Ts 224/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I ACz 724/09 I PR 463/65 XVI GC 360/08
Pełny tekst orzeczenia
457/5/B/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 15 lutego 2012 r.
Sygn. akt Ts 224/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Zubik,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Land S.A. w sprawie zgodności:
1) art. 19 § 1 i art. 19 § 2 w zw. z art. 20, art. 21, art. 22, art. 23 oraz art. 24 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 25 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji,
3) art. 25 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji,
4) art. 26 i art. 394 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji,
5) art. 1302 § 5 i art. 1303 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 22 lipca 2011 r. Land S.A. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność z ustawą zasadniczą następujących przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.). Po pierwsze, skarżąca wniosła o zbadanie zgodności art. 19 § 2 w zw. z art. 20, art. 21, art. 22, art. 23, i art. 24 oraz art. 19 § 1 k.p.c. z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim przepisy te nie określają zasad ustalania wartości przedmiotu sporu w sprawach majątkowych o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, pozostawiając sądowi orzekającemu całkowitą swobodę. Po drugie, wniesiono o zbadanie zgodności art. 25 § 1 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji w zakresie, w jakim przepis ten stanowi, że sprawdzenie wartości przedmiotu sporu odbywa się na posiedzeniu niejawnym, bez udziału stron i bez możliwości wysłuchania, składania wniosków dowodowych przez co pozbawia stronę aktywnego udziału w dochodzeniu. Po trzecie, zaskarżono art. 25 § 2 k.p.c. jako niezgodny z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim określa, że sprawdzenie wartości przedmiotu sporu po doręczeniu pozwu odbywa się na zarzut pozwanego. Stanowi to, zdaniem skarżącej, sui generis środek zaskarżenia dla pozwanego, a jednocześnie nie daje powodowi możliwości zaskarżenia decyzji sądu. Po czwarte, podniesiono, że art. 26 k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim określa, że „wartość przedmiotu sporu nie podlega ponownemu badaniu w dalszym toku postępowania”, przez co uniemożliwia weryfikację wartości przedmiotu sporu w drodze zaskarżenia. Po piąte, skarżąca żąda zbadania zgodności art. 394 § 1 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, w zakresie w jakim nie przewiduje możliwości zaskarżenia postanowienia sądu odnośnie do ustalenia wartości przedmiotu sporu, co warunkuje wysokość opłat od pozwu, ewentualnej apelacji i zażaleń, zamykając tym samym możliwość skutecznego wnoszenia środków zaskarżenia. Wreszcie, wniesiono o zbadanie zgodności art. 1302 § 5 i art. 1303 § 2 k.p.c. z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji w zakresie, w jakim regulacje te nie przewidują zwrotu pisma nieopłaconego lub wezwania do usunięcia braku w postaci uiszczenia opłaty od pisma, od którego zwiększył się wymiar opłaty na skutek sprawdzenia wartości przedmiotu sporu po wysłaniu pisma innym stronom. Skarżąca wniosła również o wstrzymanie wykonania wyroku sądu z 3 czerwca 2009 r. (sygn. akt XVI GC 360/08), gdyż wiąże się ono z dużym uszczerbkiem dla skarżącej i przemawia za tym ważny interes publiczny oraz ważny interes skarżącej, w tym w szczególności okoliczność, iż prowadzona przez nią działalność nie przynosi zysku, a jedynie umożliwia akcjonariuszom prowadzenie przez nich własnych działalności.
Skarga konstytucyjna została skierowana na podstawie następującego stanu faktycznego sprawy. Skarżąca wystąpiła z pozwem o ustalenie nieważności stosunku prawnego, tj. umowy sprzedaży prawa wieczystego użytkowania gruntów zawartej pomiędzy Spółdzielnią Mieszkaniową „Służew nad Dolinką” a Headland Holdings Polska Sp. z o.o. Składając pozew, skarżąca określiła wartość przedmiotu sporu na kwotę 191 397,21 zł. W odpowiedzi na pozew Headland Holdings Polska Sp. z o.o. podniosła zarzut, że wartość przedmiotu sporu, a tym samym wysokość opłaty od pozwu, jest zaniżona. Sąd Okręgowy w Warszawie – XVI Wydział Gospodarczy w dniu 20 listopada 2008 r. wydał postanowienie, na mocy którego na podstawie art. 25 § 1 i 2 k.p.c. sprawdził z urzędu wartość przedmiotu sporu, przeprowadziwszy w tym celu dochodzenie, i ustalił ją na kwotę 230 107 900,00 zł. W dniu 11 grudnia 2008 r. skarżąca złożyła wniosek o uzupełnienie postanowienia przez sporządzenie uzasadnienia i doręczenie postanowienia z uzasadnieniem. Postanowieniem z 17 grudnia 2008 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – XVI Wydział Gospodarczy (sygn. akt XVI GC 360/08) oddalił wniosek skarżącej, uznając postanowienie o sprawdzeniu i ustaleniu wartości przedmiotu sporu za niezaskarżalne i jako takie niepodlegające uzasadnieniu. Skarżąca złożyła zażalenie na powyższe postanowienie oddalające wniosek o sporządzenie uzasadnienia. Zawiadomieniem z 3 marca 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – XVI Wydział Gospodarczy wezwał skarżącą do usunięcia braków formalnych zażalenia przez uiszczenie opłaty od zażalenia w terminie tygodniowym, pod rygorem odrzucenia zażalenia. Postanowieniem z 30 kwietnia 2009 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie – I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACz 724/09) odrzucił zażalenie skarżącej wobec nieuiszczenia od niego prawidłowej opłaty. Jednocześnie wskazano, że ustalenie wartości przedmiotu sporu przez Sąd Okręgowy w Warszawie (postanowieniem z 20 listopada 2008 r.) miało charakter ostateczny, jedynym zaś sposobem jego kwestionowania było podniesienie stosownych zarzutów w ramach zażalenia na zarządzenie ustalające wysokość opłaty od pozwu (na podstawie art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.), czego skarżąca nie uczyniła i co skutkowało utrwaleniem wartości przedmiotu sporu. Sąd podkreślił również, że wniesione przez skarżącą zażalenie, podlegało odrzuceniu na podstawie art. 1302 § 3 k.p.c. bez wzywania do uzupełnienia opłaty. Błędne wezwanie przez sąd okręgowy profesjonalnego pełnomocnika do uiszczenia opłaty od zażalenia nie usunęło jednak działania powyższej regulacji i nie zniweczyło skutku w postaci odrzucenia zażalenia.
Wyrokiem z 3 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy (sygn. akt XVI GC 360/08) oddalił powództwo skarżącej w całości, stwierdzając brak interesu prawnego do wniesienia powództwa z art. 189 k.p.c. w związku z okolicznością, iż pomiędzy skarżącą a stroną pozwaną toczą się inne postępowania, w ramach których skarżąca może osiągnąć w pełni ochronę swych praw. Wobec powyższego sąd był zwolniony z rozpatrywania zasadności powództwa. Jednocześnie, odnośnie do zwrotu kosztów postępowania, m.in. na podstawie art. 1303 § 2 k.p.c., sąd ustalił wpis od pozwu. Skarżąca złożyła apelację od powyższego wyroku, wnosząc jednocześnie o częściowe zwolnienie od kosztów sądowych. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 8 września 2009 r. oddalił wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i wezwał do uiszczenia brakującej opłaty pod rygorem odrzucenia apelacji. Skarżąca złożyła zażalenie na powyższe postanowienie wraz z wnioskiem o sprawdzenie wartości przedmiotu zaskarżenia, który został oddalony postanowieniem z 7 października 2009 r. Natomiast zażalenie skarżącej zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z 29 października 2009 r. W konsekwencji, zawiadomieniem z 27 listopada 2009 r. skarżąca została wezwana do uiszczenia brakującej opłaty od apelacji. W związku z nieuiszczeniem tejże opłaty w ustawowym terminie, apelacja skarżącej została odrzucona postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy z 19 stycznia 2010 r. (sygn. akt. XVI GC 360/08). Skarżąca wniosła zażalenie na powyższe orzeczenie wraz z wnioskiem o częściowe zwolnienie od opłaty sądowej. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 17 lutego 2010 r. oddalił wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, a następnie wezwał skarżącą do uiszczenia opłaty od zażalenia pod rygorem jego odrzucenia. Skarżąca złożyła zażalenie na postanowienie sądu z 17 lutego 2010 r., które zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 kwietnia 2010 r. W konsekwencji Sąd Okręgowy w Warszawie wezwał skarżącą do uiszczenia opłaty od zażalenia na postanowienie z 19 stycznia 2010 r. odrzucające apelację, a następnie, wobec nieuiszczenia tejże, postanowieniem z 2 sierpnia 2010 r. odrzucił zażalenie. Skarżąca złożyła zażalenie na powyższe postanowienie wraz z wnioskiem o częściowe zwolnienie z opłaty sądowej. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 14 września 2010 r. oddalił wniosek o częściowe zwolnienie z opłaty sądowej. Skarżąca w odniesieniu do tego postanowienia złożyła zażalenie, które zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego z 29 grudnia 2010 r. W konsekwencji, postanowieniem z 4 marca 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił zażalenie skarżącej na postanowienie tego sądu z 2 sierpnia 2010 r. Skarżąca złożyła zażalenie na powyższe postanowienie wraz z wnioskiem o częściowe zwolnienie od opłaty sądowej. Postanowieniem z 12 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy odrzucił wniosek o zwolnienie zażalenia od opłaty, a następnie wezwał skarżącą do uiszczenia opłaty pod rygorem odrzucenia zażalenia. Skarżąca złożyła wniosek o sporządzenie uzasadnienia powyższego postanowienia, który został oddalony postanowieniem Sądu Okręgowego z 8 czerwca 2011 r.
Zarządzeniem z 25 sierpnia 2011 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej. Zgodnie z treścią zarządzenia usunięcie braków miało polegać na: po pierwsze, wskazaniu ostatecznego – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – rozstrzygnięcia sądu lub organu władzy publicznej, z wydaniem którego skarżąca łączy zarzut naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw; po drugie – wskazaniu daty doręczenia rozstrzygnięcia, o którym mowa wyżej; po trzecie – dokładnym określeniu przedmiotu skargi przez wykazanie, że art. 1302 § 5 i art. 1303 § 2 k.p.c., art. 19 § 1 i 2 w zw. z art. 20, art. 21, art. 22, art. 23 oraz art. 24 k.p.c., a także art. 25 § 1 i 2 k.p.c. stanowiły podstawę powyższego rozstrzygnięcia. Jednocześnie pełnomocnik skarżącej został zobligowany do doręczenia pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Zarządzenie zostało doręczone pełnomocnikowi skarżącej 30 sierpnia 2011 r. Pismem nadanym 6 września 2011 r. pełnomocnik skarżącej odniósł się do powyższego zarządzenia, wskazując, że ostatecznym rozstrzygnięciem, z wydaniem którego skarżąca łączy zarzut naruszenia konstytucyjnych wolności i praw jest „postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie, XVI Wydział Gospodarczy, z 20 listopada 2008 r., na mocy którego na podstawie art. 25 § 1 i 2 k.p.c. sprawdzono z urzędu wartość przedmiotu sporu, a w konsekwencji postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z 19 stycznia 2010 r. odrzucono apelację”. W ocenie skarżącej postanowienie to uprawomocniło się wraz z doręczeniem postanowienia z 12 kwietnia 2011 r., tj. 26 kwietnia 2011 r. Jednocześnie wskazano, że art. 19 § 2 k.p.c. stanowił podstawę wskazanego wyżej postanowienia z 20 listopada 2008 r., a sprawa, która stała się źródłem rozpatrywanej skargi konstytucyjnej, nie znajduje się w zakresie zastosowania art. 19 § 1, art. 20, art. 21, art. 22, art. 23 oraz art. 24 k.p.c. Odnosząc się do art. 394 § 1 k.p.c., pełnomocnik skarżącej wskazał, że zakres zaskarżenia, jakim jest tzw. „pominięcie ustawodawcze”, pozwala na objęcie specyficzną kontrolą konstytucyjną tego przepisu, który całościowo reguluje kwestię zaskarżania postanowień sądu w toku procesu cywilnego. Zdaniem skarżącej wśród wymienionych rozstrzygnięć sądu, podlegających zaskarżeniu brakuje postanowienia w sprawie ustalenia wartości przedmiotu sporu. Skarżąca wskazała również, że regulacje zawarte w art. 1302 § 5 oraz 1303 § 2 k.p.c. uniemożliwiły jej podjęcie negatywnej decyzji co do kontynuowania procesu. Otrzymawszy postanowienie „zmuszające” do poniesienia wysokich kosztów, skarżąca nie mogła zaniechać prowadzenia dalszego procesu, wskazane przepisy nie przewidują bowiem możliwości zwrotu pisma nieopłaconego lub wezwania do usunięcia braku w postaci uiszczenia opłaty od pisma, od którego zwiększył się wymiar opłaty na skutek sprawdzenia wartości przedmiotu sporu po wysłaniu odpisu pisma innym stronom.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. W świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być tylko zarzut niekonstytucyjności przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania orzeczenia wydanego na podstawie przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, w stosunku do których skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją. Kluczowe znaczenie dla dopuszczalności nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu ma również dochowanie trzymiesięcznego terminu zakreślonego do wniesienia skargi konstytucyjnej, biegnącego od daty doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu.
W ocenie Trybunału odmowę nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze konstytucyjnej uzasadniają następujące okoliczności.
W pierwszej kolejności Trybunał podnosi, że w sprawie skarżącej brak jest jednego ostatecznego i prawomocnego orzeczenia, które byłoby wydane na podstawie wszystkich regulacji, których zgodność z Konstytucją została zakwestionowana w analizowanej skardze konstytucyjnej. Do rozpatrywanej skargi konstytucyjnej zostały załączone wszystkie orzeczenia, jakie zapadły w toku postępowania wszczętego przez skarżącą pozwem z 16 lipca 2008 r.
W odniesieniu do dwóch orzeczeń wskazanych w piśmie z 6 września 2011 r. jako ostateczne, należy podnieść, po pierwsze, że postanowienie z 20 listopada 2008 r. (sygn. akt XVI GC 360/08) zapadło na podstawie art. 19 § 2, art. 25 § 1 i 2 k.p.c. w ramach postępowania co do sprawdzenia wartości przedmiotu sporu. Postanowienie to nie zostało wymienione w art. 394 § 1 k.p.c., zatem nie podlega zaskarżeniu zażaleniem, a zgodnie z dyspozycją art. 357 § 1 i 2 k.p.c. nie wymaga też uzasadnienia (por. także J. Klimkowicz, Komentarz do art. 25 Kodeksu postępowania cywilnego, [w:] H. Dolecki (red.), T. Wiśniewski (red.), I. Gromska-Szuster, A. Jakubecki, J. Klimkowicz, K. Knoppek, G. Misiurek, P. Pogonowski, T. Zembrzuski, T. Żyznowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366. Lex 2011). Jednocześnie, jak wynika z art. 26 k.p.c., oznaczona przez sąd wartość przedmiotu sporu nie podlega ponownemu badaniu w dalszym toku postępowania, co w sprawie skarżącej potwierdził Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy, oddalając wniosek o sprawdzenie wartości przedmiotu zaskarżenia postanowieniem z 7 października 2009 r. Wobec powyższego, należy przyjąć, że postanowienie z 20 listopada 2008 r. było orzeczeniem kształtującym sytuację prawną skarżącej w zakresie określenia wysokości opłat, do ponoszenia których była zobowiązana w ramach toczącego się postępowania sądowego. Zatem od chwili jego doręczenia skarżącej biegł trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej w zakresie zarzutów związanych ze sposobem określenia wartości przedmiotu sporu.
Ponadto, aby skutecznie zaskarżyć przepisy stanowiące podstawę wydania wskazanego postanowienia w zakresie określonym w skardze konstytucyjnej (tj. w odniesieniu do art. 19 § 2, art. 25 § 1 i 2 oraz art. 394 § 1 k.p.c.), skarżąca powinna była uzyskać orzeczenie, które zamykałoby jej drogę do zaskarżenia tego orzeczenia i w ustawowym terminie wnieść skargę konstytucyjną lub też wnieść skargę konstytucyjną bezpośrednio po uzyskaniu postanowienia. Natomiast w zakresie zakwestionowanego art. 26 k.p.c. analogiczne działania powinny zostać podjęte w odniesieniu do postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy z 7 października 2009 r.
W związku z powyższym, należy przyjąć, że w analizowanej skardze ostatecznym orzeczeniem w zakresie zgodności art. 19 § 2 k.p.c. z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji; art. 25 § 1 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji; art. 25 § 2 k.p.c. z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz art. 394 § 1 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – było postanowienie z 20 listopada 2008 r., a zatem skarga konstytucyjna została wniesiona po upływie ustawowego terminu do jej wniesienia. Analogiczne wnioski należy wysnuć w odniesieniu do art. 26 k.p.c., który stanowił podstawę niezaskarżonego przez skarżącą postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy z 7 października 2009 r.
W konsekwencji, na podstawie art. 46 ust. 1 ustawy o TK, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w powyższym zakresie.
Drugie z orzeczeń wskazanych przez skarżącą jako ostateczne zapadło m.in. na podstawie art. 1303 § 2 k.p.c. Uprawomocniło się, jak prawidłowo wskazuje skarżąca, po doręczeniu postanowienia z 8 czerwca 2011 r. W związku z powyższym, w przypadku uznania omawianego rozstrzygnięcia za ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, wniesienie skargi konstytucyjnej w tym zakresie nastąpiło w ustawowym terminie. Jednak w odniesieniu do podniesionego w tym kontekście zarzutu niekonstytucyjności regulacji ustawowej należy wskazać na jego oczywistą bezzasadność.
Zakwestionowany przepis stanowi bowiem, że: „jeżeli obowiązek uiszczenia lub uzupełnienia opłaty powstał na skutek rozszerzenia lub innej zmiany żądania, z innych przyczyn niż wymienione w § 1, albo po wysłaniu odpisu pisma innym stronom, a w braku takich stron – po wysłaniu zawiadomienia o terminie posiedzenia, przewodniczący wzywa zobowiązanego do uiszczenia należnej opłaty w terminie tygodnia, a jeżeli mieszka on lub ma siedzibę za granicą i nie ma w kraju przedstawiciela – w terminie nie krótszym od miesiąca. W razie bezskutecznego upływu terminu sąd prowadzi sprawę bez wstrzymywania biegu postępowania, a o obowiązku uiszczenia opłaty orzeka w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, stosując odpowiednio zasady obowiązujące przy zwrocie kosztów procesu”. Zdaniem skarżącej regulacja ta jest niezgodna z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji w zakresie, w jakim nie przewiduje zwrotu pisma nieopłaconego lub wezwania do usunięcia braku w postaci uiszczenia opłaty od pisma, od którego zwiększył się wymiar opłaty na skutek sprawdzenia wartości przedmiotu sporu po wysłaniu pisma innym stronom.
W odniesieniu do tak sformułowanego zarzutu, po pierwsze, należy podnieść, że istotne znaczenie dla dokonywania zwrotów pism w postępowaniu cywilnym ma moment powstania zawisłości sporu, który wyznacza doręczenie pozwu pozwanemu, tj. w praktyce moment, do którego pozwany nie poniósł żadnych kosztów związanych z wszczętym przez powoda postępowaniem. Niemniej jednak, po doręczeniu pozwu stronie przeciwnej, tym bardziej w sytuacji, gdy wniesiono odpowiedź na pozew, możliwość dokonania zwrotu pisma mogłaby narazić pozwanego na generowanie kosztów związanych z przygotowywaniem odpowiedzi na pozwy, które później byłyby zwracane np. ze względu na nieuiszczenie opłaty w odpowiedniej wysokości. Jednocześnie należy podkreślić, że skarżącej na mocy art. 203 k.p.c. przysługiwało prawo cofnięcia pozwu. Skuteczne cofnięcie pozwu prowadzi do zniesienia – ze skutkiem ex tunc – dokonanych czynności (art. 203 § 2 k.p.c. zdanie pierwsze). Osiągnięcie tego celu wyprzedza zastosowanie przez sąd innych przepisów. Jeżeli powód cofa pozew ze skutkiem prawnym, sąd nie może odrzucić go z powodu istniejącej zawisłości sporu (por. wyrok SN z 1 lutego 1966 r., sygn. akt I PR 463/65, OSNCP nr 11/1966, poz. 115 oraz T. Żyznowski, Komentarz do art. 203 Kodeksu postępowania cywilnego, [w:] H. Dolecki (red.), T. Wiśniewski (red.), I. Gromska-Szuster, A. Jakubecki, J. Klimkowicz, K. Knoppek, G. Misiurek, P. Pogonowski, T. Zembrzuski, T. Żyznowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366. Lex 2011).
Nie można zatem uznać, że skoro ustawodawca nie przewidział zwrotu nieopłaconego pozwu w sytuacji, o której mowa w art. 1303 § 2 k.p.c., skarżąca została, wbrew swej woli, zmuszona do dalszego prowadzenia procesu. Wobec powyższego na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 należało odmówić nadania skardze dalszego biegu w powyższym zakresie.
Po drugie, należy podkreślić, że z uwagi na brzmienie art. 1303 § 2 k.p.c., który został powołany w orzeczeniu Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy z 3 czerwca 2009 r. (sygn. akt XVI GC 360/08), art. 1302 § 5 k.p.c. nie mógł jednocześnie stanowić podstawy rozstrzygnięcia w sprawie skarżącej. Obowiązek uiszczenia opłaty w wyższej wysokości powstał bowiem po wysłaniu odpisu pisma (pozwu) innym stronom (pozwanej). Z tych względów, w zakresie zbadania konstytucyjności art. 1302 § 5 k.p.c. należało odmówić nadania skardze dalszego biegu na podstawie art. 47 ust. 1 ustawy o TK.
Podobnie, w piśmie z 6 września 2011 r. skarżąca wskazała, że art. 19 § 1 oraz art. 20, art. 21, art. 22, art. 23 i art. 24 k.p.c. nie stanowiły podstawy rozstrzygnięcia w jej sprawie. W konsekwencji, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK należało odmówić nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze również w zakresie zbadania zgodności wymienionych wyżej przepisów z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Jednocześnie, ze względu na odmowę nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze konstytucyjnej, wniosek skarżącej o wstrzymanie wykonania wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy z 3 czerwca 2009 r. (sygn. akt XVI GC 360/08) nie zasługuje na uwzględnienie.
Mając na względzie powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 15 lutego 2012 r.
Sygn. akt Ts 224/11
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Marek Zubik,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Land S.A. w sprawie zgodności:
1) art. 19 § 1 i art. 19 § 2 w zw. z art. 20, art. 21, art. 22, art. 23 oraz art. 24 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 25 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji,
3) art. 25 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji,
4) art. 26 i art. 394 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji,
5) art. 1302 § 5 i art. 1303 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 22 lipca 2011 r. Land S.A. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność z ustawą zasadniczą następujących przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.). Po pierwsze, skarżąca wniosła o zbadanie zgodności art. 19 § 2 w zw. z art. 20, art. 21, art. 22, art. 23, i art. 24 oraz art. 19 § 1 k.p.c. z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim przepisy te nie określają zasad ustalania wartości przedmiotu sporu w sprawach majątkowych o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, pozostawiając sądowi orzekającemu całkowitą swobodę. Po drugie, wniesiono o zbadanie zgodności art. 25 § 1 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji w zakresie, w jakim przepis ten stanowi, że sprawdzenie wartości przedmiotu sporu odbywa się na posiedzeniu niejawnym, bez udziału stron i bez możliwości wysłuchania, składania wniosków dowodowych przez co pozbawia stronę aktywnego udziału w dochodzeniu. Po trzecie, zaskarżono art. 25 § 2 k.p.c. jako niezgodny z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim określa, że sprawdzenie wartości przedmiotu sporu po doręczeniu pozwu odbywa się na zarzut pozwanego. Stanowi to, zdaniem skarżącej, sui generis środek zaskarżenia dla pozwanego, a jednocześnie nie daje powodowi możliwości zaskarżenia decyzji sądu. Po czwarte, podniesiono, że art. 26 k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim określa, że „wartość przedmiotu sporu nie podlega ponownemu badaniu w dalszym toku postępowania”, przez co uniemożliwia weryfikację wartości przedmiotu sporu w drodze zaskarżenia. Po piąte, skarżąca żąda zbadania zgodności art. 394 § 1 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, w zakresie w jakim nie przewiduje możliwości zaskarżenia postanowienia sądu odnośnie do ustalenia wartości przedmiotu sporu, co warunkuje wysokość opłat od pozwu, ewentualnej apelacji i zażaleń, zamykając tym samym możliwość skutecznego wnoszenia środków zaskarżenia. Wreszcie, wniesiono o zbadanie zgodności art. 1302 § 5 i art. 1303 § 2 k.p.c. z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji w zakresie, w jakim regulacje te nie przewidują zwrotu pisma nieopłaconego lub wezwania do usunięcia braku w postaci uiszczenia opłaty od pisma, od którego zwiększył się wymiar opłaty na skutek sprawdzenia wartości przedmiotu sporu po wysłaniu pisma innym stronom. Skarżąca wniosła również o wstrzymanie wykonania wyroku sądu z 3 czerwca 2009 r. (sygn. akt XVI GC 360/08), gdyż wiąże się ono z dużym uszczerbkiem dla skarżącej i przemawia za tym ważny interes publiczny oraz ważny interes skarżącej, w tym w szczególności okoliczność, iż prowadzona przez nią działalność nie przynosi zysku, a jedynie umożliwia akcjonariuszom prowadzenie przez nich własnych działalności.
Skarga konstytucyjna została skierowana na podstawie następującego stanu faktycznego sprawy. Skarżąca wystąpiła z pozwem o ustalenie nieważności stosunku prawnego, tj. umowy sprzedaży prawa wieczystego użytkowania gruntów zawartej pomiędzy Spółdzielnią Mieszkaniową „Służew nad Dolinką” a Headland Holdings Polska Sp. z o.o. Składając pozew, skarżąca określiła wartość przedmiotu sporu na kwotę 191 397,21 zł. W odpowiedzi na pozew Headland Holdings Polska Sp. z o.o. podniosła zarzut, że wartość przedmiotu sporu, a tym samym wysokość opłaty od pozwu, jest zaniżona. Sąd Okręgowy w Warszawie – XVI Wydział Gospodarczy w dniu 20 listopada 2008 r. wydał postanowienie, na mocy którego na podstawie art. 25 § 1 i 2 k.p.c. sprawdził z urzędu wartość przedmiotu sporu, przeprowadziwszy w tym celu dochodzenie, i ustalił ją na kwotę 230 107 900,00 zł. W dniu 11 grudnia 2008 r. skarżąca złożyła wniosek o uzupełnienie postanowienia przez sporządzenie uzasadnienia i doręczenie postanowienia z uzasadnieniem. Postanowieniem z 17 grudnia 2008 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – XVI Wydział Gospodarczy (sygn. akt XVI GC 360/08) oddalił wniosek skarżącej, uznając postanowienie o sprawdzeniu i ustaleniu wartości przedmiotu sporu za niezaskarżalne i jako takie niepodlegające uzasadnieniu. Skarżąca złożyła zażalenie na powyższe postanowienie oddalające wniosek o sporządzenie uzasadnienia. Zawiadomieniem z 3 marca 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – XVI Wydział Gospodarczy wezwał skarżącą do usunięcia braków formalnych zażalenia przez uiszczenie opłaty od zażalenia w terminie tygodniowym, pod rygorem odrzucenia zażalenia. Postanowieniem z 30 kwietnia 2009 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie – I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACz 724/09) odrzucił zażalenie skarżącej wobec nieuiszczenia od niego prawidłowej opłaty. Jednocześnie wskazano, że ustalenie wartości przedmiotu sporu przez Sąd Okręgowy w Warszawie (postanowieniem z 20 listopada 2008 r.) miało charakter ostateczny, jedynym zaś sposobem jego kwestionowania było podniesienie stosownych zarzutów w ramach zażalenia na zarządzenie ustalające wysokość opłaty od pozwu (na podstawie art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.), czego skarżąca nie uczyniła i co skutkowało utrwaleniem wartości przedmiotu sporu. Sąd podkreślił również, że wniesione przez skarżącą zażalenie, podlegało odrzuceniu na podstawie art. 1302 § 3 k.p.c. bez wzywania do uzupełnienia opłaty. Błędne wezwanie przez sąd okręgowy profesjonalnego pełnomocnika do uiszczenia opłaty od zażalenia nie usunęło jednak działania powyższej regulacji i nie zniweczyło skutku w postaci odrzucenia zażalenia.
Wyrokiem z 3 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy (sygn. akt XVI GC 360/08) oddalił powództwo skarżącej w całości, stwierdzając brak interesu prawnego do wniesienia powództwa z art. 189 k.p.c. w związku z okolicznością, iż pomiędzy skarżącą a stroną pozwaną toczą się inne postępowania, w ramach których skarżąca może osiągnąć w pełni ochronę swych praw. Wobec powyższego sąd był zwolniony z rozpatrywania zasadności powództwa. Jednocześnie, odnośnie do zwrotu kosztów postępowania, m.in. na podstawie art. 1303 § 2 k.p.c., sąd ustalił wpis od pozwu. Skarżąca złożyła apelację od powyższego wyroku, wnosząc jednocześnie o częściowe zwolnienie od kosztów sądowych. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 8 września 2009 r. oddalił wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i wezwał do uiszczenia brakującej opłaty pod rygorem odrzucenia apelacji. Skarżąca złożyła zażalenie na powyższe postanowienie wraz z wnioskiem o sprawdzenie wartości przedmiotu zaskarżenia, który został oddalony postanowieniem z 7 października 2009 r. Natomiast zażalenie skarżącej zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z 29 października 2009 r. W konsekwencji, zawiadomieniem z 27 listopada 2009 r. skarżąca została wezwana do uiszczenia brakującej opłaty od apelacji. W związku z nieuiszczeniem tejże opłaty w ustawowym terminie, apelacja skarżącej została odrzucona postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy z 19 stycznia 2010 r. (sygn. akt. XVI GC 360/08). Skarżąca wniosła zażalenie na powyższe orzeczenie wraz z wnioskiem o częściowe zwolnienie od opłaty sądowej. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 17 lutego 2010 r. oddalił wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, a następnie wezwał skarżącą do uiszczenia opłaty od zażalenia pod rygorem jego odrzucenia. Skarżąca złożyła zażalenie na postanowienie sądu z 17 lutego 2010 r., które zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 kwietnia 2010 r. W konsekwencji Sąd Okręgowy w Warszawie wezwał skarżącą do uiszczenia opłaty od zażalenia na postanowienie z 19 stycznia 2010 r. odrzucające apelację, a następnie, wobec nieuiszczenia tejże, postanowieniem z 2 sierpnia 2010 r. odrzucił zażalenie. Skarżąca złożyła zażalenie na powyższe postanowienie wraz z wnioskiem o częściowe zwolnienie z opłaty sądowej. Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 14 września 2010 r. oddalił wniosek o częściowe zwolnienie z opłaty sądowej. Skarżąca w odniesieniu do tego postanowienia złożyła zażalenie, które zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego z 29 grudnia 2010 r. W konsekwencji, postanowieniem z 4 marca 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił zażalenie skarżącej na postanowienie tego sądu z 2 sierpnia 2010 r. Skarżąca złożyła zażalenie na powyższe postanowienie wraz z wnioskiem o częściowe zwolnienie od opłaty sądowej. Postanowieniem z 12 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy odrzucił wniosek o zwolnienie zażalenia od opłaty, a następnie wezwał skarżącą do uiszczenia opłaty pod rygorem odrzucenia zażalenia. Skarżąca złożyła wniosek o sporządzenie uzasadnienia powyższego postanowienia, który został oddalony postanowieniem Sądu Okręgowego z 8 czerwca 2011 r.
Zarządzeniem z 25 sierpnia 2011 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej. Zgodnie z treścią zarządzenia usunięcie braków miało polegać na: po pierwsze, wskazaniu ostatecznego – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – rozstrzygnięcia sądu lub organu władzy publicznej, z wydaniem którego skarżąca łączy zarzut naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw; po drugie – wskazaniu daty doręczenia rozstrzygnięcia, o którym mowa wyżej; po trzecie – dokładnym określeniu przedmiotu skargi przez wykazanie, że art. 1302 § 5 i art. 1303 § 2 k.p.c., art. 19 § 1 i 2 w zw. z art. 20, art. 21, art. 22, art. 23 oraz art. 24 k.p.c., a także art. 25 § 1 i 2 k.p.c. stanowiły podstawę powyższego rozstrzygnięcia. Jednocześnie pełnomocnik skarżącej został zobligowany do doręczenia pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Zarządzenie zostało doręczone pełnomocnikowi skarżącej 30 sierpnia 2011 r. Pismem nadanym 6 września 2011 r. pełnomocnik skarżącej odniósł się do powyższego zarządzenia, wskazując, że ostatecznym rozstrzygnięciem, z wydaniem którego skarżąca łączy zarzut naruszenia konstytucyjnych wolności i praw jest „postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie, XVI Wydział Gospodarczy, z 20 listopada 2008 r., na mocy którego na podstawie art. 25 § 1 i 2 k.p.c. sprawdzono z urzędu wartość przedmiotu sporu, a w konsekwencji postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z 19 stycznia 2010 r. odrzucono apelację”. W ocenie skarżącej postanowienie to uprawomocniło się wraz z doręczeniem postanowienia z 12 kwietnia 2011 r., tj. 26 kwietnia 2011 r. Jednocześnie wskazano, że art. 19 § 2 k.p.c. stanowił podstawę wskazanego wyżej postanowienia z 20 listopada 2008 r., a sprawa, która stała się źródłem rozpatrywanej skargi konstytucyjnej, nie znajduje się w zakresie zastosowania art. 19 § 1, art. 20, art. 21, art. 22, art. 23 oraz art. 24 k.p.c. Odnosząc się do art. 394 § 1 k.p.c., pełnomocnik skarżącej wskazał, że zakres zaskarżenia, jakim jest tzw. „pominięcie ustawodawcze”, pozwala na objęcie specyficzną kontrolą konstytucyjną tego przepisu, który całościowo reguluje kwestię zaskarżania postanowień sądu w toku procesu cywilnego. Zdaniem skarżącej wśród wymienionych rozstrzygnięć sądu, podlegających zaskarżeniu brakuje postanowienia w sprawie ustalenia wartości przedmiotu sporu. Skarżąca wskazała również, że regulacje zawarte w art. 1302 § 5 oraz 1303 § 2 k.p.c. uniemożliwiły jej podjęcie negatywnej decyzji co do kontynuowania procesu. Otrzymawszy postanowienie „zmuszające” do poniesienia wysokich kosztów, skarżąca nie mogła zaniechać prowadzenia dalszego procesu, wskazane przepisy nie przewidują bowiem możliwości zwrotu pisma nieopłaconego lub wezwania do usunięcia braku w postaci uiszczenia opłaty od pisma, od którego zwiększył się wymiar opłaty na skutek sprawdzenia wartości przedmiotu sporu po wysłaniu odpisu pisma innym stronom.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. W świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być tylko zarzut niekonstytucyjności przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania orzeczenia wydanego na podstawie przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, w stosunku do których skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją. Kluczowe znaczenie dla dopuszczalności nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu ma również dochowanie trzymiesięcznego terminu zakreślonego do wniesienia skargi konstytucyjnej, biegnącego od daty doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu.
W ocenie Trybunału odmowę nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze konstytucyjnej uzasadniają następujące okoliczności.
W pierwszej kolejności Trybunał podnosi, że w sprawie skarżącej brak jest jednego ostatecznego i prawomocnego orzeczenia, które byłoby wydane na podstawie wszystkich regulacji, których zgodność z Konstytucją została zakwestionowana w analizowanej skardze konstytucyjnej. Do rozpatrywanej skargi konstytucyjnej zostały załączone wszystkie orzeczenia, jakie zapadły w toku postępowania wszczętego przez skarżącą pozwem z 16 lipca 2008 r.
W odniesieniu do dwóch orzeczeń wskazanych w piśmie z 6 września 2011 r. jako ostateczne, należy podnieść, po pierwsze, że postanowienie z 20 listopada 2008 r. (sygn. akt XVI GC 360/08) zapadło na podstawie art. 19 § 2, art. 25 § 1 i 2 k.p.c. w ramach postępowania co do sprawdzenia wartości przedmiotu sporu. Postanowienie to nie zostało wymienione w art. 394 § 1 k.p.c., zatem nie podlega zaskarżeniu zażaleniem, a zgodnie z dyspozycją art. 357 § 1 i 2 k.p.c. nie wymaga też uzasadnienia (por. także J. Klimkowicz, Komentarz do art. 25 Kodeksu postępowania cywilnego, [w:] H. Dolecki (red.), T. Wiśniewski (red.), I. Gromska-Szuster, A. Jakubecki, J. Klimkowicz, K. Knoppek, G. Misiurek, P. Pogonowski, T. Zembrzuski, T. Żyznowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366. Lex 2011). Jednocześnie, jak wynika z art. 26 k.p.c., oznaczona przez sąd wartość przedmiotu sporu nie podlega ponownemu badaniu w dalszym toku postępowania, co w sprawie skarżącej potwierdził Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy, oddalając wniosek o sprawdzenie wartości przedmiotu zaskarżenia postanowieniem z 7 października 2009 r. Wobec powyższego, należy przyjąć, że postanowienie z 20 listopada 2008 r. było orzeczeniem kształtującym sytuację prawną skarżącej w zakresie określenia wysokości opłat, do ponoszenia których była zobowiązana w ramach toczącego się postępowania sądowego. Zatem od chwili jego doręczenia skarżącej biegł trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej w zakresie zarzutów związanych ze sposobem określenia wartości przedmiotu sporu.
Ponadto, aby skutecznie zaskarżyć przepisy stanowiące podstawę wydania wskazanego postanowienia w zakresie określonym w skardze konstytucyjnej (tj. w odniesieniu do art. 19 § 2, art. 25 § 1 i 2 oraz art. 394 § 1 k.p.c.), skarżąca powinna była uzyskać orzeczenie, które zamykałoby jej drogę do zaskarżenia tego orzeczenia i w ustawowym terminie wnieść skargę konstytucyjną lub też wnieść skargę konstytucyjną bezpośrednio po uzyskaniu postanowienia. Natomiast w zakresie zakwestionowanego art. 26 k.p.c. analogiczne działania powinny zostać podjęte w odniesieniu do postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy z 7 października 2009 r.
W związku z powyższym, należy przyjąć, że w analizowanej skardze ostatecznym orzeczeniem w zakresie zgodności art. 19 § 2 k.p.c. z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji; art. 25 § 1 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji; art. 25 § 2 k.p.c. z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz art. 394 § 1 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 2, art. 78, art. 176 ust. 1 Konstytucji – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – było postanowienie z 20 listopada 2008 r., a zatem skarga konstytucyjna została wniesiona po upływie ustawowego terminu do jej wniesienia. Analogiczne wnioski należy wysnuć w odniesieniu do art. 26 k.p.c., który stanowił podstawę niezaskarżonego przez skarżącą postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy z 7 października 2009 r.
