Pełny tekst orzeczenia

159/2/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 16 sierpnia 2011 r.
Sygn. akt Tw 9/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Kongregacji Przemysłowo-Handlowej o zbadanie zgodności:
art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307, ze zm.) z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi.

UZASADNIENIE

W dniu 14 kwietnia 2011 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Kongregacji Przemysłowo-Handlowej (dalej: Kongregacja albo Izba), o zbadanie zgodności art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307, ze zm.; dalej: ustawa o podatku dochodowym) z art. 32 Konstytucji.
Kongregacja kwestionuje art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym w brzmieniu „wolne od podatku dochodowego są: wartość otrzymanych przez pracownika w związku z finansowaniem działalności socjalnej, o której mowa w przepisach o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, rzeczowych świadczeń oraz otrzymanych przez niego w tym zakresie świadczeń pieniężnych, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych, łącznie do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 380 zł; rzeczowymi świadczeniami nie są bony, talony i inne znaki, uprawniające do ich wymiany na towary lub usługi”. Zdaniem wnioskodawcy, zaskarżony przepis jest niezgodny z art. 32 Konstytucji przez to, „że narusza zasadę równości podmiotów otrzymujących świadczenia rzeczowe z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, poprzez bezzasadne wyłączenie ze zwolnienia z opodatkowania pracowników otrzymujących bony, talony i inne znaki, uprawniające do ich wymiany na towary lub usługi”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skuteczne wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest możliwe wówczas, gdy złożony wniosek pochodzi od uprawnionego podmiotu. W rozpatrywanej sprawie uznanie podmiotu za uprawniony do inicjowania abstrakcyjnej kontroli norm uzależnione jest od spełnienia przesłanki formalnej – wniosek pochodzi od podmiotu wskazanego w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji oraz materialnej – kwestionowany akt normatywny należy do spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy (art. 191 ust. 2 Konstytucji).
W myśl art. 36 ust. 1 ustawy o TK, wniosek pochodzący (m.in.) od ogólnokrajowego organu związku zawodowego, ogólnokrajowej władzy organizacji pracodawców lub organizacji zawodowej, wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, kierowany jest do sędziego Trybunału Konstytucyjnego w celu wstępnego rozpoznania na posiedzeniu niejawnym. Wstępne rozpoznanie zapobiega nadaniu biegu wnioskowi w sytuacji, gdy postępowanie wszczęte przed Trybunałem Konstytucyjnym podlegałoby umorzeniu z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), spowodowanej brakiem legitymacji do złożenia wniosku. Procedura ta umożliwia Trybunałowi, już w początkowej fazie postępowania, eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania. Przyjąć zatem należy, że w trakcie wstępnego rozpoznania badaniu podlega nie tylko spełnienie wymagań stawianych wnioskowi jako pismu procesowemu (art. 32 ust. 1 ustawy o TK), ale także – a nawet przede wszystkim – kwestia, czy podmiot występujący z wnioskiem spełnia kryteria uzasadniające zaliczenie go do kręgu podmiotów wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji oraz czy powołane przez ten podmiot przepisy prawa lub postanowienia statutu rzeczywiście potwierdzają związek między zakresem działania danego podmiotu a zaskarżoną regulacją (art. 32 ust. 2 ustawy o TK). Ponadto, wstępne rozpoznanie służy eliminacji wniosków „oczywiście bezzasadnych” (art. 36 ust. 3 ustawy o TK). Dopiero spełnienie wszystkich wskazanych wyżej przesłanek skutkuje nadaniem wnioskowi dalszego biegu.

2. Legitymację do złożenia wniosku w rozpatrywanej sprawie powinno uzasadniać stwierdzenie, że Kongregacja jest jednym z podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 4 Konstytucji (związkiem zawodowym, organizacją pracodawców lub organizacją zawodową). Co oczywiste, Kongregacja nie jest ani ogólnokrajowym związkiem zawodowym, ani ogólnokrajową organizacją pracodawców, jej działalność nie znajduje bowiem oparcia ani w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234, ze zm.), ani w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. Nr 55, poz. 235, ze zm.).
Pozostaje zatem do rozstrzygnięcia, czy Izba może być uznana za „organizację zawodową” w rozumieniu przywołanego art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji.

2.1. Kongregacja działa na podstawie ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz. U. Nr 35, poz. 195, ze zm.) i zgodnie z art. 2 tej ustawy jest „organizacją samorządu gospodarczego, reprezentującą interesy gospodarcze zrzeszonych w niej przedsiębiorców, w szczególności wobec organów władzy publicznej”.

2.2. Trybunał Konstytucyjny wyjaśniał już w swoich orzeczeniach rozumienie pojęcia „organizacja zawodowa”. W uzasadnieniu postanowienia z 8 stycznia 2002 r. (T 64/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 58) Trybunał podtrzymał pogląd wyrażony w postanowieniu z 30 maja 2000 r. (U 5/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 114), zwracając uwagę, że Konstytucja wyraźnie różnicuje wolność podejmowania działalności gospodarczej (art. 22) i wolność wykonywania zawodu (art. 65 ust. 1). Konstytucja wyróżnia także – oprócz samorządu terytorialnego (rozdział VII) – samorząd zawodowy, reprezentujący osoby wykonujące zawody zaufania publicznego (art. 17 ust. 1), a także inne rodzaje samorządu (art. 17 ust. 2), w tym – samorząd gospodarczy (o którym wspomina art. 61 ust. 1). Mimo podobieństwa nazwy, konstytucyjny status tych samorządów nie jest tożsamy.

2.3. O ile organowi samorządu zawodowego, będącego „organizacją zawodową” w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, przysługuje prawo kierowania do Trybunału Konstytucyjnego wniosków w sprawach związanych z zakresem jego działania, o tyle nie oznacza to jeszcze, że analogiczne uprawnienie mieści się w kompetencjach organów innych samorządów.
Użycie w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji trzech różnych określeń dla oznaczenia podmiotów, którym przyznano ograniczoną zdolność wnioskową, dowodzi, że pozostają one w ścisłej relacji. Związki zawodowe i organizacje pracodawców są organizacjami zrzeszającymi osoby będące jedną ze stron stosunku pracy. Organizacje zawodowe z kolei zrzeszają osoby wykonujące stale i w celach zarobkowych wyodrębniony zawód (np. wolny), a więc osoby, które także świadczą pracę, niepozostając jednak w stosunku podporządkowania. Trybunał wielokrotnie wyrażał stanowisko, zgodnie z którym intencją ustrojodawcy było przyznanie, na gruncie art. 191 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 191 ust. 2 Konstytucji, ochrony tylko takim interesom wskazanych w nim podmiotów, które odznaczają się pewnymi wspólnymi cechami. Trybunał wskazał, że są to odpowiednio interesy pracodawców w związku z zatrudnianiem pracowników, interesy pracownicze oraz interesy związane z wykonywaniem zawodu (por. postanowienie pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z 28 stycznia 2004 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 2).

2.4. W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje twierdzenie, że brak jest podstaw do objęcia zakresem podmiotowym wyznaczonym przez art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji organów samorządu gospodarczego. Gdyby ustrojodawca miał zamiar poddać interesy gospodarcze szczególnej ochronie, wyrażającej się w możliwości kierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, przyznałby z pewnością takie uprawnienie organizacjom (np. izbom gospodarczym) powołanym do reprezentowania właśnie takich interesów swoich członków (por. postanowienia TK z: 4 marca 2003 r. i 18 czerwca 2003 r., Tw 65/02, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 74 i 75; 7 lipca 2003 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 1; 28 lipca 2009 r., Tw 17/09, OTK ZU nr 4/B/2009, poz. 221).

2.5. Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że Kongregacja nie jest organizacją zawodową w rozumieniu art. 191 ust. 4 Konstytucji, a zatem nie jest podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm. Okoliczność ta, zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, stanowi podstawę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.

3. Ponadto Trybunał Konstytucyjny przypomina, że wola ogólnokrajowego organu lub władzy podmiotów, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, znajduje wyraz w podejmowanych przez nie uchwałach. Tryb podjęcia uchwały regulują właściwe przepisy (np. ustawy lub statutu), a treść podjętej uchwały zostaje zapisana w protokole z posiedzenia takiego organu lub władzy. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego, uchwała ogólnokrajowej władzy (np. organizacji pracodawców) w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego stanowi conditio sine qua non wszczęcia postępowania z wniosku tego podmiotu (por. postanowienia TK z: 8 października 2003 r., Tw 1/03, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 201; 21 listopada 2007 r., Tw 32/07, OTK ZU nr 2/B/2007, poz. 46).

3.1. Dla ustalenia, czy wniosek pochodzi od ogólnokrajowego organu lub władzy, nie zaś od osoby fizycznej, która go sporządziła lub podpisała, potrzebny jest dowód, że został on wniesiony na podstawie i w wykonaniu uchwały uprawnionego organu lub władzy. Oznacza to, że podjęcie uchwały jest zawsze czynnością uprzednią w stosunku do czynności sporządzenia wniosku.
Wymaga podkreślenia, że do akt rozpatrywanej sprawy nie została dołączona uchwała (lub inaczej nazwany akt), w którym ogólnokrajowy organ (władza) Kongregacji wyraziłby wolę wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego. Nie ulega przy tym wątpliwości, że udzielone przez Prezesa Zarządu pełnomocnictwo „w zakresie złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego (...)” uchwały takiej nie zastępuje.

3.2. Niezależnie zatem od wskazanej w pkt 2 niniejszego uzasadnienia podstawy odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu, wydanie orzeczenia byłoby niedopuszczalne (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), gdyż złożony wniosek pochodzi od podmiotu nieuprawnionego w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji.

4. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego jest ponadto oczywiste, że wnioskodawca, powołując art. 32 Konstytucji jako wzorzec kontroli, zmierza do realizacji celów ogólnospołecznych: ochrony interesu każdego pracownika (otrzymującego świadczenia rzeczowe z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w formie bonu, talonu i innych znaków uprawniających go do wymiany na towary lub usługi), który ze zwolnienia od podatku dochodowego, wynikającego z art. 21 ust. 1 pkt 67 zaskarżonej ustawy, skorzystać nie może.
Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zakres zaskarżenia wyznaczony w rozpatrywanym wniosku wskazuje na generalny charakter legitymacji (art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji), która, co nie ulega wątpliwości, nie przysługuje wnioskodawcy w niniejszej sprawie.


W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.