Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 14 września 2011 r.
Sygn. akt Ts 273/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Małgorzata Pyziak-Szafnicka,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Izabeli M.-J. o zbadanie zgodności:
art. 231 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 10 listopada 2009 r. (data nadania) Izabela M.-J. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie niezgodności art. 231 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. Zgodnie z art. 231 k.p.c. w sprawach o roszczenia pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy wartość przedmiotu sporu stanowi, przy umowach na czas określony – suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony – za okres jednego roku. Wątpliwości konstytucyjne skarżącej dotyczą nierównego traktowania stron umowy o pracę w zakresie reguł określających wartość przedmiotu sporu prowadzące do dyskryminacji pracowników w stosunku do pracodawców.
Zdaniem skarżącej zaskarżony przepis prowadzi do sytuacji, w których uiszczone przez pracownika koszty sądowe są wyższe niż wartość dochodzonego przez niego roszczenia odszkodowawczego. Tym samym art. 231 k.p.c. narusza – jak podkreśla „z powodów finansowych” – prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy.
W skardze podniesiono także, że sposób obliczania wartości przedmiotu sporu zawarty w art. 231 k.p.c. powoduje, że „w przypadku każdej umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony oraz na czas określony co najmniej 1 roku od apelacji i kasacji od wyroku Sądu I instancji pobierana jest opłata stosunkowa zgodnie z art. 35 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych [Dz. U. 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach] i jest to jedyny przypadek w prawie polskim, gdy koszty sądowe nie mają związku z wysokością dochodzonego roszczenia”.
Powyższe zarzuty zostały sformułowane w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z 17 lutego 2009 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie – Wydział VI Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na skutek zawartej przez strony ugody umorzył postępowanie w sprawie o sygn. akt VI P 806/08 z powództwa skarżącej i rozstrzygnął o kosztach postępowania nakazując zwrócić skarżącej kwotę 3 600 zł tytułem połowy uiszczonej opłaty od pozwu (opłata wniesiona przez skarżącą wynosiła 7 200 zł, a wartość przedmiotu sporu ustalona na podstawie art. 231 k.p.c. – 144 000 zł). Wniesione przez skarżącą zażalenie zostało prawomocnie oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie – Wydział VII Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 31 lipca 2009 r. (sygn. akt VII Pz 45/09). Sąd stwierdził, że początkowo skarżąca domagała się przywrócenia do pracy, a dopiero w trakcie toczącego się postępowania zażądała odszkodowania. Jak podkreślił sąd, „nie powoduje to jednak automatycznej zmiany wysokości wartości przedmiotu sporu. Nie rodzi też obowiązku zwrotu części opłaty od pozwu”. Z wydaniem tego orzeczenia skarżąca wiąże naruszenie przysługujących jej konstytucyjnych praw podmiotowych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek warunkujących jego dopuszczalność. Zasadniczo zostały one unormowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegółowione w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją, wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone, oraz uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego. Z powyższego wynika, że przedmiotem skargi może stać się wyłącznie przepis stanowiący podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego wobec skarżącego. Zarzuty skargi muszą zaś uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonego przepisu określonej normy, powołanie właściwych wzorców konstytucyjnych, zawierających podmiotowe prawa przysługujące osobom fizycznym, i – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej sprzeczności. Innymi słowy, trzon skargi stanowi prawidłowe wskazanie normy płynącej z podstawy prawnej rozstrzygnięcia i powiązanie jej z adekwatnymi wzorcami konstytucyjnymi. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywana skarga konstytucyjna powyższych wymagań nie spełnia.
Skarżąca podnosi, że zakresem art. 231 k.p.c. nie są objęte powództwa dotyczące stosunku pracy wytaczane przez pracodawcę przeciwko pracownikowi, co jest przejawem nierównego traktowania stron umowy o pracę, a zatem sprzeczne z art. 32 Konstytucji.
Przede wszystkim, Trybunał zwraca uwagę, że zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego prawo do równego traktowania, o którym stanowi art. 32 ust. 1 Konstytucji, winno być ujmowane w związku z konkretnymi normami prawnymi lub działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich, tj. niejako „samoistnie”. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych, określonych w Konstytucji wolności i praw jednostki (podmiotu prawnego), prawo do równego traktowania nie ma charakteru wyodrębnionego prawa w pełni konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może być skutecznie chronione za pomocą skargi konstytucyjnej (zob. wyrok TK z 6 października 2004 r., SK 23/02, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89 oraz wydane w pełnym składzie postanowienie TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Wobec powyższego, z uwagi na brak powiązania art. 32 Konstytucji z innym wzorcem kontroli konstytucyjnej, zarzuty sformułowane w skardze oparte na art. 32 Konstytucji nie uprawdopodabniają naruszenia konstytucyjnego prawa podmiotowego skarżącej, a to prowadzi do uznania skargi w tym zakresie za niedopuszczalną (art. 79 ust. 1 Konstytucji).
W skardze zarzucono, że art. 231 k.p.c. narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji w ten sposób, że z uwagi na uiszczone przez pracownika koszty sądowe, przewyższające wysokość dochodzonego przez niego roszczenia, dochodzi do naruszenia „z powodów finansowych” prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy.
