Pełny tekst orzeczenia

377/4/B/2013

POSTANOWIENIE

z dnia 13 lutego 2013 r.

Sygn. akt Ts 77/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Zbigniew Cieślak,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Przedsiębiorstwa Handlowego „Yanex” J. i E. K. Sp. j. w Słupsku w sprawie zgodności:

art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 22 marca 2012 r. Przedsiębiorstwo Handlowe „Yanex” J. i E. K. Sp. j. w Słupsku (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych): po pierwsze, z art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 i 2; po drugie, z art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2; po trzecie z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Skarżąca zarzuciła niekonstytucyjność art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w zakresie, w jakim umożliwia on zasądzenie kosztów sądowych stronie zwolnionej od opłaty od pozwu wtedy, gdy roszczenie tej strony zostaje uwzględnione w części.

Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującą sprawą. Skarżąca – zwolniona od opłaty od pozwu – wniosła o zasądzenie od Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Lęborku kwoty 101 191,83 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwot wskazanych w pozwie oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Kwota wskazana w pozwie miała być wynagrodzeniem za bezumowne korzystanie z nieruchomości skarżącej w okresie od 1 sierpnia 2005 r. do 31 lipca 2009 r. Wyrokiem końcowym z 5 maja 2011 r. (sygn. akt IX GC 76/10) Sąd Okręgowy w Gdańsku – IX Wydział Gospodarczy częściowo uwzględnił powództwo skarżącej. Zasądził od niej na rzecz pozwanego kwotę 2145,75 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. Ponadto, nakazał ściągnąć od skarżącej na rzecz Skarbu Państwa – Kasy Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 4547,13 zł tytułem nieuiszczonych kosztów postępowania. Wyrokiem z 15 grudnia 2011 r. (sygn. akt I ACa 951/11, I Acz 1222/11) Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział I Cywilny (m.in.) sprostował wyrok sądu okręgowego w ten sposób, że po słowach „od [skarżącej]”, a przed słowami „kwotę 4547,13 zł” dodał: „z zasądzonego roszczenia”. Sąd oddalił także zażalenie skarżącej oraz orzekł o kosztach postępowania. W uzasadnieniu stwierdził: „niemożność ściągnięcia należności sądowych od przeciwnika strony zwolnionej od kosztów sądowych uprawnia do ściągnięcia należności od tej strony z zasądzonego na jej rzecz roszczenia. Oznacza to, że bez znaczenia pozostaje akcentowana w zażaleniu okoliczność, iż powód w toku postepowania został zwolniony od opłaty od pozwu”. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, wraz z uzasadnieniem, doręczono pełnomocnikowi skarżącej 1 lutego 2012 r.

Skarżąca uważa, że zakwestionowany przepis narusza zasadę lojalności Państwa w zakresie ekonomicznych interesów obywatela. Twierdzi bowiem, że ponieważ zwolniono ją z opłaty od pozwu i zwolnienia tego nie cofnięto, więc mogła oczekiwać, iż w toku procesu nie poniesie już kosztów sądowych. Zarzuciła, że zaskarżony przepis różnicuje sytuację podmiotów podobnych, tj. stron zwolnionych z opłaty od pozwu. Jak wyjaśniła: „pozwala [on] na obciążenie kosztami sądowymi tej strony, która częściowo sprawę wygrała, a nie pozwala na obciążenie kosztami sądowymi tej strony, która sprawę przegrała w całości, mimo że oba wskazane podmioty uzyskałyby początkowo tożsame zwolnienie od kosztów sądowych, które to zwolnienie nie zostało cofnięte”. Według skarżącej naruszenie zasady równego traktowania interesów ekonomicznych przejawia się także i tym, że „przepis jest tak skonstruowany, że ma zastosowanie jedynie w sprawach pieniężnych i to w typowych sprawach »o zapłatę«. (…) Nie ma możliwości, aby ściągnąć koszty z takiego roszczenia jak np. o ustalenie, o wydanie rzeczy, o stwierdzenie nieważności uchwały (np. Walnego Zgromadzenia wspólników spółki z o.o.), o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego”.

W zarządzeniu z 31 października 2012 r. (doręczonym 7 listopada 2012 r.) pełnomocnika skarżącej wezwano do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej, tj. do wskazania naruszonych praw i sposobu ich naruszenia.

