prowadzonej działalności rolniczej.
W uzasadnieniu skargi z samego sformułowania zaskarżonego art. 75 ust. 1 pkt 2 wywiedziono naruszenie prawa własności i wolności działalności gospodarczej poprzez nałożenie na następcę prawnego rolnika obowiązku posiadania kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 27 sierpnia 2008 r. wezwano skarżącego do uzupełnienia braków wniesionej skargi konstytucyjnej, m.in. poprzez wyjaśnienie, z którym z następujących orzeczeń: decyzją Naczelnika Dzielnicy Łódź-Górna z 5 kwietnia 1978 r. (nr II RS-7010 C/2/78) czy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Łodzi z 5 sierpnia 2005 r. (K.O. 2892/05) wiąże skarżący naruszenie przysługujących mu praw i wolności konstytucyjnych; wyjaśnienie czy od decyzji Naczelnika Dzielnicy Łódź-Górna z 5 kwietnia 1978 r. (nr II RS-7010 C/2/78) została wyczerpana droga prawna oraz dokładne określenie sposobu, w jaki zaskarżone przepisy naruszają przysługujące skarżącemu prawa i wolności konstytucyjne, wskazane we wniesionej skardze.
W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków wniesionej skargi skarżący ponownie wskazał na ograniczenie prawa własności aktem rangi niższej niż ustawa, podnosząc przy tym, że nie były to rozporządzenia, do których odsyłała ustawa z 27 października 1977 r. Ponownie też wskazano na fakt, że ograniczenie prawa własności nie służyło żadnym z celów wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji, tylko pozbawieniu jak największej liczby osób przysługującej im własności. Ponadto skarżący stwierdził raz jeszcze, że doszło do naruszenia istoty prawa własności, do której należy możność rozporządzania rzeczą. Ograniczenie możliwości rozporządzania rzeczą upatruje zaś skarżący w brzmieniu art. 75 ustawy, który definiuje następcę prawnego rolnika poprzez wskazanie na konieczność posiadania kwalifikacji rolniczych do prowadzenia gospodarstwa rolnego. W konsekwencji praktyczna możliwość rozporządzania własnością nieruchomości ograniczała się do przekazania jej na własność Skarbu Państwa. W ten sposób została naruszona istota prawa własności matki skarżącego, która nie mogła przekazać gospodarstwa swoim dzieciom, a także skarżącego, który powinien być właścicielem gospodarstwa jako spadkobierca swojej matki.
Skarżący wskazał także, że wiąże naruszenie przysługującego mu prawa własności nie tylko z decyzją Naczelnika Dzielnicy Łódź-Górna z 5 kwietnia 1978 r., ale także z decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Łodzi z 5 sierpnia 2005 r. (K.O. 2892/05). Skarżący wskazał jednocześnie, że nie wniesiono odwołania od decyzji z 5 kwietnia 1978 r., a to z powodu istniejącego przekonania, że matka skarżącego w urzędzie załatwiała sprawę emerytury, a nie sprawę przekazania Państwu gospodarstwa rolnego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej skarga konstytucyjna służy ochronie konstytucyjnych praw lub wolności, naruszonych na skutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie przepisu, którego konstytucyjność się kwestionuje. Przy czym nie budzi wątpliwości, że legitymowany do wystąpienia ze skargą konstytucyjną jest tylko podmiot, którego konstytucyjne wolności lub prawa podmiotowe zostały naruszone. Konstrukcja skargi konstytucyjnej przyjęta przez polskiego ustrojodawcę wskazuje, że skarga nie ma charakteru actio popularis i uprawnionym do jej wniesienia jest wyłącznie podmiot, któremu przysługiwało prawo konstytucyjne lub konstytucyjna wolność, których ochrony chciałby on dochodzić w trybie skargi, zaś ich naruszenie winno mieć charakter bezpośredni i konkretny. Konieczność wskazania takiej wolności lub prawa, a także określenia sposobu ich naruszenia wynika bezpośrednio z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).

Zarówno we wniesionej skardze konstytucyjnej, jak i w piśmie procesowym nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego, skarżący wskazał zasadniczo na naruszenie prawa własności, przysługującego jego matce. W piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej pojawił się jedynie passus mówiący, że zostało także naruszone przysługujące mu prawo własności, jako osobie, która będąc spadkobiercą matki, powinna być właścicielem gospodarstwa rolnego.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że powołanie się na naruszenie prawa własności przysługującego matce skarżącego nie spełnia przesłanek skargi konstytucyjnej. Jak wskazano powyżej, z art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika jednoznacznie, że w trybie skargi konstytucyjnej można dochodzić wyłącznie ochrony przed naruszeniem tylko takich praw konstytucyjnych lub konstytucyjnych wolności, które przysługują skarżącemu, nie zaś osobom trzecim, nawet jeżeli są to osoby dla niego najbliższe.
Za oczywiście bezzasadny natomiast uznać należy zarzut naruszenia przysługującego skarżącemu prawa własności. Skarżący nigdy nie był bowiem właścicielem nieruchomości, której dotyczyły wydane w sprawie rozstrzygnięcia. Brak jest także podstaw do przyjęcia na gruncie systemu prawa, który obok dziedziczenia ustawowego przewiduje dziedziczenia testamentowe, że przysługiwała mu jakakolwiek ekspektatywa prawa własności w stosunku do przedmiotowej nieruchomości z tego tylko powodu, że jej właścicielem była osoba, po której mógł dziedziczyć w trybie dziedziczenia ustawowego. Oznacza to tym samym, że z wydaniem wskazanych w skardze rozstrzygnięć nie może wiązać on naruszenia przysługującego mu prawa własności.
We wniesionej skardze skarżący wskazuje także na naruszenie przez kwestionowane przepisy wolności prowadzenia działalności gospodarczej i prawa do wywłaszczenia wyłącznie za słusznym odszkodowaniem. Podkreślić jednak należy, że skarżący w uzasadnieniu stawianych zarzutów upatruje naruszenie wolności prowadzenia działalności gospodarczej w niemożności przekazania przez matkę swoim synom prowadzonej działalności rolniczej. Oznacza to, że także w przypadku tej wolności konstytucyjnej skarżący domaga się ochrony prawa przysługującego osobie trzeciej, co na gruncie polskiego prawa konstytucyjnego jest niedopuszczalne.
Ustosunkowując się do zarzutu naruszenia prawa konstytucyjnego wynikającego z art. 21 ust. 2 Konstytucji należy stwierdzić, że skarżący nie wykazał, z którego z przysługujących mu praw majątkowych został wywłaszczony i nie wskazał, w jaki sposób treść kwestionowanej regulacji doprowadziła do tego wywłaszczenia. Podkreślić należy, że z zaskarżonych przepisów wynika jednoznacznie, iż działania organów państwa były warunkowane wcześniejszym złożeniem wniosku przez osobę będącą właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa rolnego.
Reasumując powyższe ustalenia, należy stwierdzić, że skarżący nie uprawdopodobnił, iż poprzez wydanie wskazanych w sprawie rozstrzygnięć doszło do naruszenia przysługujących mu praw konstytucyjnych, co tym samym uniemożliwia merytoryczne rozpoznanie wniesionej skargi konstytucyjnej.
Na marginesie tylko wskazać należy, że potencjalne naruszenie prawa własności, na które powołuje się skarżący, można by upatrywać jedynie w wydaniu decyzji Naczelnika Dzielnicy Łódź-Górna z 5 kwietnia 1978 r. (nr II RS–7010 C/2/78), od której nie została wyczerpana droga prawna, i w stosunku do której skargę należałoby uznać za złożoną po upływie ustawowego trzymiesięcznego terminu. Niezasadne jest natomiast twierdzenie, że ograny władzy publicznej rozstrzygające o stwierdzeniu nieważności wskazanej powyżej decyzji rozstrzygały jednocześnie o wskazanych w skardze konstytucyjnych prawach i wolnościach.

Reasumując, należy stwierdzić, że wniesionej skardze konstytucyjnej nie można nadać dalszego biegu ze względu na niespełnienie przesłanek skargi konstytucyjnej, wynikających z art. 47 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK.