Pełny tekst orzeczenia

349/4/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 27 lipca 2012 r.
Sygn. akt Ts 226/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Sylwii Z. w sprawie zgodności:
art. 7674 § 1 w zw. z art. 13 § 2 i art. 394 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 7 września 2010 r. Sylwia Z. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie, że art. 7674 § 1 w zw. z art. 13 § 2 i art. 394 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) są niezgodne z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została złożona w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z 24 września 2008 r. Sąd Rejonowy w Szubinie – Wydział I Cywilny w postępowaniu o egzekucję świadczenia pieniężnego przysądził skarżącej własność nieruchomości, która następnie wniosła o wystawienie w imieniu dłużnika przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Szubinie faktury VAT potwierdzającej dokonanie sprzedaży nieruchomości. Komornik odmówił wystawienia faktury (sygn. sprawy KM 1724/04). Skarżąca złożyła 27 maja 2009 r. skargę na czynności komornika, którą oddalił Sąd Rejonowy w Szubinie – Wydział I Cywilny (postanowienie z 14 grudnia 2009 r., sygn. akt I Co 516/09). Od tego postanowienia skarżąca wniosła zażalenie, które zostało odrzucone postanowieniem Sądu Rejonowego w Szubinie – Wydział I Cywilny z 16 kwietnia 2010 r. (sygn. akt I Co 516/09). Zażalenie na postanowienie sądu rejonowego o odrzuceniu zażalenia zostało oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego w Bydgoszczy – Wydział II Cywilny Odwoławczy z 19 maja 2010 r. (sygn. akt II Cz 233/10). W uzasadnieniu postanowienia sąd okręgowy podkreślił, że przepisy k.p.c. nie wymieniają postanowienia o oddaleniu skargi na czynności komornika (np. odmawiającą wystawienia faktury VAT dla nabywcy nieruchomości) jako orzeczenia, od którego przysługuje zażalenie.
Kwestionowany przepis, zgodnie z którym zażalenie na postanowienie sądu przysługuje w wypadkach wskazanych w ustawie w przekonaniu skarżącej wyłącza możliwość zaskarżenia postanowienia sądu pierwszej instancji o oddaleniu skargi na czynność komornika złożonej przez nabywcę nieruchomości w toku postępowania egzekucyjnego, co prowadzi do naruszenia prawa dostępu do sądu oraz prawa do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji), a także wyłącza prawo do zaskarżalności orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji). Zaskarżony przepis ogranicza nadto prawo dostępu do sądu przysługujące skarżącej (art. 77 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji).
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego pełnomocnik skarżącej został wezwany do uzupełnienia braków skargi przez wskazanie adresu skarżącej oraz doręczenie odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Szubinie z 14 grudnia 2009 r. (sygn. akt I Co 516/09). W wykonaniu zarządzenia pełnomocnik skarżącej złożył pismo z 26 listopada 2010 r., w którym wskazał adres skarżącej, nadto załączył odpis orzeczenia sądu rejonowego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, szczególny środek ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, które zostały naruszone przez wydanie w sprawie skarżącego orzeczenia opartego na zaskarżonej normie. Powołany przepis Konstytucji wyznacza przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej, które zostały uszczegółowione w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skarga winna zatem spełniać wymogi formalne ujęte w art. 46-48 ustawy o TK, a zarzuty w niej zawarte nie mogą cechować się oczywistą bezzasadnością (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego złożona skarga nie spełnia powyższych wymogów, co uniemożliwia nadanie jej dalszego biegu.
Skarżąca twierdzi, że zaskarżony przepis narusza przysługujące jej prawo do sądu, tj. prawo dostępu do sądu wynikające z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji oraz prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności na podstawie art. 45 ust. 1 Konstytucji. Ponadto, w jej przekonaniu przepis ten narusza prawo do zaskarżenia orzeczenia sądu wydanego przez sąd pierwszej instancji w sprawie (art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji). Co więcej, kwestionowany przepis – zdaniem skarżącej – uniemożliwił jej zapoznanie się z motywami, które stanowiły podstawę oddalenia złożonej przez nią skargi na czynności komornika.
Trybunał w pierwszej kolejności zaznacza, że skarżąca skutecznie skorzystała ze skargi na zaniechanie komornicze, którą sąd rozstrzygnął merytorycznie na jej niekorzyść. Tym samym, w ocenie Trybunału, zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji należy uznać za oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Ponadto, zarzut naruszenia prawa do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności (art. 45 ust. 1 Konstytucji) również cechuje oczywista bezzasadność. Z przepisów wskazanych w skardze nie wynika bowiem brak obowiązku uzasadniania niezaskarżalnych postanowień wydawanych na posiedzeniu niejawnym. Kwestia ta uregulowana jest w art. 357 § 2 k.p.c., który nie jest przedmiotem zaskarżenia w złożonej skargi konstytucyjnej.
Trybunał zwraca również uwagę, że skarżąca w treści skargi nawiązuje do art. 3941 § 2 k.p.c., który nie miał jednak związku ze sprawą skarżącej, a zatem jego przywołanie, zdaniem Trybunału, nie jest zasadne.
Trybunał stwierdza, że sformułowane przez skarżącą zarzuty naruszenia prawa do zaskarżalności i ukształtowania postępowania sądowego jako dwuinstancyjnego (art. 78 w zw. z art. 176 Konstytucji) dotyczą postępowania egzekucyjnego, w którego toku strona lub inna osoba, której prawa zostały przez czynności lub zaniechanie komornika naruszone bądź zagrożone, może złożyć do sądu rejonowego skargę (zob. art. 767 k.p.c.). Ze wskazanych przez skarżącą przepisów wynika, że zażalenie na postanowienie oddalające skargę na czynności lub zaniechanie komornika przysługuje tylko wtedy, gdy postanowienie to kończy postępowanie w sprawie. W ocenie skarżącej wydane w jej sprawie orzeczenie spełnia te cechy.
Trybunał zwraca jednak uwagę na uchwałę Sądu Najwyższego z 6 listopada 2008 r. (sygn. akt III CZP 106/08, OSNC z 2009 r., nr 10, poz. 134, s. 24), zgodnie z którą „dla zaskarżalności postanowienia miarodajne jest to, czy jego przedmiot i treść uprawnia do wniosku, że kończy ono postępowanie w sprawie egzekucyjnej. (…) kryterium tego rozróżnienia powinno podlegać adaptacji do struktury postępowania egzekucyjnego, która zasadniczo odbiega od postępowania rozpoznawczego. O ile bowiem celem postępowania rozpoznawczego jest orzeczenie o przedmiocie procesu, o tyle udzielenie ochrony prawnej w egzekucji następuje przez przymusową realizację obowiązku określonego w tytule wykonawczym, wyrażającą się z reguły podjęciem określonych czynności faktycznych, takich jak wydanie rzeczy lub przekazanie kwot pieniężnych. Dodać trzeba, że adaptacja taka nie może także uchybiać założeniu, zgodnie z którym zaskarżalność postanowień sądu została w postępowaniu egzekucyjnym zwężona do granic niedającej się uniknąć konieczności”. Ostatnia konstatacja wynika wprost z odczytywanego w kontekście art. 78 Konstytucji art. 7674 § 1 k.p.c. Jak ponadto podkreślił Sąd Najwyższy w przywołanej uchwale: „niewątpliwie postanowienie sądu nie kończy postępowania w sprawie przez sam fakt oddalenia lub odrzucenia skargi na czynność komornika, gdyż postępowanie w tym przedmiocie nie jest synonimem postępowania w sprawie egzekucyjnej”.
Trybunał podkreśla zatem, że nie są trafne twierdzenia skarżącej, zgodnie z którymi kwestionowany przepis „wyłącza możliwość zaskarżania postanowień sądu pierwszej instancji w przedmiocie oddalenia skargi na czynność komornika kończącego postępowanie w sprawie przez nabywcę nieruchomości w toku postępowania egzekucyjnego”. W ten sposób ujęty zarzut jest oczywiście bezzasadny, gdyż „sprawa”, do której odwołuje się skarżąca, nie jest „sprawą egzekucyjną” w podanym powyżej znaczeniu. Zgodnie zaś z przedstawionymi powyżej uwagami kwestionowany przepis – wbrew odmiennemu zdaniu skarżącej – nie stoi na przeszkodzie zaskarżalności orzeczeń (kończących postępowanie w sprawie) wydanych w ramach kontroli czynności lub zaniechań komorniczych (dokonywanych w toku postępowania egzekucyjnego).
W ocenie Trybunału nieprawidłowe jest stanowisko skarżącej, według którego dopiero postanowienie oddalające skargę na zaniechanie komornika zakończyło postępowanie egzekucyjne w jej sprawie (egzekucyjnej). Przysądzenie własności w toku postępowania egzekucyjnego nie jest bowiem zależne od wystawienia faktury VAT. Postępowanie egzekucyjne na tym etapie kończy się więc z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności, od którego zresztą przysługuje zażalenie (zob. art. 998 § 2 zdanie pierwsze oraz art. 999 k.p.c.). Dalsze czynności lub zaniechania komornika – związane z obowiązkami wynikającymi z prawa podatkowego – podlegają kontroli poza postępowaniem egzekucyjnym (np. kontroli podatkowej).
Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054, ze zm.) komornicy sądowi wykonujący czynności egzekucyjne w rozumieniu przepisów k.p.c. są płatnikami podatku od dostawy, dokonywanej w trybie egzekucji, towarów będących własnością dłużnika lub posiadanych przez niego z naruszeniem obowiązujących przepisów (zgodność tego przepisu z art. 2 Konstytucji potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 listopada 2010 r., P 44/07, OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 97). Co więcej, na podstawie § 23 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 marca 2011 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 68, poz. 360) na komorniku spoczywa obowiązek wystawienia faktury z tytułu dokonanej przez niego dostawy w imieniu dłużnika i na jego rachunek (w chwili składania przez skarżącą wniosku o wystawienie faktury obowiązywał analogiczny przepis – tj. § 24 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 maja 2005 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, zaliczkowego zwrotu podatku, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług [Dz. U. Nr 95, poz. 798, ze zm.], które zostało uchylone z 1 grudnia 2008 r.). Kwestie te są bezsporne w orzecznictwie sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz sądów administracyjnych (zob. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2006 r., sygn. akt III CZP 115/06, OSNC z 2007 r., nr 10, poz. 146, s. 16 oraz wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z 17 czerwca 2011 r., sygn. akt I FSK 1064/10, Lex nr 846468 oraz 26 stycznia 2011 r., sygn. akt I FSK 1584/10, Lex nr 951768). Uchylanie się od wystawienia faktury przez komornika, wbrew nałożonemu na niego obowiązkowi, nie podlega jednak kontroli w ramach postępowania egzekucyjnego, lecz kontroli podatkowej. Stwierdzenie niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu nie zmieni więc – w świetle przedstawionych uwag – sytuacji skarżącej.
Wobec powyższego Trybunał stwierdza, że argumenty mające przemawiać za naruszeniem przez zaskarżone przepisy prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszoinstancyjnego (art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji) cechują się oczywistą bezzasadnością (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

Z przedstawionych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.