W piśmie procesowym z 14 listopada 2012 r. (data nadania) pełnomocnik odniósł się do zarządzenia. Wskazał, że naruszonymi prawami skarżącej są „prawo do lojalności Państwa wobec obywateli i innych podmiotów prawa” w zakresie ich ekonomicznych interesów (art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji) oraz „prawo do równego traktowania ich interesów ekonomicznych” (art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2, oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji). W uzasadnieniu pisma podtrzymał argumenty przedstawione w skardze konstytucyjnej. Podkreślił, że koszty sadowe maja bezpośredni związek z interesami ekonomicznymi skarżącej, w związku z tym nielojalność Państwa dotyczy bezpośrednio jej praw majątkowych.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji środek ten inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów będących podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje warunki formalne, których spełnienie pozwala na przekazanie jej do merytorycznego rozpoznania. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) na skarżącym spoczywa obowiązek wskazania, jakie konstytucyjne prawa lub wolności w jego sprawie naruszono, oraz określenia, na czym naruszenie to polega. Zdaniem Trybunału niniejsza skarga konstytucyjna tych warunków nie spełnia.

Zgodnie z zakwestionowanym w skardze art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych koszty nieobciążające przeciwnika sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji nakazuje ściągnąć z roszczenia zasądzonego na rzecz strony, której czynność spowodowała ich powstanie.

Na wstępie Trybunał zwrócił uwagę na to, że art. 113 ustawy o kosztach sądowych, a zatem również zakwestionowany w skardze ust. 2 pkt 1 tej ustawy, zastąpił art. 11 poprzednio obowiązującej ustawy z 13 czerwca 1967 r. Jak przyjmuje się w doktrynie przedmiotu: „Ponieważ konstrukcja i treść normatywna obydwu przepisów jest podobna, zachowało aktualność orzecznictwo do art. 11 ustawy z 13 czerwca 1967 r.” (zob. K. Gonera, Komentarz do ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Lexis Nexis, Warszawa 2007, s. 454).

Odnosząc się do meritum sprawy, Trybunał przypomina, że kwestia kosztów sądowych oraz zasad ich ponoszenia była już wielokrotnie przedmiotem merytorycznej oceny Trybunału Konstytucyjnego. Jak orzekł Trybunał w wyroku z 17 listopada 2008 r.: „koszty sądowe są tradycyjnie uznanym instrumentem polityki państwa służącym do regulowania relacji stron stosunków procesowych oraz – w szerszym ujęciu – stymulowania decyzji jednostek co do sposobu prowadzenia swoich interesów i doboru środków ich ochrony. Koszty postępowania służą osiągnięciu należytej sprawności organizacyjnej i orzeczniczej sądów oraz oddzieleniu roszczeń szykanujących i oczywiście niezasadnych od roszczeń uzasadnionych, służących ochronie praw i wolności jednostki. Koszty sądowe spełniają liczne funkcje: społeczne, fiskalne, a także służebne wobec wymiaru sprawiedliwości. Funkcja społeczna oznacza wpływ, jaki koszty postępowania wywierają na życie społeczne w sensie pozytywnym, ograniczenie pieniactwa, szykanowania przeciwnika, minimalizacja zachęt do ochrony fikcyjnych interesów i chęci niesłusznego wzbogacenia się kosztem przeciwnika etc., jak i negatywnym, np. utrudnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, zaburzenia funkcjonowania zasady faktycznej równości uczestników postępowania. Funkcje fiskalne polegają na uzyskaniu częściowego przynajmniej zwrotu kosztów funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, przy czym w wypadkach skrajnych realizacja tej funkcji może przerodzić się w nadmierny fiskalizm, stanowiący zagrożenie prawa do sądu. Funkcje służebne wobec wymiaru sprawiedliwości przejawiają się przede wszystkim wpływem kosztów na zachowania stron w trakcie procesu” (SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154).

Trybunał przyjmuje, że ogólną zasadą jest odpłatność postępowania sądowego. Strona może zostać zwolniona od kosztów sądowych (w całości lub w części), jednak takie zwolnienie należy traktować jako wyjątek (odstępstwo) od zasady ogólnej. Zdaniem Trybunału zwolnienie od kosztów sądowych „ma istotne znaczenie dla zapewnienia stronom (podmiotom prawnym) dostępu do sądu dla realizacji ochrony ich praw (…) prawo do zwolnienia nie jest jednak nieograniczone i nie jest jego celem zapewnienie idealnej (wedle oceny zainteresowanego) dostępności wymiaru sprawiedliwości zawsze i w każdej sprawie” (SK 33/07, zob. również wyroki TK z: 7 września 2004 r., P4/04, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 81 oraz 16 czerwca 2008 r., P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80).

W związku z powyższym Trybunał zauważa, że skarżącą, w drodze wyjątku, częściowo zwolniono od kosztów sądowych. Z przedstawionego przez nią stanu faktycznego i materiału dowodowego dołączonego do akt sprawy wynika, że zwolniono ją wyłącznie z opłaty od pozwu. Zwolnienie to umożliwiło jej wytoczenie powództwa, a zatem dostęp do sądu w celu ochrony naruszonych praw. Inicjując postępowanie, skarżąca była zatem zobowiązana do uiszczenia jedynie tych opłat i pokrycia tych wydatków, których nie obejmowało zwolnienie (art. 101 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych). Koszty, których wysokość odpowiadała kwocie zwolnienia, „skredytował” Skarb Państwa, który działa w procesie, nie jako strona, ale jako podmiot publicznoprawny organizujący wymiar sprawiedliwości.

Zgodnie z jedną z zasad procesowych sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji (art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c.). Gdy strona jest – tak jak skarżąca – zwolniona z obowiązku wniesienia opłaty od pozwu, a opłatę tę, tymczasowo ponosi Skarb Państwa, sposób i zasady rozliczania kosztów określa art. 113 ustawy o kosztach sądowych. W ust. 1 przepis ten odsyła do odpowiedniego stosowania zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu, tj. zasad określonych w art. 98-107 k.p.c. i art. 520 k.p.c. Obowiązuje tu ogólna zasada odpowiedzialności za wynik procesu – „kto przegrywa, ten płaci”. Jednak w przypadku, gdy – tak jak w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę – nie ma podstaw do obciążenia nieuiszczonymi kosztami przeciwnika strony, która swoimi czynnościami koszty te spowodowała, mają zastosowanie reguły określone w zakwestionowanym przez skarżącą art. 113 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych. Biorąc je pod uwagę, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji orzeka o należnych Skarbowi Państwa kosztach sądowych.

Zdaniem Trybunału skarżąca, decydując się na wystąpienie do sądu z powództwem powinna brać pod uwagę powyższe uregulowania i konsekwencje ewentualnego częściowego nieuwzględnienia roszczeń. Jeżeli skarżąca twierdzi, że in concreto mogła oczekiwać, iż nie poniesie kosztów sądowych, to – zdaniem Trybunału – sprowadza rozważania do kwestii stosowania prawa, a ono zasadniczo pozostaje poza zakresem kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, gdyż art. 79 ust. 1 Konstytucji wyklucza badanie w trybie skargi konstytucyjnej indywidualnych rozstrzygnięć podjętych w sprawie skarżącego. (zob. postanowienia TK z: 21 czerwca 1999 r., Ts 56/99, OTK ZU nr 6/1999, poz. 143 oraz 21 czerwca 2000 r., Ts 33/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 222).

Naruszenie swych praw skarżąca uzasadnia również tym, że zakwestionowany przez nią art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych jest tak skonstruowany, że ma zastosowanie jedynie „w sprawach pieniężnych i to typowych o zapłatę”. Trzeba jednak wyjaśnić, że przepis ten wprowadza ograniczenie w postaci górnej granicy ściągalności należności Skarbu Państwa. Ma ono gwarantować, że wtedy, gdy należności Skarbu Państwa będą wyższe niż zasądzone koszty, strona nie zostanie nimi obciążona (zob. wyrok SN z 30 stycznia 1973 r., I CR 653/72, OSNC nr 12/1973, poz. 220). Ograniczenie to ma zatem charakter typowo gwarancyjny, dlatego zarzuty sformułowane w tym zakresie należy uznać za oczywiście bezzasadne.

Trybunał stwierdza również, że ani w skardze, ani w piśmie procesowym będącym odpowiedzią na zarządzenie sędziego Trybunału skarżąca nie wyjaśniła, jakie prawo podmiotowe, wynikające z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji naruszono. Oba pisma procesowe mówią jedynie o uszczupleniu „środków finansowych” skarżącej, będącym następstwem zastosowania w jej sprawie zakwestionowanego art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych. Według skarżącej: „powyższa regulacja rzutuje na własność i prawa majątkowe strony skarżącej, a w istocie – na środki finansowe, które podlegają ochronie prawnej z mocy przepisów art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji”. