Pełny tekst orzeczenia

491/6/B/2012




POSTANOWIENIE


z dnia 19 grudnia 2012 r.


Sygn. akt Ts 64/10



Trybunał Konstytucyjny w składzie:





Zbigniew Cieślak – przewodniczący


Piotr Tuleja – sprawozdawca


Teresa Liszcz,


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 lutego 2012 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Zdzisława G.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 11 marca 2010 r. skarżący zarzucił art. 6 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66, ze zm.; dalej: ustawa o zaopatrzeniu żołnierzy) w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do żołnierzy, którzy uzyskali prawo do świadczenia emerytalno-rentowego przed 1 stycznia 1999 r., sprzeczność z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w Łodzi decyzją z 4 września 2008 r. (nr EWU–9814/1) odmówił skarżącemu ponownego ustalenia wysokości emerytury wojskowej oraz wypłacenia z tego tytułu kwot wyrównania wraz z odsetkami. Wyrokiem Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi – VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 26 maja 2009 r. (sygn. akt VIII U 3226/08) oddalono odwołanie wniesione od tej decyzji. Apelacja wniesiona od powyższego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 20 listopada 2009 r. (sygn. akt III AUa 1025/09).
Zdaniem skarżącego, zaskarżony art. 6 ustawy o zaopatrzeniu żołnierzy w brzmieniu nadanym przez art. 159 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS) nie miał zastosowania do żołnierzy, którzy uzyskali prawo do świadczeń emerytalno-rentowych przed 1 stycznia 1999 r. W ocenie skarżącego, w momencie uzyskania decyzji przyznającej mu świadczenie emerytalno-rentowe nabył on także prawo do jego waloryzacji, przeprowadzanej na obowiązujących poprzednio zasadach (tzw. uposażeniowy sposób waloryzacji emerytury). Zastosowanie innych przepisów (wprowadzających waloryzację cenową w miejsce uposażeniowej) w drodze arbitralnej decyzji organu emerytalno-rentowego doprowadziło – w ocenie skarżącego – do uzyskania świadczenia niższego od „nabytego” wcześniej. Jak twierdzi skarżący: „dochodzi w ten sposób do nieuzasadnionej dyskryminacji na tle praw majątkowych, a więc mienia, albowiem prawo do otrzymywania świadczenia emerytalnego (z tytułu niezdolności do pracy lub ze względu na wiek), wedle konkretnych przejrzystych zasad, i wreszcie na zasadzie równości z innymi osobami w tej samej sytuacji zostaje zróżnicowane”. Skarżący wskazuje na potrzebę odmiennego traktowania emerytów mundurowych od emerytów cywilnych. Ci ostatni mieli bowiem możliwość kształtowania wysokość swojej emerytury przez system składkowy; żołnierze zaś – ze względu na obowiązujący ich system uposażeniowy – byli tej możliwości pozbawieni. Jak wywodzi dalej, żołnierz mógł otrzymywać zmniejszone lub podwyższone uposażenie tylko z woli przełożonego; podwyższenie wykształcenia, przeniesienie na inne stanowisko również były warunkowane – jak to określa – „wolą przełożonego”. Stąd też – w jego ocenie – wynika potrzeba stosowania zasady równości wobec emerytów mundurowych niezależnie od daty przejścia na emeryturę.
Wadliwie stosowany sposób waloryzacji łamie także, zdaniem skarżącego, wskazywaną w orzecznictwie TK relację pomiędzy dochodami osiąganymi w okresie aktywności zawodowej a pobieranym świadczeniem emerytalnym (zob. wyrok z 8 maja 2000 r., SK 22/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 107). Drastyczne zróżnicowanie podstawy emerytury skarżącego i podstawy emerytury żołnierza zawodowego przechodzącego na zaopatrzenie emerytalne w 2009 r. – spełniającego takie same warunki do jej otrzymania, jakie spełniał skarżący w 1994 r. – narusza art. 32 Konstytucji oraz zasadę sprawiedliwości społecznej.


Postanowieniem z 21 lutego 2012 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, wskazując w uzasadnieniu, że zasada równości nie stanowi źródła konstytucyjnych praw podmiotowych i konstytucyjnych wolności, a zatem powołanie się w skardze wyłącznie na jej naruszenie nie może uzasadniać spełnienia przesłanek skargi konstytucyjnej.

W zażaleniu złożonym 6 marca 2012 r. skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i nadanie skardze dalszego biegu. Skarżący zarzucił postanowieniu naruszenie art. 36 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), polegające na braku wezwania do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej, tj. do wskazania konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności, jak też określenia sposobu tego naruszenia.
W dalszej części zażalenia skarżący domaga się od Trybunału Konstytucyjnego m.in. uznania, że zaskarżony przepis nie ma zastosowania do skarżącego, który uzyskał prawo do świadczenia emerytalno – rentowego przed dniem 1 stycznia 1999 r. oraz uznania, że zastosowanie tego przepisu „narusza art. 32 ust. 1 Konstytucji poprzez to, że nie był on ujęty w art. 195 w związku z art. 21 ust. 2, art. 180 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych”. Skarżący wskazuje ponadto, że zaskarżony przepis narusza wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadę ochrony praw nabytych oraz zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Tym samym nie spełniono – zdaniem skarżącego – obowiązku zapewnienia mu wynagrodzenia odpowiadającego godności i odpowiedzialności służby oraz zakresowi obowiązków, jak też naruszono jego prawo majątkowe do godziwego wynagrodzenie grupy żołnierzy zawodowych, która służyła w poprzednim systemie ustrojowym.
Skarżący domaga się ponadto od Trybunału przyjęcia, że zastosowanie wobec niego tylko niekorzystnych zmian wprowadzonych do ustawy o zaopatrzeniu żołnierzy (w przeciwieństwie do zmian korzystnych dla skarżącego wprowadzonych do tej ustawy w latach 2002-2004, które nie znalazły zastosowania) doprowadza do nierówności w uposażeniu emerytalnym pomiędzy tymi, którzy przeszli na emeryturę przed 1 stycznia 1999 r., a tymi, którzy uczynili to po 1 stycznia 1999 r. Zdaniem skarżącego, doszło także do naruszenia art. 2 w zw. z art. 7 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji przez przyjęcie, że wyrok TK z 20 grudnia 1999 r. (K 4/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 165) ma zastosowanie do skarżącego, pomimo iż Trybunał w tym postępowaniu nie badał, czy art. 6 ustawy o zaopatrzeniu żołnierzy, zmieniony przez art. 159 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, stosuje się do żołnierza, który nabył już uprawnienia do świadczenia pod rządami wcześniejszych ustaw. W ocenie skarżącego, zastosowanie powyższego przepisu doprowadziło do naruszenia zasady równości z tego względu, że kryterium decydującym o wysokości świadczeń emerytalno-rentowych stał się faktycznie termin zwolnienia z zawodowej służby wojskowej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny przypomina, że skarga konstytucyjna służy badania konstytucyjności konkretnego przepisu, którego zastosowanie przez orzekające sądy doprowadziło do naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw lub wolności. Wykracza zatem poza kompetencje Trybunału ogólna ocena zasadności wprowadzanych zmian do ustaw emerytalnych w perspektywie możliwości ich zastosowania do skarżącego, jak też odmowa stosowania wobec skarżącego korzystnych dla niego zmian. Nie mieści się także w kompetencjach Trybunału Konstytucyjnego dokonywanie przez Trybunał wykładni zaskarżonego przepisu, czego de facto domaga się skarżący prosząc o ustalenie, że kwestionowany przepis nie znajduje do niego zastosowania.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, nie stanowi naruszenia art. 36 ust. 2 ustawy o TK niewezwanie skarżącego do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej, w sytuacji, w której we wniesionej skardze wskazano naruszone przepisy Konstytucji, jednakże niestatuujące praw konstytucyjnych o charakterze podmiotowym, których ochrony można dochodzić w konkretnej sprawie w drodze skargi konstytucyjnej. Tym bardziej nie ma obowiązku wydania zarządzenia o uzupełnieniu braków skargi, gdy przepis – którego kontroli domaga się skarżący – był już przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z 20 grudnia 1999 r. (K 4/99) Trybunał Konstytucyjny stwierdził zgodność kwestionowanego przepisu z art. 2 Konstytucji, w tym z zasadą ochrony praw słusznie nabytych. Należy podkreślić, że analiza uzasadnienia rozstrzygnięcia nie wskazuje, aby poza zakresem kontroli występowały sytuacje, w których prawo do tzw. emerytury mundurowej zostało już nabyte na podstawie indywidualnej decyzji. Nie wykazał tego także skarżący we wniesionej skardze konstytucyjnej, ani w zażaleniu wniesionym na postanowienie o odmowie nadania jej dalszego biegu.
Prawo do waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych stanowi jeden z elementów konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego, gwarantowanego obecnie przez art. 67 ust. 1 Konstytucji. Prawo to było przedmiotem analizy Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził, że wynika z niego nakaz wprowadzenia mechanizmu utrzymywania świadczeń emerytalno-rentowych na odpowiednim poziomie wartości realnej, przyznając jednocześnie ustawodawcy znaczną swobodę w doborze metod waloryzacji. Podkreślono także, że waloryzacja nie musi dokładnie (w sposób matematyczny) odzwierciedlać zmiany wartości pieniądza i kosztów utrzymania (zob. wyroki z: 8 maja 2000 r., SK 22/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 107, 22 października 2001 r. SK 16/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 214; 22 czerwca 1999 r. (K 5/99, OTK ZU nr 5/1999, poz. 100). Należy również podkreślić, że w orzecznictwie Trybunału odróżnia się prawo do waloryzacji, rozumiane jako uprawnienie do zachowania stałej wartości ekonomicznej przyznanych świadczeń emerytalno-rentowych, od metody podwyższania nominalnej wartości przysługujących świadczeń, przyjętej w normujących waloryzację przepisach. Należy przypomnieć, że Trybunał jeszcze pod rządami poprzednio obowiązującej Konstytucji uznał za konstytucyjnie dopuszczalną zamianę waloryzacji płacowej na cenową (zob. orzeczenia z: 20 listopada 1995 r., K 23/95, OTK w 1995 r., cz. II, poz. 33; 17 lipca 1996 r., K 8/96, OTK ZU nr 4/1996, poz. 32). W uzasadnieniu wskazanych rozstrzygnięć przyjął, że pomimo tego, iż waloryzacja cenowa jest z zasady mniej korzystna dla emerytów i rencistów niż waloryzacja płacowa, to jednak zapewnia zachowanie realnej wartości emerytur i rent.
W odniesieniu do tzw. emerytur mundurowych trzeba podkreślić, że nie ma podstaw do odmiennego traktowania prawa do zabezpieczenia społecznego w przypadku tej kategorii ubezpieczonych. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, treścią prawa do zabezpieczenia społecznego jest zagwarantowanie obywatelowi odpowiedniego poziomu życia w warunkach obniżonej zdolności zarobkowania, spowodowanej niezdolnością do pracy (zob. wyroki TK z: 12 lutego 2008 r., SK 82/06, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 3; 7 lutego 2006 r., SK 45/04, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 15; 11 grudnia 2006 r., SK 15/06, OTK ZU nr 11/A/2006, poz. 170). Trybunał Konstytucyjny rozróżnia przy tym minimalny zakres prawa do zabezpieczenia społecznego, odpowiadający konstytucyjnej istocie tego prawa, który ustawodawca ma zagwarantować oraz sferę uprawnień zagwarantowanych przez ustawę i wykraczających poza konstytucyjną istotę rozważanego prawa (zob. wyroki TK z: 29 kwietnia 2008 r., P 38/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 46; 11 grudnia 2006 r., SK 15/06; 1 kwietnia 2008 r., SK 96/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 40; 7 lutego 2006 r., SK 45/04). Zakres ochrony konstytucyjnej dotyczy tylko „minimalnego standardu wymagań” (tak też TK w wyroku z 24 października 2005 r., P 13/04, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 102). Nie ma zatem podstaw, aby w przypadku żołnierzy ujmować zakres konstytucyjnych gwarancji szerzej i obejmować nimi – jak domaga się tego skarżący – prawo do świadczenia emerytalnego zapewniającego godziwe życie. Takie prawo nie wynika także – wbrew temu, co zdaje się podnosić skarżący we wniesionym zażaleniu – z art. 26 ust. 1 Konstytucji, który stanowi: „Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic”.
Odnosząc się bezpośrednio do zmiany metody waloryzacji w przypadku emerytur mundurowych, Trybunał przypomina, że w wyroku z 20 grudnia 1999 r. (K 4/99) stwierdził, iż wprowadzenie waloryzacji cenowej w miejsce waloryzacji płacowej nie jest ani pozbawieniem prawa do świadczeń, ani wyłączeniem ich waloryzacji. Podkreślił, że u podstaw obu waloryzacji leży założenie stabilnej wartości ekonomicznej otrzymywanych świadczeń, oraz że każda z nich przewiduje mechanizm umożliwiający jego urzeczywistnienie. W konkluzji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że istota instytucji przystosowującej wartość świadczeń emerytalno-rentowych do spadku siły nabywczej pieniądza, w którym wypłacane są świadczenia, nie jest zatem przez wprowadzenie waloryzacji cenowej naruszona.
Powyższe rozważania wykazują bezzasadność stawianej przez skarżącego tezy, w myśl której nabywając prawo do emerytury, skarżący nabył wraz z nim prawo do określonego sposobu waloryzowania przyznanego świadczenia z zakresu zabezpieczenia społecznego. Elementem prawa do emerytury jest bowiem prawo do zachowania realnej wartości przyznanego świadczenia, nie zaś metoda utrzymywania tej realnej wartości. W sytuacji skarżącego nie ma także podstaw do przyjęcia naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, rozumianego jako prawo do uzyskiwania godziwego świadczenia.
Skarżący nie wykazał także, dlaczego narusza zasadę równości przyjęcie jako kryterium decydującego o wysokości świadczeń emerytalno-rentowych momentu zwolnienia z zawodowej służby wojskowej. Analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego prowadzi do jednoznacznego wniosku, że zróżnicowanie wysokości świadczenia emerytalnego wynikające z przejścia na emeryturę w różnym czasie nie narusza zasady równości.
Skarżący we wniesionym zażaleniu wskazuje także na naruszenie prawa majątkowego do godziwego wynagrodzenia tej grupy żołnierzy zawodowych, która służyła przed 1989 rokiem, nie wskazując jednak sposobu naruszenia tego prawa.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z 21 lutego 2012 r. o odmowie nadania dalszego biegu analizowanej skardze i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.