P 22/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
128/10/A/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 26 listopada 2012 r.
Sygn. akt P 22/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Zubik – przewodniczący
Mirosław Granat
Wojciech Hermeliński
Leon Kieres
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz – sprawozdawca,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 listopada 2012 r., pytania prawnego Sądu Okręgowego w Poznaniu:
czy art. 4 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 4) jest zgodny z:
a) art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji,
b) art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji,
postanawia:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie.
UZASADNIENIE
I
1. Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z 12 stycznia 2012 r. (uzupełnionym postanowieniem z 26 marca 2012 r.) przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, czy art. 4 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 4, dalej: ustawa zmieniająca z 2008 r.) jest zgodny z: a) art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji, b) art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji
Pytanie prawne zostało przedstawione w sprawie toczącej się z powództwa Tomasza L. przeciwko sądowi rejonowemu o ustalenie, że od 29 stycznia 2009 r. powód pełni urząd na stanowisku sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym i o zasądzenie od pozwanego wyrównania wynagrodzenia. Powód postanowieniem Prezydenta RP z 26 stycznia 2009 r. został powołany na stanowisko sędziego sądu okręgowego na podstawie art. 65a ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.); nominację odebrał 29 stycznia 2009 r. Sąd rejonowy wyrokiem oddalił powództwo, gdyż uznał, że art. 4 ustawy zmieniającej z 2008 r. dotyczy zarówno sędziów, którzy uzyskali „awans poziomy” przed dniem wejścia w życie tej ustawy, jak i tych, którzy awans taki uzyskali po tym dniu; w konsekwencji sąd rejonowy przyjął, że powód 29 stycznia 2009 r. uzyskał awans poziomy i tego samego dnia – na podstawie art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. – utracił go. Powód wniósł apelację od wyroku sądu rejonowego.
W uzasadnieniu pytania prawnego Sąd Okręgowy w Poznaniu zaznaczył, że jego wątpliwości co do konstytucyjności art. 4 pkt 1 i 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. są zbieżne z przedstawionymi we wniosku Prezydenta RP do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 7/10.
Uzasadniając zarzut naruszenia art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji, sąd wskazał, że Konstytucja nie upoważnia żadnej władzy do „generalnego – zespołowego pozbawiania stanowisk określonej grupy sędziów”. Z art. 180 ust. 2 Konstytucji wynika, że pozbawić stanowiska sędziego może tylko władza sądownicza i tylko w wypadkach określonych w ustawie. Oznacza to brak upoważnienia władzy ustawodawczej do pozbawienia i „przenoszenia” sędziów na stanowisko inne niż to, na które zostali powołani zgodnie z art. 179 Konstytucji.
Zdaniem pytającego sądu, art. 4 ustawy zmieniającej z 2008 r. został uchwalony z naruszeniem trybu ustawodawczego; w procesie legislacyjnym nie oceniano jego zgodności z Konstytucją oraz nie poddano go konsultacji z Krajową Radą Sądownictwa, co jest naruszeniem art. 2 w związku art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji. Sąd uznał, że kwestionowany przepis normuje sprawy związane z zasadą niezawisłości sędziów, a mianowicie kształtuje sytuację prawną sędziów w sferze ich nieusuwalności. Przyjmując takie założenie, sąd wskazał poszczególne tezy uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28 listopada 2007 r. w sprawie o sygn. K 39/07.
2. Prokurator Generalny w piśmie z 5 lipca 2012 r. stwierdził, że postępowanie wszczęte na podstawie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Poznaniu podlega umorzeniu: 1) w części dotyczącej badania zgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w zakresie, w jakim stanowi, że sędziowie, o których mowa w tym przepisie, stają się – odpowiednio – sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe, z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 oraz art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – ze względu na zbędność wydania wyroku; 2) w części dotyczącej konstytucyjności art. 4 pkt 1 in fine ustawy zmieniającej z 2008 r., w zakresie przewidzianych w tym przepisie zasad ustalania wynagrodzeń sędziów awansowanych w drodze awansu poziomego – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK – ze względu na utratę mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu; 3) w pozostałym zakresie – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Prokurator Generalny wskazał, że wydany 8 maja 2012 r. przez Trybunał Konstytucyjny wyrok (sygn. K 7/10) dotyczący między innymi art. 4 pkt 1 i 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. ma wpływ na tok postępowania w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Poznaniu.
Po pierwsze, wyrok w sprawie o sygn. K 7/10 powoduje, zdaniem Prokuratora Generalnego, że w niniejszej sprawie zachodzi przesłanka ne bis in idem co do art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w zakresie, w jakim przepis ten stanowi, że sędziowie, o których mowa w tym przepisie, stają się – odpowiednio – sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe. Trybunał Konstytucyjny orzekł już bowiem o zgodności tej regulacji z art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji. Co do dodatkowego zarzutu niezgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji (zarzut dotyczący braku konsultacji z Krajową Radą Sądownictwa), Prokurator Generalny wskazał, że pytający sąd nie przedstawił – czego wymaga art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK – dowodów na jego poparcie. Ponadto zaznaczył, że z materiałów dostępnych na stronie internetowej KRS (www.krs.pl) wynika, iż organ ten 10 września 2008 r. wyraził opinię dotyczącą projektu ustawy zmieniającej z 2008 r., a 9 października 2008 r., przed przekazaniem ustawy do Senatu, zajął stanowisko dotyczące przepisu intertemporalnego zawartego w tej ustawie. Prokurator Generalny podniósł, że Trybunał Konstytucyjny ex officio bada dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa do wydania danego aktu (art. 42 ustawy o TK) i gdyby tryb nie był dochowany, Trybunał Konstytucyjny uwzględniłby tę okoliczność orzekając w sprawie o sygn. K 7/10.
Po drugie, co do zarzutów wobec art. 4 pkt 1 in fine ustawy zmieniającej z 2008 r., Prokurator Generalny odwołał się do stanowiska Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 7/10, zgodnie z którym norma wyrażona w tej części kwestionowanego przepisu nie obowiązuje, co powoduje umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.
Po trzecie, Prokurator Generalny wskazał, że art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 7/10 nie może być już stosowany, został bowiem wyeliminowany z porządku prawnego. Zdaniem Prokuratora Generalnego, powoduje to niedopuszczalność wydania wyroku w zakresie badania konstytucyjności tego przepisu.
3. Sejm, w piśmie swego Marszałka z 30 października 2012 r., wniósł o stwierdzenie, że art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w zakresie, w jakim stanowi, że sędziowie powołani na stanowisko sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym stają się sędziami sądów rejonowych, które stanowią ich miejsce służbowe, jest zgodny z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji, a ponadto wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o TK w pozostałym zakresie.
Po pierwsze, Sejm stwierdził, że postępowanie w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Poznaniu w zakresie dotyczącym art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. podlega umorzeniu z powodu utraty mocy obowiązującej przez ten przepis wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 8 maja 2012 r. w sprawie o sygn. K 7/10. Zdaniem Sejmu, nie ma też podstaw do zastosowania art. 39 ust. 3 ustawy o TK.
Po drugie, Sejm uznał, że w niniejszej sprawie zachodzi przesłanka ne bis in idem skutkująca zbędnością wydania wyroku dotyczącego zarzutu niezgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji. Kwestia ta została rozstrzygnięta w sprawie o sygn. K 7/10.
Po trzecie, Sejm – co do zarzutów wobec art. 4 pkt 1 in fine ustawy zmieniającej z 2008 r. – odwołał się do stanowiska Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 7/10, zgodnie z którym norma wyrażona w tej części kwestionowanego przepisu nie obowiązuje, co powoduje umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.
W ocenie Sejmu, merytorycznemu rozpoznaniu podlega natomiast zarzut niezgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji. Sejm uznał przy tym, że wskazany przepis powinien być poddany kontroli tylko w zakresie, w jakim dotyczy sędziów sądu okręgowego w sądzie rejonowym, gdyż sprawa przed pytającym sądem dotyczy sędziego o takim statusie. Takie zawężenie przedmiotu kontroli Sejm wiąże z przesłanką funkcjonalną.
Sejm stwierdził, że art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w wyżej opisanym zakresie nie został uchwalony z naruszeniem trybu prawodawczego. Krajowa Rada Sądownictwa podczas procesu legislacyjnego dwukrotnie przedstawiła opinię (10 września 2008 r. oraz 9 października 2008 r.). Sejm wskazał też, że sformułowana przez KRS w stanowisku z 9 października 2008 r. propozycja zmian projektowanego art. 4 ustawy zmieniającej z 2008 r. została uwzględniona i znalazła się w ostatecznym brzmieniu ustawy.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy w Poznaniu przedstawił pytanie prawne dotyczące konstytucyjności art. 4 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 4; dalej: ustawa zmieniająca z 2008 r.). Ustawa ta w art. 1 uchyliła art. 55 § 2a, art. 63a, art. 64a, art. 65a i art. 65b ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.), dodane przez ustawę z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959; dalej: ustawa zmieniająca z 2007 r.), a regulujące instytucję tzw. awansu poziomego. Zakwestionowany w pytaniu prawnym art. 4 pkt 1 i 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. miał następujące brzmienie:
„Art. 4. Z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy:
1) sędziowie powołani na stanowisko sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym i sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym stają się, odpowiednio, sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe, zachowując prawo do wynagrodzenia nabyte na podstawie ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959);
(…)
3) wnioski złożone w trybie art. 65a ustawy, o której mowa w art. 1 i art. 11a ustawy, o której mowa w art. 2, przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, podlegają rozpoznaniu na podstawie przepisów dotychczasowych”.
Wobec tych przepisów sąd sformułował następujące zarzuty:
1) naruszenia art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji – zdaniem sądu kwestionowane przepisy zostały uchwalone bez konsultacji z Krajową Radą Sądownictwa;
2) naruszenia art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji – sąd stwierdził, że kwestionowane przepisy prowadzą do pozbawienia sędziów stanowiska, na które zostali powołani zgodnie z art. 179 Konstytucji, a także że regulują „przeniesienie sędziego” bez uwzględnienia przesłanek określonych w art. 180 ust. 2 Konstytucji. Sąd zaznaczył przy tym, że jego wątpliwości są zbieżne z podniesionymi we wniosku Prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego o sygn. K 7/10.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 8 maja 2012 r. w sprawie o sygn. K 7/10 (OTK ZU nr 5/A/2012, poz. 48) orzekł między innymi, że:
1) art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w zakresie, w jakim stanowi, że sędziowie, o których mowa w tym przepisie, stają się, odpowiednio, sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe, nie jest niezgodny z art. 2, art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji;
2) art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. jest niezgodny z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą dostatecznej określoności.
Rozpoznając wniosek Prezydenta w zakresie dotyczącym zgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny stwierdził w uzasadnieniu wyroku, że „awanse poziome” sprowadzające się do zmiany tytułu przysługującego sędziemu oraz do podwyższenia wynagrodzenia (z otwarciem drogi do uzyskania wyższych stawek awansowych) nie są „powołaniem” w rozumieniu art. 179 Konstytucji. Zdaniem Trybunału, art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. nie prowadził do przeniesienia sędziów awansowanych poziomo na inne stanowisko w rozumieniu art. 180 ust. 2 Konstytucji. Poza tym Trybunał zaznaczył, że ustawa zmieniająca z 2008 r. i kolejne nowelizacje zagwarantowały sędziom awansowanym poziomo uzyskany przez nich wcześniej poziom wynagrodzeń. Ustawa zmieniająca z 2008 r. spowodowała wprawdzie utratę prawa do kolejnych stawek awansowych, które były przypisane do tytułów uzyskanych na mocy ustawy zmieniającej z 2007 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził jednak, że ustawodawca był uprawniony do pozbawienia sędziów możliwości uzyskania wyższych stawek awansowych.
Jak wynika z powyższego, Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. K 7/10 – co do zgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji – rozpatrzył zarzuty identyczne z tymi postawionymi w pytaniu prawnym Sądu Okręgowego w Poznaniu. W tym zatem zakresie w niniejszym postępowaniu zachodzi przesłanka ne bis in idem, co powoduje umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej; ustawa o TK) ze względu na zbędność wydania wyroku.
Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. K 7/10 umorzył postępowanie co do badania konstytucyjności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w zakresie, w jakim stanowi, że sędziowie, o których mowa w tym przepisie, zachowują prawo do wynagrodzenia nabytego na podstawie ustawy zmieniającej z 2007 r. Ustawodawca w art. 4 pkt 1 i 2 ustawy zmieniającej z 2008 r. nie odwoływał się bowiem do konkretnej kwoty wynagrodzenia, ale do wynagrodzenia sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym i sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym, które ustalane było na podstawie odpowiednich przepisów u.s.p. Przepisy te zostały uchylone i zastąpione nowymi unormowaniami przez ustawę z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459; dalej: ustawa zmieniająca z 2009 r.), która wprowadziła kompleksową zmianę wynagradzania sędziów. Nowy system wynagradzania i stawek awansowych objął sędziów i prokuratorów, którzy zostali awansowani w trybie tzw. awansu poziomego, co wynika z treści art. 8 ustawy zmieniającej z 2009 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wraz z wejściem w życie ustawy zmieniającej z 2009 r. w systemie prawa zabrakło jednego z elementów niezbędnych dla zrekonstruowania zaskarżonej przez wnioskodawcę normy. Odesłanie zawarte w art. 4 pkt 1 in fine ustawy zmieniającej z 2008 r. stało się bowiem „puste”, w następstwie czego w systemie prawa nie było już tej normy prawnej, która mogłaby być przedmiotem oceny Trybunału. W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK umorzył postępowanie w tej części. Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie, ze względu na wymaganie istnienia zależności między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy toczącej się przed sądem, uwzględnia dodatkowo okoliczność, że w sprawie leżącej u podstaw pytania prawnego Sądu Okręgowego w Poznaniu, w części dotyczącej wyrównania wynagrodzenia – ze względu na zmiany dokonane w ustawie zmieniającej z 2009 r. – wynagrodzenie, którego zasądzenia dochodzi powód, w aktualnym stanie prawnym jest kształtowane przez inne przepisy niż te, które wskazano w pytaniu prawnym.
Jeśli chodzi o postawiony w pytaniu prawnym zarzut niezgodności art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji, to orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. K 7/10 o jego niezgodności z art. 2 Konstytucji powoduje eliminację tego przepisu z systemu prawnego z dniem ogłoszenia wyroku Trybunału w Dzienniku Ustaw, co nastąpiło 22 maja 2012 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 562). Z punktu widzenia celu kontroli konstytucyjności wystarczające jest stwierdzenie niezgodności zaskarżonego przepisu choćby z jednym wzorcem konstytucyjnym. Dlatego wydanie wyroku w niniejszej sprawie w zakresie dotyczącym konstytucyjności art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. jest zbędne (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
Sąd Okręgowy w Poznaniu sformułował także zarzut niezgodności art. 4 pkt 1 i 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji; wobec braku konsultacji z Krajową Radą Sądownictwa uznał, że naruszono tryb wymagany do wydania tego aktu normatywnego. Odnosząc się do tak sformułowanego zarzutu, Trybunał Konstytucyjny uwzględnił po pierwsze okoliczność, że sąd postawił go, przyjąwszy takie same założenia jak przy zarzutach materialnych, m.in. założenie, że awanse poziome były powołaniem, a ich likwidacja prowadziła do „zmiany stanowiska” w rozumieniu przepisów Konstytucji. Przy takim założeniu sąd przyjął, iż istnieje obowiązek konsultacji z KRS. Tożsame założenie dotyczące charakteru „awansów poziomych”, leżące u podstaw wcześniejszego wniosku Prezydenta, zostało jednak obalone przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. K 7/10. To znaczy, że upadła jedna z przesłanek zarzutu formalnego. Kwestionowana regulacja dotyczy bowiem innej materii, niż założył pytający sąd; zarzut formalny wymagałby zatem rekonstrukcji przez wykazanie innego założenia wyjściowego, a mianowicie wykazanie, że „awans poziomy” rozumiany w sposób przyjęty w wyroku o sygn. K 7/10 w ogóle mieści się w zakresie wymagającym konsultacji z KRS (niezależność sądów i niezawisłość sędziów).
Po drugie, należy zauważyć, że w toku procesu legislacyjnego – do czego sąd w ogóle nie odnosi się w uzasadnieniu zarzutu dotyczącego naruszenia trybu – KRS przedstawiała opinię dwukrotnie.
Krajowa Rada Sądownictwa 10 września 2008 r. zajęła wobec projektu poselskiego stanowisko o następującej treści: „Krajowa Rada Sądownictwa pozytywnie ustosunkowuje się do wszystkich działań zmierzających do podniesienia wynagrodzeń sędziowskich. Natomiast likwidacja tzw. awansu poziomego może budzić uzasadnione wątpliwości, co do zgodności z Konstytucją z uwagi na ochronę praw nabytych (art. 2 Konstytucji RP)”.
Pierwsze czytanie odbyło się w komisji. Komisja wprowadziła do tekstu projektu m.in. następujące poprawki (druk sejmowy nr 987, VI kadencja Sejmu): „Art. 4. Z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy: 1) sędziowie powołani na stanowisko sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym i sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym stają się, odpowiednio, sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe, zachowując prawo do wynagrodzenia nabyte na podstawie ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959); 2) prokuratorzy, powołani na stanowisko prokuratora prokuratury okręgowej w prokuraturze rejonowej i prokuratora prokuratury apelacyjnej w prokuraturze okręgowej stają się, odpowiednio, prokuratorami prokuratur rejonowych i prokuratorami prokuratur okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe zachowując prawo do wynagrodzenia nabyte na podstawie ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959); 3) wnioski złożone w trybie art. 65a ustawy, o której mowa w art. 1 i art. 11a ustawy, o której mowa w art. 2, pozostawia się bez rozpoznania”.
Drugie i trzecie czytanie odbyło się na 23 i 24 posiedzeniu Sejmu. Art. 4 projektu w wersji przekazanej do Senatu miał brzmienie powyżej przytoczone, zgodne z propozycją komisji. Uchwalona ustawa została przekazana do Senatu 9 października 2008 r.
Krajowa Rada Sądownictwa 9 października 2008 r. w przedmiocie uchwalonej ustawy zmieniającej zajęła stanowisko o następującej treści: „Krajowa Rada Sądownictwa zgłasza zastrzeżenia do treści art. 4 ustawy i zwraca się o przyjęcie poprawki przez nadanie temu przepisowi następującej treści: «Wnioski złożone w trybie art. 65a ustawy, o której mowa w art. 1 i art. 11a ustawy, o której mowa w art. 2, do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy podlegają rozpoznaniu na podstawie przepisów dotychczasowych».
Krajowa Rada Sądownictwa wskazuje, w aspekcie konstytucyjności uchwalonych regulacji, na naruszenie zasady równości wobec sędziów, którzy w terminie przed wejściem w życie uchwalonej ustawy złożyli wnioski.
Przepisy przejściowe stanowiące o zakończeniu rozpoczętych procesów rozpatrywania wniosków, o których mowa w art. 65a ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych – wprowadziłyby bezpodstawne zróżnicowanie sytuacji prawnej sędziów. Obowiązujące przepisy nie zakreślały terminów składania wniosków ani też terminów ich rozpoznania. Tryb i czas rozpoznania wniosku nie może być kryterium różnicującym sytuację prawną sędziów.
Rozpoczęte postępowania w sprawie tzw. awansu poziomego winny zostać dokończone albowiem wymaga tego zasada demokratycznego państwa prawnego, z której wynika reguła stanowienia prawa w sposób budujący w obywatelu zaufanie do państwa. Wymóg tworzenia norm prawnych stabilnych i pewnych stanowi o konieczności, w razie zmiany prawa, formułowania odpowiednich przepisów przejściowych tak, aby ewentualna ingerencja w maksymalnie ukształtowane ekspektatywy nabycia praw nie spotkała się z zarzutem niekonstytucyjności. Zdaniem Rady uchwalony przez Sejm art. 4 ustawy nowelizującej Prawo o ustroju sądów powszechnych nie wypełnia tych podstawowych wymogów.
Krajowa Rada Sądownictwa zauważa także, że na skutek uchwalenia przez Sejm poselskiego projektu zmiany ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (druk nr 851), bez uprzedniego uzyskania opinii Krajowej Rady Sądownictwa w zakresie poddanemu głosowaniu art. 4 w/w ustawy, doszło do powstania uchybienia, które stanowić może podstawę do podważenia przez Trybunał Konstytucyjny prawidłowości procesu legislacyjnego.
Proponowane rozwiązanie nie ma wpływu na finanse publiczne, gdyż sędziowie objęci «awansem poziomym» nie uzyskają uprawnienia do III stawki awansowej. Powyższe stanowisko znajduje oparcie w uzasadnieniu projektu ustawy dotyczącym oceny skutków regulacji”.
Przedstawiciele KRS uczestniczyli w posiedzeniu komisji senackiej oraz w posiedzeniu komisji sejmowej rozpatrującej uchwałę Senatu.
Z analizy procesu legislacyjnego wynika więc, że KRS podniosła wątpliwości co do trybu procedowania w związku ze zmianą treści art. 4 projektu ustawy – przepis ten został zmodyfikowany na etapie prac komisyjnych (zob. druk sejmowy nr 987 oraz sprawozdania z posiedzeń Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka 17 i 23 września 2008 r.). Podnoszony problem naruszenia trybu dotyczył zatem nie tyle braku konsultacji z KRS w ogóle – jak założono w pytaniu prawnym – ale braku konsultacji zmiany treści przepisu dokonanej na jednym z pierwszych etapów procesu legislacyjnego.
Omówione wyżej okoliczności powodują zbędność rozpoznania zarzutu formalnego w ujęciu przedstawionym w pytaniu prawnym.
Ze wszystkich powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 26 listopada 2012 r.
Sygn. akt P 22/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Zubik – przewodniczący
Mirosław Granat
Wojciech Hermeliński
Leon Kieres
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz – sprawozdawca,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 listopada 2012 r., pytania prawnego Sądu Okręgowego w Poznaniu:
czy art. 4 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 4) jest zgodny z:
a) art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji,
b) art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji,
postanawia:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie.
UZASADNIENIE
I
1. Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z 12 stycznia 2012 r. (uzupełnionym postanowieniem z 26 marca 2012 r.) przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, czy art. 4 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 4, dalej: ustawa zmieniająca z 2008 r.) jest zgodny z: a) art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji, b) art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji
Pytanie prawne zostało przedstawione w sprawie toczącej się z powództwa Tomasza L. przeciwko sądowi rejonowemu o ustalenie, że od 29 stycznia 2009 r. powód pełni urząd na stanowisku sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym i o zasądzenie od pozwanego wyrównania wynagrodzenia. Powód postanowieniem Prezydenta RP z 26 stycznia 2009 r. został powołany na stanowisko sędziego sądu okręgowego na podstawie art. 65a ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.); nominację odebrał 29 stycznia 2009 r. Sąd rejonowy wyrokiem oddalił powództwo, gdyż uznał, że art. 4 ustawy zmieniającej z 2008 r. dotyczy zarówno sędziów, którzy uzyskali „awans poziomy” przed dniem wejścia w życie tej ustawy, jak i tych, którzy awans taki uzyskali po tym dniu; w konsekwencji sąd rejonowy przyjął, że powód 29 stycznia 2009 r. uzyskał awans poziomy i tego samego dnia – na podstawie art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. – utracił go. Powód wniósł apelację od wyroku sądu rejonowego.
W uzasadnieniu pytania prawnego Sąd Okręgowy w Poznaniu zaznaczył, że jego wątpliwości co do konstytucyjności art. 4 pkt 1 i 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. są zbieżne z przedstawionymi we wniosku Prezydenta RP do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 7/10.
Uzasadniając zarzut naruszenia art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji, sąd wskazał, że Konstytucja nie upoważnia żadnej władzy do „generalnego – zespołowego pozbawiania stanowisk określonej grupy sędziów”. Z art. 180 ust. 2 Konstytucji wynika, że pozbawić stanowiska sędziego może tylko władza sądownicza i tylko w wypadkach określonych w ustawie. Oznacza to brak upoważnienia władzy ustawodawczej do pozbawienia i „przenoszenia” sędziów na stanowisko inne niż to, na które zostali powołani zgodnie z art. 179 Konstytucji.
Zdaniem pytającego sądu, art. 4 ustawy zmieniającej z 2008 r. został uchwalony z naruszeniem trybu ustawodawczego; w procesie legislacyjnym nie oceniano jego zgodności z Konstytucją oraz nie poddano go konsultacji z Krajową Radą Sądownictwa, co jest naruszeniem art. 2 w związku art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji. Sąd uznał, że kwestionowany przepis normuje sprawy związane z zasadą niezawisłości sędziów, a mianowicie kształtuje sytuację prawną sędziów w sferze ich nieusuwalności. Przyjmując takie założenie, sąd wskazał poszczególne tezy uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28 listopada 2007 r. w sprawie o sygn. K 39/07.
2. Prokurator Generalny w piśmie z 5 lipca 2012 r. stwierdził, że postępowanie wszczęte na podstawie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Poznaniu podlega umorzeniu: 1) w części dotyczącej badania zgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w zakresie, w jakim stanowi, że sędziowie, o których mowa w tym przepisie, stają się – odpowiednio – sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe, z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 oraz art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – ze względu na zbędność wydania wyroku; 2) w części dotyczącej konstytucyjności art. 4 pkt 1 in fine ustawy zmieniającej z 2008 r., w zakresie przewidzianych w tym przepisie zasad ustalania wynagrodzeń sędziów awansowanych w drodze awansu poziomego – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK – ze względu na utratę mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu; 3) w pozostałym zakresie – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Prokurator Generalny wskazał, że wydany 8 maja 2012 r. przez Trybunał Konstytucyjny wyrok (sygn. K 7/10) dotyczący między innymi art. 4 pkt 1 i 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. ma wpływ na tok postępowania w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Poznaniu.
Po pierwsze, wyrok w sprawie o sygn. K 7/10 powoduje, zdaniem Prokuratora Generalnego, że w niniejszej sprawie zachodzi przesłanka ne bis in idem co do art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w zakresie, w jakim przepis ten stanowi, że sędziowie, o których mowa w tym przepisie, stają się – odpowiednio – sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe. Trybunał Konstytucyjny orzekł już bowiem o zgodności tej regulacji z art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji. Co do dodatkowego zarzutu niezgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji (zarzut dotyczący braku konsultacji z Krajową Radą Sądownictwa), Prokurator Generalny wskazał, że pytający sąd nie przedstawił – czego wymaga art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK – dowodów na jego poparcie. Ponadto zaznaczył, że z materiałów dostępnych na stronie internetowej KRS (www.krs.pl) wynika, iż organ ten 10 września 2008 r. wyraził opinię dotyczącą projektu ustawy zmieniającej z 2008 r., a 9 października 2008 r., przed przekazaniem ustawy do Senatu, zajął stanowisko dotyczące przepisu intertemporalnego zawartego w tej ustawie. Prokurator Generalny podniósł, że Trybunał Konstytucyjny ex officio bada dochowanie trybu wymaganego przepisami prawa do wydania danego aktu (art. 42 ustawy o TK) i gdyby tryb nie był dochowany, Trybunał Konstytucyjny uwzględniłby tę okoliczność orzekając w sprawie o sygn. K 7/10.
Po drugie, co do zarzutów wobec art. 4 pkt 1 in fine ustawy zmieniającej z 2008 r., Prokurator Generalny odwołał się do stanowiska Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 7/10, zgodnie z którym norma wyrażona w tej części kwestionowanego przepisu nie obowiązuje, co powoduje umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.
Po trzecie, Prokurator Generalny wskazał, że art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 7/10 nie może być już stosowany, został bowiem wyeliminowany z porządku prawnego. Zdaniem Prokuratora Generalnego, powoduje to niedopuszczalność wydania wyroku w zakresie badania konstytucyjności tego przepisu.
3. Sejm, w piśmie swego Marszałka z 30 października 2012 r., wniósł o stwierdzenie, że art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w zakresie, w jakim stanowi, że sędziowie powołani na stanowisko sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym stają się sędziami sądów rejonowych, które stanowią ich miejsce służbowe, jest zgodny z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji, a ponadto wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o TK w pozostałym zakresie.
Po pierwsze, Sejm stwierdził, że postępowanie w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Poznaniu w zakresie dotyczącym art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. podlega umorzeniu z powodu utraty mocy obowiązującej przez ten przepis wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 8 maja 2012 r. w sprawie o sygn. K 7/10. Zdaniem Sejmu, nie ma też podstaw do zastosowania art. 39 ust. 3 ustawy o TK.
Po drugie, Sejm uznał, że w niniejszej sprawie zachodzi przesłanka ne bis in idem skutkująca zbędnością wydania wyroku dotyczącego zarzutu niezgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji. Kwestia ta została rozstrzygnięta w sprawie o sygn. K 7/10.
Po trzecie, Sejm – co do zarzutów wobec art. 4 pkt 1 in fine ustawy zmieniającej z 2008 r. – odwołał się do stanowiska Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 7/10, zgodnie z którym norma wyrażona w tej części kwestionowanego przepisu nie obowiązuje, co powoduje umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.
W ocenie Sejmu, merytorycznemu rozpoznaniu podlega natomiast zarzut niezgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji. Sejm uznał przy tym, że wskazany przepis powinien być poddany kontroli tylko w zakresie, w jakim dotyczy sędziów sądu okręgowego w sądzie rejonowym, gdyż sprawa przed pytającym sądem dotyczy sędziego o takim statusie. Takie zawężenie przedmiotu kontroli Sejm wiąże z przesłanką funkcjonalną.
Sejm stwierdził, że art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w wyżej opisanym zakresie nie został uchwalony z naruszeniem trybu prawodawczego. Krajowa Rada Sądownictwa podczas procesu legislacyjnego dwukrotnie przedstawiła opinię (10 września 2008 r. oraz 9 października 2008 r.). Sejm wskazał też, że sformułowana przez KRS w stanowisku z 9 października 2008 r. propozycja zmian projektowanego art. 4 ustawy zmieniającej z 2008 r. została uwzględniona i znalazła się w ostatecznym brzmieniu ustawy.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy w Poznaniu przedstawił pytanie prawne dotyczące konstytucyjności art. 4 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 4; dalej: ustawa zmieniająca z 2008 r.). Ustawa ta w art. 1 uchyliła art. 55 § 2a, art. 63a, art. 64a, art. 65a i art. 65b ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.), dodane przez ustawę z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959; dalej: ustawa zmieniająca z 2007 r.), a regulujące instytucję tzw. awansu poziomego. Zakwestionowany w pytaniu prawnym art. 4 pkt 1 i 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. miał następujące brzmienie:
„Art. 4. Z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy:
1) sędziowie powołani na stanowisko sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym i sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym stają się, odpowiednio, sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe, zachowując prawo do wynagrodzenia nabyte na podstawie ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959);
(…)
3) wnioski złożone w trybie art. 65a ustawy, o której mowa w art. 1 i art. 11a ustawy, o której mowa w art. 2, przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, podlegają rozpoznaniu na podstawie przepisów dotychczasowych”.
Wobec tych przepisów sąd sformułował następujące zarzuty:
1) naruszenia art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji – zdaniem sądu kwestionowane przepisy zostały uchwalone bez konsultacji z Krajową Radą Sądownictwa;
2) naruszenia art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji – sąd stwierdził, że kwestionowane przepisy prowadzą do pozbawienia sędziów stanowiska, na które zostali powołani zgodnie z art. 179 Konstytucji, a także że regulują „przeniesienie sędziego” bez uwzględnienia przesłanek określonych w art. 180 ust. 2 Konstytucji. Sąd zaznaczył przy tym, że jego wątpliwości są zbieżne z podniesionymi we wniosku Prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego o sygn. K 7/10.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 8 maja 2012 r. w sprawie o sygn. K 7/10 (OTK ZU nr 5/A/2012, poz. 48) orzekł między innymi, że:
1) art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w zakresie, w jakim stanowi, że sędziowie, o których mowa w tym przepisie, stają się, odpowiednio, sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe, nie jest niezgodny z art. 2, art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji;
2) art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. jest niezgodny z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą dostatecznej określoności.
Rozpoznając wniosek Prezydenta w zakresie dotyczącym zgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny stwierdził w uzasadnieniu wyroku, że „awanse poziome” sprowadzające się do zmiany tytułu przysługującego sędziemu oraz do podwyższenia wynagrodzenia (z otwarciem drogi do uzyskania wyższych stawek awansowych) nie są „powołaniem” w rozumieniu art. 179 Konstytucji. Zdaniem Trybunału, art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. nie prowadził do przeniesienia sędziów awansowanych poziomo na inne stanowisko w rozumieniu art. 180 ust. 2 Konstytucji. Poza tym Trybunał zaznaczył, że ustawa zmieniająca z 2008 r. i kolejne nowelizacje zagwarantowały sędziom awansowanym poziomo uzyskany przez nich wcześniej poziom wynagrodzeń. Ustawa zmieniająca z 2008 r. spowodowała wprawdzie utratę prawa do kolejnych stawek awansowych, które były przypisane do tytułów uzyskanych na mocy ustawy zmieniającej z 2007 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził jednak, że ustawodawca był uprawniony do pozbawienia sędziów możliwości uzyskania wyższych stawek awansowych.
Jak wynika z powyższego, Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. K 7/10 – co do zgodności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji – rozpatrzył zarzuty identyczne z tymi postawionymi w pytaniu prawnym Sądu Okręgowego w Poznaniu. W tym zatem zakresie w niniejszym postępowaniu zachodzi przesłanka ne bis in idem, co powoduje umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej; ustawa o TK) ze względu na zbędność wydania wyroku.
Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. K 7/10 umorzył postępowanie co do badania konstytucyjności art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej z 2008 r. w zakresie, w jakim stanowi, że sędziowie, o których mowa w tym przepisie, zachowują prawo do wynagrodzenia nabytego na podstawie ustawy zmieniającej z 2007 r. Ustawodawca w art. 4 pkt 1 i 2 ustawy zmieniającej z 2008 r. nie odwoływał się bowiem do konkretnej kwoty wynagrodzenia, ale do wynagrodzenia sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym i sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym, które ustalane było na podstawie odpowiednich przepisów u.s.p. Przepisy te zostały uchylone i zastąpione nowymi unormowaniami przez ustawę z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459; dalej: ustawa zmieniająca z 2009 r.), która wprowadziła kompleksową zmianę wynagradzania sędziów. Nowy system wynagradzania i stawek awansowych objął sędziów i prokuratorów, którzy zostali awansowani w trybie tzw. awansu poziomego, co wynika z treści art. 8 ustawy zmieniającej z 2009 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wraz z wejściem w życie ustawy zmieniającej z 2009 r. w systemie prawa zabrakło jednego z elementów niezbędnych dla zrekonstruowania zaskarżonej przez wnioskodawcę normy. Odesłanie zawarte w art. 4 pkt 1 in fine ustawy zmieniającej z 2008 r. stało się bowiem „puste”, w następstwie czego w systemie prawa nie było już tej normy prawnej, która mogłaby być przedmiotem oceny Trybunału. W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK umorzył postępowanie w tej części. Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie, ze względu na wymaganie istnienia zależności między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy toczącej się przed sądem, uwzględnia dodatkowo okoliczność, że w sprawie leżącej u podstaw pytania prawnego Sądu Okręgowego w Poznaniu, w części dotyczącej wyrównania wynagrodzenia – ze względu na zmiany dokonane w ustawie zmieniającej z 2009 r. – wynagrodzenie, którego zasądzenia dochodzi powód, w aktualnym stanie prawnym jest kształtowane przez inne przepisy niż te, które wskazano w pytaniu prawnym.
Jeśli chodzi o postawiony w pytaniu prawnym zarzut niezgodności art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 Konstytucji, to orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. K 7/10 o jego niezgodności z art. 2 Konstytucji powoduje eliminację tego przepisu z systemu prawnego z dniem ogłoszenia wyroku Trybunału w Dzienniku Ustaw, co nastąpiło 22 maja 2012 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 562). Z punktu widzenia celu kontroli konstytucyjności wystarczające jest stwierdzenie niezgodności zaskarżonego przepisu choćby z jednym wzorcem konstytucyjnym. Dlatego wydanie wyroku w niniejszej sprawie w zakresie dotyczącym konstytucyjności art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. jest zbędne (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
Sąd Okręgowy w Poznaniu sformułował także zarzut niezgodności art. 4 pkt 1 i 3 ustawy zmieniającej z 2008 r. z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji; wobec braku konsultacji z Krajową Radą Sądownictwa uznał, że naruszono tryb wymagany do wydania tego aktu normatywnego. Odnosząc się do tak sformułowanego zarzutu, Trybunał Konstytucyjny uwzględnił po pierwsze okoliczność, że sąd postawił go, przyjąwszy takie same założenia jak przy zarzutach materialnych, m.in. założenie, że awanse poziome były powołaniem, a ich likwidacja prowadziła do „zmiany stanowiska” w rozumieniu przepisów Konstytucji. Przy takim założeniu sąd przyjął, iż istnieje obowiązek konsultacji z KRS. Tożsame założenie dotyczące charakteru „awansów poziomych”, leżące u podstaw wcześniejszego wniosku Prezydenta, zostało jednak obalone przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. K 7/10. To znaczy, że upadła jedna z przesłanek zarzutu formalnego. Kwestionowana regulacja dotyczy bowiem innej materii, niż założył pytający sąd; zarzut formalny wymagałby zatem rekonstrukcji przez wykazanie innego założenia wyjściowego, a mianowicie wykazanie, że „awans poziomy” rozumiany w sposób przyjęty w wyroku o sygn. K 7/10 w ogóle mieści się w zakresie wymagającym konsultacji z KRS (niezależność sądów i niezawisłość sędziów).
Po drugie, należy zauważyć, że w toku procesu legislacyjnego – do czego sąd w ogóle nie odnosi się w uzasadnieniu zarzutu dotyczącego naruszenia trybu – KRS przedstawiała opinię dwukrotnie.
Krajowa Rada Sądownictwa 10 września 2008 r. zajęła wobec projektu poselskiego stanowisko o następującej treści: „Krajowa Rada Sądownictwa pozytywnie ustosunkowuje się do wszystkich działań zmierzających do podniesienia wynagrodzeń sędziowskich. Natomiast likwidacja tzw. awansu poziomego może budzić uzasadnione wątpliwości, co do zgodności z Konstytucją z uwagi na ochronę praw nabytych (art. 2 Konstytucji RP)”.
Pierwsze czytanie odbyło się w komisji. Komisja wprowadziła do tekstu projektu m.in. następujące poprawki (druk sejmowy nr 987, VI kadencja Sejmu): „Art. 4. Z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy: 1) sędziowie powołani na stanowisko sędziego sądu okręgowego w sądzie rejonowym i sędziego sądu apelacyjnego w sądzie okręgowym stają się, odpowiednio, sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe, zachowując prawo do wynagrodzenia nabyte na podstawie ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959); 2) prokuratorzy, powołani na stanowisko prokuratora prokuratury okręgowej w prokuraturze rejonowej i prokuratora prokuratury apelacyjnej w prokuraturze okręgowej stają się, odpowiednio, prokuratorami prokuratur rejonowych i prokuratorami prokuratur okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe zachowując prawo do wynagrodzenia nabyte na podstawie ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959); 3) wnioski złożone w trybie art. 65a ustawy, o której mowa w art. 1 i art. 11a ustawy, o której mowa w art. 2, pozostawia się bez rozpoznania”.
Drugie i trzecie czytanie odbyło się na 23 i 24 posiedzeniu Sejmu. Art. 4 projektu w wersji przekazanej do Senatu miał brzmienie powyżej przytoczone, zgodne z propozycją komisji. Uchwalona ustawa została przekazana do Senatu 9 października 2008 r.
Krajowa Rada Sądownictwa 9 października 2008 r. w przedmiocie uchwalonej ustawy zmieniającej zajęła stanowisko o następującej treści: „Krajowa Rada Sądownictwa zgłasza zastrzeżenia do treści art. 4 ustawy i zwraca się o przyjęcie poprawki przez nadanie temu przepisowi następującej treści: «Wnioski złożone w trybie art. 65a ustawy, o której mowa w art. 1 i art. 11a ustawy, o której mowa w art. 2, do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy podlegają rozpoznaniu na podstawie przepisów dotychczasowych».
Krajowa Rada Sądownictwa wskazuje, w aspekcie konstytucyjności uchwalonych regulacji, na naruszenie zasady równości wobec sędziów, którzy w terminie przed wejściem w życie uchwalonej ustawy złożyli wnioski.
Przepisy przejściowe stanowiące o zakończeniu rozpoczętych procesów rozpatrywania wniosków, o których mowa w art. 65a ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych – wprowadziłyby bezpodstawne zróżnicowanie sytuacji prawnej sędziów. Obowiązujące przepisy nie zakreślały terminów składania wniosków ani też terminów ich rozpoznania. Tryb i czas rozpoznania wniosku nie może być kryterium różnicującym sytuację prawną sędziów.
Rozpoczęte postępowania w sprawie tzw. awansu poziomego winny zostać dokończone albowiem wymaga tego zasada demokratycznego państwa prawnego, z której wynika reguła stanowienia prawa w sposób budujący w obywatelu zaufanie do państwa. Wymóg tworzenia norm prawnych stabilnych i pewnych stanowi o konieczności, w razie zmiany prawa, formułowania odpowiednich przepisów przejściowych tak, aby ewentualna ingerencja w maksymalnie ukształtowane ekspektatywy nabycia praw nie spotkała się z zarzutem niekonstytucyjności. Zdaniem Rady uchwalony przez Sejm art. 4 ustawy nowelizującej Prawo o ustroju sądów powszechnych nie wypełnia tych podstawowych wymogów.
Krajowa Rada Sądownictwa zauważa także, że na skutek uchwalenia przez Sejm poselskiego projektu zmiany ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (druk nr 851), bez uprzedniego uzyskania opinii Krajowej Rady Sądownictwa w zakresie poddanemu głosowaniu art. 4 w/w ustawy, doszło do powstania uchybienia, które stanowić może podstawę do podważenia przez Trybunał Konstytucyjny prawidłowości procesu legislacyjnego.
Proponowane rozwiązanie nie ma wpływu na finanse publiczne, gdyż sędziowie objęci «awansem poziomym» nie uzyskają uprawnienia do III stawki awansowej. Powyższe stanowisko znajduje oparcie w uzasadnieniu projektu ustawy dotyczącym oceny skutków regulacji”.
Przedstawiciele KRS uczestniczyli w posiedzeniu komisji senackiej oraz w posiedzeniu komisji sejmowej rozpatrującej uchwałę Senatu.
Z analizy procesu legislacyjnego wynika więc, że KRS podniosła wątpliwości co do trybu procedowania w związku ze zmianą treści art. 4 projektu ustawy – przepis ten został zmodyfikowany na etapie prac komisyjnych (zob. druk sejmowy nr 987 oraz sprawozdania z posiedzeń Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka 17 i 23 września 2008 r.). Podnoszony problem naruszenia trybu dotyczył zatem nie tyle braku konsultacji z KRS w ogóle – jak założono w pytaniu prawnym – ale braku konsultacji zmiany treści przepisu dokonanej na jednym z pierwszych etapów procesu legislacyjnego.
Omówione wyżej okoliczności powodują zbędność rozpoznania zarzutu formalnego w ujęciu przedstawionym w pytaniu prawnym.
Ze wszystkich powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.