Trybunał zwraca uwagę, że – wbrew twierdzeniom skarżącej – art. 231 k.p.c. dotyczy tylko roszczeń majątkowych niepieniężnych (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2001 r., sygn. akt III ZP 28/01, „Monitor Prawniczy” 2002, nr 17, s. 804 oraz A. Zieliński, komentarz do art. 231 k.p.c., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Zieliński, Warszawa 2011, nb 5 i 8; J. Gibiec, komentarz do art. 231 k.p.c., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. E. Marszałkowska-Krześ, Warszawa 2011). Zgodnie z przedstawionym w skardze stanem faktycznym skarżąca początkowo dochodziła przywrócenia do pracy, a zatem sąd pierwszej instancji słusznie oszacował wartość przedmiotu sporu, opierając się na art. 231 k.p.c. i pobrał w prawidłowej wysokości opłatę sądową. Należy podkreślić, że pobrana od skarżącej opłata była dostosowana do roszczenia przez nią dochodzonego. Dopiero na skutek zmiany powództwa pobrana opłata stała się wyższa aniżeli wysokość roszczenia dochodzonego przez skarżącą.
Skarżąca nie uprawdopodobniła zatem naruszenia przysługującego jej prawa do sądu i wynikającego z niego prawa do sprawiedliwego (rzetelnego) rozpatrzenia sprawy. Twierdzenie skarżącej, że reguły opisane w art. 231 k.p.c. odnoszą się do roszczeń majątkowych o charakterze pieniężnym, należy bowiem uznać za nietrafne. Nie do przyjęcia jest nadto zarzut, że koszty sądowe pośrednio ustalone na podstawie art. 231 k.p.c. mogą przewyższać wysokość roszczenia odszkodowawczego dochodzonego przez pracownika. Zaskarżony przepis dotyczy bowiem tylko roszczeń majątkowych niepieniężnych, czyli nie dotyczy roszczeń odszkodowawczych. Badanie natomiast prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego o kosztach w sprawie skarżącej (choćby w kwestii zwrotu opłaty pobranej w zakresie przewyższającym opłatę należną na podstawie art. 80 ust. 1 ustawy o kosztach) leży poza kompetencjami Trybunału Konstytucyjnego.
Skarżąca podnosi, że kwestionowany przepis narusza przysługujące jej prawo do zaskarżania orzeczeń sądów pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji), gdyż powoduje, że w przypadku każdej umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony oraz na czas określony co najmniej 1 roku od apelacji i kasacji pobierana jest od pracownika opłata stosunkowa zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach i jest to jedyny przypadek w polskim prawie, gdy koszty sądowe nie mają związku z wysokością dochodzonego roszczenia.
Trybunał przypomina, że prawo dostępu do sądu drugiej instancji oznacza efektywne prawo do uruchomienia postępowania przed tym sądem. Ustawodawca ma nie tylko obowiązek stworzyć odpowiedni środek zaskarżenia, lecz także uregulować go w taki sposób, aby zainteresowany mógł rzeczywiście uruchomić kontrolę instancyjną. Prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sąd drugiej instancji może być naruszone zarówno bezpośrednio przez wyłączenie możliwości wniesienia apelacji, jak i pośrednio – przez ustanowienie takich formalnych warunków wniesienia apelacji, które czynność tę czyniłyby nadmiernie utrudnioną. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego utrudnienie jest nadmierne, jeżeli spełnienie wymogów formalnych jest bardzo trudne dla strony, a potrzeba ustanowienia tych wymogów nie jest uzasadniona ważnym interesem strony przeciwnej (zob. wyroki z 12 marca 2002 r., P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14 oraz 1 lutego 2005 r., SK 62/03, OTK ZU nr 2/A/2005, poz. 11). Prawo do uruchomienia postępowania przed sądem drugiej instancji wyklucza także ustanawianie nadmiernych finansowych ograniczeń wnoszenia środków zaskarżenia i możliwość dyskrecjonalnego odrzucania tych środków przez sąd, który je rozpoznaje.
Skarżąca – w ocenie Trybunału – nie przedstawiła argumentów przemawiających za tym, że ustalanie wartości przedmiotu sporu (zaskarżenia) zgodnie z art. 231 k.p.c. prowadzi do nadmiernych finansowych ograniczeń wnoszenia środków zaskarżenia (zob. także w kontekście prawa do sądu – wyrok TK z 21 lipca 2008 r., P 49/07, OTK ZU nr 6/A/2008, poz. 108). W literaturze prawniczej podkreślono, że opłatę stosunkową pobiera się zgodnie z art. 35 ust. 1 zdanie drugie ustawy o kosztach w zw. z art. 231 k.p.c. od pracownika, którego wynagrodzenie miesięczne przekracza 4 170 zł, a zatem od pracownika, który jest w stanie pokryć opłaty związane z prowadzeniem postępowania (zob. K. Gonera, komentarz do art. 35 ustawy o kosztach, [w:] Komentarz do ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wyd. 3, Warszawa 2008). Podnosi się przy tym możliwość zwolnienia takiego pracownika z ponoszenia kosztów sądowych na zasadach ogólnych. Trybunał raz jeszcze zaznacza, że wartość przedmiotu sporu ustalona według art. 231 k.p.c. dotyczy pracowniczych roszczeń majątkowych niepieniężnych (np. o przywrócenie do pracy). Skarżąca tymczasem nawiązuje w skardze do dochodzonego przez siebie roszczenia odszkodowawczego, co do którego wartość przedmiotu sporu winna być ustalana w zgodzie z art. 19 § 1 k.p.c., a nie na podstawie zaskarżonego przepisu.

Mając na uwadze powyższe Trybunał – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.