Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 21 marca 2011 r.
Sygn. akt Ts 279/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością BD o zbadanie zgodności:
art. 1154-1217 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 78, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 177 i art. 179 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 25 października 2010 r. skarżąca domaga się stwierdzenia niezgodności Części piątej ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), tj. art. 1154-1217, z art. 45 ust. 1, art. 78, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 177 i art. 179 Konstytucji, ze względu na to, że dopuszcza do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy polubowne, w tym wprowadza możliwość wyłączenia dwuinstancyjności postępowania sądowego i orzekania przez osoby niebędące sędziami zawodowymi. Zaskarżona część piąta k.p.c. nosi tytuł „Sąd polubowny” (arbitrażowy) i zawiera przepisy ogólne (art. 1154-1160 k.p.c.) oraz regulacje dotyczące: zapisu na sąd polubowny (art. 1161-1168 k.p.c.), składu sądu polubownego (art. 1169-1179 k.p.c.), właściwości sądu polubownego (art. 1180-1182 k.p.c.), postępowania przed sądem polubownym (art. 1183-1193 k.p.c.), wyroku sądu polubownego i zakończenia postępowania (art. 1194-1204 k.p.c.), skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego (art. 1205-1211 k.p.c.), uznania i stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej (art. 1212-1217 k.p.c.).
Skarżąca zarzuca, że sąd polubowny – niewymieniony w art. 175 ust. 1 Konstytucji – nie jest konstytucyjnie legitymowany do rozstrzygania spraw spornych i nie zapewnia legalności orzeczenia. Osoby wchodzące w skład tego organu – jak podkreśla skarżąca – nie zostały wyposażone w gwarancje niezawisłości i niezależności (art. 178, art. 180 i art. 181 Konstytucji). Zgodnie z jej stanowiskiem sądownictwo polubowne mogłoby – na gruncie Konstytucji – pełnić rolę jedynie mediacyjną, pozostawiając stronom stosunku prawnego i sądowi powszechnemu rozstrzygnięcie sporu. Na podstawie obowiązujących przepisów k.p.c. podniesienie zarzutu zapisu na sąd polubowny przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy prowadzi jednak do odrzucenia pozwu. W odniesieniu do art. 1205 § 2 k.p.c. skarżąca podnosi, że jest on sprzeczny z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, ponieważ dopuszcza możliwość wyłączenia dwuinstancyjności postępowania przed sądem polubownym. Zdaniem skarżącej, Konstytucja nie pozwala na wyłączenie w drodze umowy prawa do sądu i prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji.
Powyższe zarzuty skarżąca sformułowała w związku z wyrokiem Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie z 15 lipca 2010 r. (sygn. akt SA 29/10, SA 127/P/10), w którym Sąd ten stwierdził obowiązek zapłaty przez skarżącą oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz powoda.
Do skargi konstytucyjnej skarżąca dołączyła wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymaniu wykonania wyroku Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie z 15 lipca 2010 r. (sygn. akt SA 29/10, SA 127/P/10) ze względu na swoją złą sytuację finansową.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji – może zostać wniesiona, jeżeli konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego zostały naruszone ostatecznym orzeczeniem wydanym na podstawie zaskarżonej normy przez sąd lub organ administracji publicznej. Istotą konstytucyjnych wolności i praw jest zapewnienie jednostce sfery wolnej od ingerencji państwa lub przyznanie jej roszczenia w stosunku do państwa (por. B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009, wprowadzenie przed art. 30, nb 2 i 7; M. Kallas, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1997, wprowadzenie przed art. 30). Określający przesłanki skargi konstytucyjnej art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) nakłada na skarżącego obowiązek wskazania orzeczenia organu państwa – sądu lub organu administracji publicznej – które zostało wydane na podstawie zaskarżonych przepisów i prowadzi, zdaniem skarżącego, do naruszenia jego praw lub wolności. Trybunał podkreśla, że normę można uznać za podstawę orzeczenia – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 ustawy o TK – tylko wówczas, gdy to jej treść przesądziła o wydanym rozstrzygnięciu, a zarazem stanowiła przyczynę nastąpienia okoliczności ocenianej przez skarżącego jako ingerencja w jego prawa lub wolności. Rozpoznanie zarzutów zawartych w skardze konstytucyjnej, która nie spełnia tych wymogów, jest niedopuszczalne, co prowadzi do konieczności wydania postanowienia o odmowie nadania jej dalszego biegu (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
W ocenie Trybunału niniejsza skarga konstytucyjna jest dotknięta wskazaną powyżej wadliwością, a zawarte w niej zarzuty nie mogą zostać rozpoznane. Niewątpliwie określenie konstytucyjnych praw zawierają wskazane przez skarżącego art. 45 ust. 1 Konstytucji (prawo do sądu) i art. 78 Konstytucji (prawo do zaskarżania orzeczeń). Pozostałe przywołane normy konstytucyjne mogą natomiast współokreślać treść tych praw, lecz ich powoływanie jest zbędne (por. wyrok TK z 17 listopada 2009 r., SK 64/08, OTK ZU nr 10/A/2009, poz. 148). Ich naruszenie skarżąca upatruje jednak już w wydaniu wyroku w sprawie o zapłatę przez Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej. Z treści skargi konstytucyjnej wynika, że – w ocenie skarżącej – stanowi to naruszenie zarówno prawa dostępu do sądu, jak i prawa do zaskarżania orzeczeń. Sąd Arbitrażowy – jak stwierdza skarżąca w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej – nie jest jednak ani sądem w rozumieniu Konstytucji, ani organem administracji publicznej. Przede wszystkim jednak z jego orzeczenia nie wynika, że sąd powszechny odmówił rozpoznania sprawy skarżącej, a zatem, że doszło do odmowy dostępu do sądu. Tym bardziej treść wskazanego orzeczenia Sądu Arbitrażowego nie przesądza o tym, czy – i ewentualnie w jakim trybie – podlega ono zaskarżeniu. Pomiędzy tym wyrokiem i zarzutami skarżącej brak w konsekwencji powiązania pozwalającego uznać to rozstrzygnięcie za źródło naruszenia jej praw podmiotowych w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Powyższa okoliczność stanowi wystarczającą przesłankę wydania postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał zwraca jednak uwagę, że poddanie sprawy pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga zawarcia przez strony umowy i napotyka wielorakie ograniczenia zawarte w zaskarżonych przepisach k.p.c. Nie sposób zgodzić się ze skarżącą, że Konstytucja nie dopuszcza zawierania umów dotyczących praw podmiotowych. Trybunał zauważył już powyżej, że realizacja konstytucyjnych praw i wolności odbywa się w relacjach między podmiotami prawa i państwem; zapis na sąd polubowny, przybierający postać uzgodnienia między stronami, nie zmniejsza sfery jednostki wolnej od ingerencji państwa, lecz stanowi – będącą wyrazem jej wolności (por. art. 30 i art. 31 ust. 1 Konstytucji) – rezygnację z przysługującego roszczenia. Konstytucyjne prawa podmiotowe nie chronią przed skutkami własnych działań uprawnionego, lecz przed nadmierną ingerencją państwa. Na tle zarzutów skarżącej należy także podkreślić, że zaskarżone przepisy przewidują kontrolę orzeczenia sądu polubownego sprawowaną przez sąd powszechny w trybie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego (art. 1205-1211 k.p.c.) bądź stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego (art. 1212-1217 k.p.c., por. w szczególności art. 1214 § 3 k.p.c.). Postępowanie przez sądem powszechnym jest przy tym dwuinstancyjne; od orzeczenia sądu drugiej instancji wydanego w sprawie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego przysługuje nadto skarga kasacyjna, o ile są spełnione przesłanki skorzystania z tego środka (por. A. Zieliński [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Zieliński, Warszawa 2009, art. 1207 nb 5 i M. Łaszczuk, J. Szpara [w:] System Prawa Handlowego. Arbitraż handlowy, t. 8, red. A. Szumański, Warszawa 2010, rozdział 12, nb 175).
Trybunał zwraca również na marginesie uwagę, że skarżący nie wskazał, które z wymienionych przez niego przepisów części piątej k.p.c. zostały bezpośrednio zastosowane w jego sprawie. W polskim modelu skargi konstytucyjnej to na skarżącym – w myśl art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – ciąży obowiązek określenia norm leżących u podstaw rozstrzygnięcia, z którym wiąże on naruszenie swoich praw podmiotowych. Brak ścisłego oznaczenia przedmiotu kontroli w ramach skargi konstytucyjnej czyniłoby z niej formę action popularis, nieprzewidzianą w Konstytucji. Opisana wadliwość mogłaby również, niezależnie od wskazanych powyżej przyczyn, uzasadniać odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej nie zasługuje na uwzględnienie wniosek o wstrzymanie wykonania wyroku Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie z 15 lipca 2010 r. (sygn. akt SA 29/10, SA 127/P/10).

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.