Pełny tekst orzeczenia

368/4/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 23 lipca 2012 r.
Sygn. akt Ts 23/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński – przewodniczący
Mirosław Granat – sprawozdawca
Maria Gintowt-Jankowicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 września 2011 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stowarzyszenia „Poznańska Masa Krytyczna”,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

21 stycznia 2011 r. wpłynęła do Trybunału Konstytucyjnego skarga konstytucyjna stowarzyszenia „Poznańska Masa Krytyczna”, w której zarzucono niezgodność art. 7 ust. 1 w związku z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 5 lipca 1990 r. – Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. Nr 51, poz. 297, ze zm.; dalej: prawo o zgromadzeniach) z art. 57 w związku z art. 2 i art. 78 Konstytucji.
W ocenie skarżącego zakwestionowane przepisy utrudniają, a nawet uniemożliwiają skuteczne rozpoznanie odwołania od decyzji o zakazie zorganizowania zgromadzenia przed jego planowaną datą, a tym samym ograniczają konstytucyjną zasadę wolności organizowania zgromadzeń. Określając sposób naruszenia konstytucyjnych wolności i praw, skarżący podniósł, że ustawowe terminy rozpoznania odwołania od decyzji organu I instancji zakazującej przeprowadzenia zgromadzenia powodują, że kontrola organu II instancji dokonywana jest po planowanej dacie zgromadzenia, i nawet gdy prowadzi do uchylenia zaskarżonej decyzji, to i tak „nie rekompensuje naruszenia wolności (…) i w żaden sposób nie może dać satysfakcji organizatorowi”.
Zdaniem skarżącego podniesiony w skardze konstytucyjnej problem należy postrzegać także w kontekście luki normatywnej. Stowarzyszenie powołało się na orzecznictwo TK dotyczące kontroli pominięć prawodawczych i sformułowało zarzut pod adresem kwestionowanych przepisów prawa o zgromadzeniach, polegający na „braku gwarancji dla organizatora zgromadzenia możliwości uzyskania odwołania od zakazu przed datą planowanego zgromadzenia”.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 16 lutego 2011 r. pełnomocnik skarżącego został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi przez dokładne określenie przedmiotu skargi oraz wyjaśnienie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw.
Postanowieniem z 15 września 2011 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego skarżący niewłaściwie określił przedmiot skargi, gdyż sformułowane w niej zarzuty dotyczące postępowania przed organami administracyjnymi II instancji zostały powiązane z przepisami ustawy regulującymi postępowanie pierwszoinstancyjne.
Na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącego wniósł w ustawowym terminie zażalenie. W złożonym środku odwoławczym skarżący podniósł, że Trybunał dopuścił się naruszenia art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) przez błędne uznanie, że skarżący nie wskazał w skardze konstytucyjnej podstawy prawnej ostatecznego rozstrzygnięcia o przysługujących mu prawach. Ponadto, Trybunał miał także naruszyć art. 7 ust. 1 w związku z art. 9 ust. 1 prawa o zgromadzeniach przez przyjęcie, że brak możliwości uzyskania merytorycznego orzeczenia od organu odwoławczego jest regulowany wyłącznie w art. 9 ust. 2-4 tej ustawy.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 4 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6-7 i z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postanowienie o odmowie nadania rozpatrywanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest prawidłowe, a zarzuty podniesione w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie.

Wolność zgromadzeń ma fundamentalne znaczenie dla prowadzenia debaty publicznej w państwie i stanowi jedną z podstawowych metod uczestnictwa obywateli w sprawach publicznych. Wolność ta służy – między innymi – tworzeniu tolerancyjnego społeczeństwa, w którym mogą pokojowo współistnieć grupy obywateli o różnych przekonaniach (zob. Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly, Organization for Security and Co-operation in Europe/Office for Democratic Institutions and Human Rights, Warszawa 2007, s. 13). Trybunał Konstytucyjny jest świadom znaczenia wolności zgromadzeń nie tylko w jej wymiarze indywidualnym, ale również jako mechanizmu współtworzącego zasadę demokratycznego państwa prawnego. Znaczenie to nie może jednak znosić wymogów formalnych, od których zależy merytoryczne rozpatrzenie skargi konstytucyjnej, a ocena strony formalnej rozpoznawanej skargi jest jednoznacznie negatywna.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że we wniesionym środku odwoławczym skarżący dostarcza kolejnych argumentów przemawiających za prawidłowością postanowienia z 15 września 2011 r. Dla jasności argumentacji niezbędne jest jednak przytoczenie istotnych w sprawie przepisów prawa o zgromadzeniach. Zgodnie z art. 9 ust. 1 tej ustawy decyzja o zakazie zgromadzenia publicznego powinna być doręczona organizatorowi w terminie 3 dni od dnia zawiadomienia, nie później jednak niż na 24 godziny przed planowanym terminem rozpoczęcia zgromadzenia. Kolejne dwa ustępy tego przepisu stanowią, że odwołanie wnosi się w terminie 3 dni od dnia doręczenia decyzji i że jego wniesienie nie wstrzymuje wykonania decyzji. Nadto, jak wynika z art. 9 ust. 4 prawa o zgromadzeniach, decyzję wydaną w wyniku rozpatrzenia odwołania doręcza się organizatorowi w terminie 3 dni od dnia otrzymania odwołania. Nie bez znaczenia dla niniejszej sprawy jest również art. 7 ust. 1 prawa o zgromadzeniach stanowiący, że organizator zgromadzenia publicznego zawiadamia organ gminy w taki sposób, aby wiadomość o zgromadzeniu dotarła nie później niż na 3 dni, a najwcześniej 30 dni przed datą zgromadzenia.
Podniesiony w skardze problem konstytucyjny odnosi się do ustawowych terminów rozpoznania odwołania od decyzji organu I instancji, zakazującej przeprowadzenia zgromadzenia. W szczególności chodzi o sytuację, w której zawiadomienie o planowanym zgromadzeniu dotarło do organu gminy dokładnie na 3 dni przed planowaną datą zgromadzenia (art. 7 ust. 1 ustawy prawo o zgromadzeniach). W takim wypadku przewidziana kontrola organu II instancji dokonywana jest po planowanej dacie zgromadzenia, i nawet gdy prowadzi do uchylenia zaskarżonej decyzji, to i tak nie zapobiega naruszeniu wolności zgromadzeń. Taka właśnie sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. Wojewoda Wielkopolski (organ administracyjny II instancji) uchylił decyzję organu I instancji w całości i z uwagi na upływ daty planowanego zgromadzenia umorzył postępowanie.
Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że brak możliwości uchylenia skutków naruszenia wolności zgromadzeń przez organ administracyjny II instancji wiąże się nie tylko z zakwestionowanymi w skardze art. 7 ust. 1 w związku z art. 9 ust. 1 prawa o zgromadzeniach, lecz także z art. 9 ust. 2-4 tej ustawy, których stowarzyszenie nie objęło przedmiotem zaskarżenia. Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu uznał więc, że „dla identyfikacji podniesionego w skardze konstytucyjnej problemu odniesienie się do treści cytowanych przepisów (art. 7 ust. 1 w związku z art. 9 ust. 1 prawa o zgromadzeniach) jest niezbędne, ale nie jest wystarczające”. Nadto, w dalszej części orzeczenia wyjaśnił skarżącemu, że podnoszony problem nieefektywności administracyjnego postępowania odwoławczego (zwłaszcza w kontekście prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji zapadłych w I instancji – art. 78 Konstytucji) został wadliwie powiązany z ustawową regulacją odnoszącą się do postępowania pierwszoinstancyjnego. Skarżący skierował zarzuty niekonstytucyjności pod adresem przepisów, które samoistnie nie wpłynęły na jego sferę wolności i praw, a tym samym zbyt wąsko określił zakres zaskarżenia. Uchybieniem formalnym było zakwestionowanie jedynie art. 7 ust. 1 w związku z art. 9 ust. 1 prawa o zgromadzeniach i pominięcie treści art. 9 ust. 2-4 tej ustawy.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego dla rozstrzygnięcia podniesionego w skardze problemu konstytucyjnego niezbędne jest skonfrontowanie art. 9 ust. 3 prawa o zgromadzeniach z właściwymi konstytucyjnymi wzorcami kontroli. Wykonanie decyzji pierwszoinstancyjnej w przypadku jej zaskarżenia nie ulega wstrzymaniu, co powoduje, że ewentualny stan naruszenia wolności zgromadzeń trwa nadal, a przy tym nie może zostać konwalidowany z uwagi na upływ czasu.
Ze względu na zbyt wąski zakres zaskarżenia, hipotetyczne stwierdzenie niezgodności z Konstytucją art. 7 ust. 1 w związku z art. 9 ust. 1 prawa o zgromadzeniach nie zmieniłoby sytuacji prawnej skarżącego. W dalszym ciągu bowiem obowiązywałby art. 9 ust. 3 prawa o zgromadzeniach, zgodnie z którym wniesienie odwołania od decyzji o zakazie zgromadzenia nie wstrzymuje jej wykonania. W rozpatrywanej sprawie nie doszłoby więc do zasadnego i skutecznego podważenia kwestionowanego przepisu oraz do faktycznej ochrony konstytucyjnych praw lub wolności. Okoliczność ta stanowi podstawę odmowy merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej (zob. postanowienie pełnego składu TK z 13 czerwca 2011 r., SK 26/09, OTK ZU nr 5/A/2011, poz. 46).
Skarga konstytucyjna nie spełniała wymogu określonego w art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK i dlatego nie mogła zostać rozpatrzona merytorycznie.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia.