Pełny tekst orzeczenia

327/4/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 16 maja 2011 r.


Sygn. akt Ts 29/10



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Rzepliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Piotra C. w sprawie zgodności:

art. 139 § 1 i 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



1. W skardze konstytucyjnej z 1 lutego 2010 r. Piotr C. (dalej: skarżący) wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 139 § 1 i 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.



2. Skarga konstytucyjna została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Postanowieniem z 15 lipca 2008 r. Sąd Rejonowy w Wysokiem Mazowieckiem (sygn. Ko 600/08) zarządził wykonanie warunkowo zawieszonej wobec skarżącego kary. Postanowieniem z 5 października 2009 r. Sąd Okręgowy w Łomży – II Wydział Karny (sygn. akt Ko 600/08) odrzucił wniosek skarżącego z 21 września 2009 r. o przywrócenie terminu do złożenia zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem. Postanowieniem z 30 października 2009 r. Sąd Okręgowy w Łomży – II Wydział Karny (sygn. akt II Kzw 123/09) zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy.



3. Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że zaskarżone przepisy art. 139 § 1 i 3 k.p.k. naruszają konstytucyjne prawo do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji) i zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), ponieważ wprowadzają domniemanie doręczenia zawiadomienia o terminie posiedzenia dotyczącego zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności. Zdaniem skarżącego, zaskarżone przepisy, ograniczając obowiązek bezpośredniego zawiadomienia wyłącznie do pierwszego zawiadomienia prawomocnie uniewinnionego oskarżonego, pozbawiają prawomocnie skazanego, któremu nie doręczono bezpośrednio zawiadomienia o terminie posiedzenia sądu, możliwości udziału w nim i obrony swych praw. Skarżący wskazuje ponadto, że także przepis art. 139 § 1 k.p.k. jest niejasny i powoduje, że każdy prawomocnie skazany ma obowiązek powiadamiać organ procesowy o każdorazowej zmianie miejsca zamieszkania.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



4. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że jedynym dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej jest ten przepis, który stanowił podstawę prawną ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego, a zarazem doprowadził do naruszenia wskazanych jako podstawa skargi konstytucyjnych wolności lub praw. Ponadto, zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, skarżący jest zobligowany do wyjaśnienia sposobu, w jaki kwestionowana regulacja prawna narusza unormowania Konstytucji statuujące określone prawa lub wolności.



5. Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest stwierdzenie, że zaskarżone przepisy art. 139 § 1 i 3 k.p.k. nie były podstawą ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącego.



6. Jak wynika z treści przepisu art. 139 § 1 k.p.k., jeżeli strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za doręczone. Zgodnie zaś z zaskarżonym przepisem art. 139 § 3 k.p.k. przepis § 1 nie dotyczy pism wysłanych po raz pierwszy po prawomocnym uniewinnieniu oskarżonego. Wskazane przepisy, pozostające w związku z art. 75 § 1 k.p.k., określają konsekwencje zaniechania zawiadomienia organów procesowych o zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu. Wprowadzają instytucję domniemania skutecznego doręczenia pisma procesowego wobec osoby, która uchyla się od obowiązku informowania o aktualnym miejscu zamieszkania lub pobytu i nie odbiera zawiadomień przesłanych na ostatni znany organom procesowym adres, służąc zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania karnego. Jak jednak wynika jednoznacznie z treści orzeczeń zapadłych w sprawie skarżącego (postanowienia Sądu Okręgowego w Łomży – II Wydział Karny z 5 października oraz 30 października 2009 r.), przedmiotem rozpoznania w sprawie był wniosek skarżącego o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem z 15 lipca 2008 r. w przedmiocie zarządzenia wobec skarżącego wykonania warunkowo zawieszonej kary. Przyczyną odrzucenia wniosku było zaś stwierdzenie braku przyczyn niedotrzymania terminu niezależnych od skarżącego, wobec faktu odebrania za zwrotnym potwierdzeniem odbioru przez brata skarżącego odpisu postanowienia Sądu Rejonowego. Podstawą rozstrzygnięcia w zakresie oceny prawidłowości doręczenia nie były zatem zaskarżone art. 139 § 1 i 3 k.p.k., lecz art. 132 § 2 k.p.k., dotyczący doręczeń zastępczych do rąk dorosłego domownika, który podjął się oddać pismo adresatowi. W sprawie skarżącego brak ostatecznego orzeczenia dotyczącego kwestii prawidłowości doręczenia zawiadomienia o terminie posiedzenia sądu w przedmiocie wykonania warunkowo zawieszonej wobec niego kary. Prowadzi to do jednoznacznego wniosku, że art. 139 § 1 i 3 k.p.k. nie stanowił podstawy rozstrzygnięcia wskazanego jako ostateczne w sprawie skarżącego. Okoliczność ta, zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK przesądza o niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej.



7. Niezależnie od powyższego należy wskazać, że skarżący nie wykazał naruszenia swych praw i wolności konstytucyjnych. Jak już Trybunał wskazał, celem zaskarżonych przepisów jest zapewnienie możliwości kontaktu organów procesowych z uczestnikami postępowania karnego oraz umożliwienie sprawnego prowadzenia postępowania w sytuacji uchylania się oskarżonego od obowiązku podania aktualnego miejsca zamieszkania lub pobytu. Z treści postanowienia Sądu Rejonowego w Wysokiem Mazowieckiem z 15 lipca 2008 r. wynika jednoznacznie, że podstawą zarządzenia wobec skarżącego wykonania warunkowo zawieszonej kary było zachowanie skarżącego polegające na opuszczeniu miejsca zamieszkania i wyjeździe za granicę bez podania miejsca pobytu oraz brak kontaktu w jakiejkolwiek formie z kuratorem. Nie budzi wątpliwości, że w sytuacji wydania prawomocnego wyroku skazującego z warunkowym zawieszeniem jego wykonania na okres próby na skarżącym ciąży powinność należytego wywiązywania się z wynikających z tego faktu obowiązków, w tym kontaktu z kuratorem, oraz podania miejsca pobytu. Jest to konieczne w szczególności dla oceny procesu resocjalizacji skazanego. Z powinności tej skarżący się nie wywiązał, nie pozostawiając organom procesowym żadnych informacji o miejscu pobytu. Zatem to zachowanie skarżącego, a nie treść zaskarżonych przepisów uniemożliwiło faktyczne i bezpośrednie doręczenie zawiadomienia o terminie posiedzenia sądu. W świetle powyższych ustaleń należy uznać, że skarżący nie uprawdopodobnił naruszenia swych konstytucyjnych praw i wolności, co na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK stanowi samoistną podstawę odmowy nadania biegu skardze.



8. Na zakończenie należy także wskazać na oczywistą bezzasadność zarzutów skarżącego w zakresie niezgodności art. 139 § 1 i 3 k.p.k. z art. 42 ust. 2 Konstytucji. Przepis ten ustanawia konstytucyjną zasadę prawa do obrony. Zgodnie z nim każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.

Jak Trybunał wielokrotnie podkreślał, prawo do obrony w procesie karnym ma wymiar materialny i formalny. Obrona materialna to możność bronienia przez oskarżonego (skazanego) jego interesów osobiście (np. możność odmowy składania wyjaśnień, prawo wglądu w akta i składania wniosków dowodowych). Obrona formalna to prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru lub z urzędu (por. wyrok TK z 17 lutego 2004 r., SK 39/02, OTK ZU nr 2A/2004, poz. 7, pkt III.3 uzasadnienia).

Nie budzi wątpliwości, że przepis określający procesowe konsekwencje zaniechania informowania organów procesowych o aktualnym miejscu pobytu, wynikające z przyczyn zależnych od oskarżonego, nie może być uznany za naruszający prawo do obrony. Wyłącznie od woli oskarżonego zależy bowiem przekazanie adresu do korespondencji, co nakłada na organy procesowe obowiązek zapewnienia doręczenia zawiadomień o terminie posiedzeń i innych pism procesowych, pod rygorami określonymi w przepisach ustawy. Zatem to zachowanie skazanego prowadzi do faktycznego pozbawienia go możliwości udziału w postępowaniu i osobistej obrony swych interesów.



Mając powyższe na względzie, Trybunał odmawia nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 pkt 1 i 2 ustawy o TK.