W konsekwencji, na podstawie art. 46 ust. 1 ustawy o TK, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w powyższym zakresie.
Drugie z orzeczeń wskazanych przez skarżącą jako ostateczne zapadło m.in. na podstawie art. 1303 § 2 k.p.c. Uprawomocniło się, jak prawidłowo wskazuje skarżąca, po doręczeniu postanowienia z 8 czerwca 2011 r. W związku z powyższym, w przypadku uznania omawianego rozstrzygnięcia za ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, wniesienie skargi konstytucyjnej w tym zakresie nastąpiło w ustawowym terminie. Jednak w odniesieniu do podniesionego w tym kontekście zarzutu niekonstytucyjności regulacji ustawowej należy wskazać na jego oczywistą bezzasadność.
Zakwestionowany przepis stanowi bowiem, że: „jeżeli obowiązek uiszczenia lub uzupełnienia opłaty powstał na skutek rozszerzenia lub innej zmiany żądania, z innych przyczyn niż wymienione w § 1, albo po wysłaniu odpisu pisma innym stronom, a w braku takich stron – po wysłaniu zawiadomienia o terminie posiedzenia, przewodniczący wzywa zobowiązanego do uiszczenia należnej opłaty w terminie tygodnia, a jeżeli mieszka on lub ma siedzibę za granicą i nie ma w kraju przedstawiciela – w terminie nie krótszym od miesiąca. W razie bezskutecznego upływu terminu sąd prowadzi sprawę bez wstrzymywania biegu postępowania, a o obowiązku uiszczenia opłaty orzeka w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, stosując odpowiednio zasady obowiązujące przy zwrocie kosztów procesu”. Zdaniem skarżącej regulacja ta jest niezgodna z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji w zakresie, w jakim nie przewiduje zwrotu pisma nieopłaconego lub wezwania do usunięcia braku w postaci uiszczenia opłaty od pisma, od którego zwiększył się wymiar opłaty na skutek sprawdzenia wartości przedmiotu sporu po wysłaniu pisma innym stronom.
W odniesieniu do tak sformułowanego zarzutu, po pierwsze, należy podnieść, że istotne znaczenie dla dokonywania zwrotów pism w postępowaniu cywilnym ma moment powstania zawisłości sporu, który wyznacza doręczenie pozwu pozwanemu, tj. w praktyce moment, do którego pozwany nie poniósł żadnych kosztów związanych z wszczętym przez powoda postępowaniem. Niemniej jednak, po doręczeniu pozwu stronie przeciwnej, tym bardziej w sytuacji, gdy wniesiono odpowiedź na pozew, możliwość dokonania zwrotu pisma mogłaby narazić pozwanego na generowanie kosztów związanych z przygotowywaniem odpowiedzi na pozwy, które później byłyby zwracane np. ze względu na nieuiszczenie opłaty w odpowiedniej wysokości. Jednocześnie należy podkreślić, że skarżącej na mocy art. 203 k.p.c. przysługiwało prawo cofnięcia pozwu. Skuteczne cofnięcie pozwu prowadzi do zniesienia – ze skutkiem ex tunc – dokonanych czynności (art. 203 § 2 k.p.c. zdanie pierwsze). Osiągnięcie tego celu wyprzedza zastosowanie przez sąd innych przepisów. Jeżeli powód cofa pozew ze skutkiem prawnym, sąd nie może odrzucić go z powodu istniejącej zawisłości sporu (por. wyrok SN z 1 lutego 1966 r., sygn. akt I PR 463/65, OSNCP nr 11/1966, poz. 115 oraz T. Żyznowski, Komentarz do art. 203 Kodeksu postępowania cywilnego, [w:] H. Dolecki (red.), T. Wiśniewski (red.), I. Gromska-Szuster, A. Jakubecki, J. Klimkowicz, K. Knoppek, G. Misiurek, P. Pogonowski, T. Zembrzuski, T. Żyznowski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366. Lex 2011).
Nie można zatem uznać, że skoro ustawodawca nie przewidział zwrotu nieopłaconego pozwu w sytuacji, o której mowa w art. 1303 § 2 k.p.c., skarżąca została, wbrew swej woli, zmuszona do dalszego prowadzenia procesu. Wobec powyższego na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 należało odmówić nadania skardze dalszego biegu w powyższym zakresie.
Po drugie, należy podkreślić, że z uwagi na brzmienie art. 1303 § 2 k.p.c., który został powołany w orzeczeniu Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy z 3 czerwca 2009 r. (sygn. akt XVI GC 360/08), art. 1302 § 5 k.p.c. nie mógł jednocześnie stanowić podstawy rozstrzygnięcia w sprawie skarżącej. Obowiązek uiszczenia opłaty w wyższej wysokości powstał bowiem po wysłaniu odpisu pisma (pozwu) innym stronom (pozwanej). Z tych względów, w zakresie zbadania konstytucyjności art. 1302 § 5 k.p.c. należało odmówić nadania skardze dalszego biegu na podstawie art. 47 ust. 1 ustawy o TK.
Podobnie, w piśmie z 6 września 2011 r. skarżąca wskazała, że art. 19 § 1 oraz art. 20, art. 21, art. 22, art. 23 i art. 24 k.p.c. nie stanowiły podstawy rozstrzygnięcia w jej sprawie. W konsekwencji, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK należało odmówić nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze również w zakresie zbadania zgodności wymienionych wyżej przepisów z art. 2 w zw. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Jednocześnie, ze względu na odmowę nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze konstytucyjnej, wniosek skarżącej o wstrzymanie wykonania wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział XVI Gospodarczy z 3 czerwca 2009 r. (sygn. akt XVI GC 360/08) nie zasługuje na uwzględnienie.
Mając na względzie powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.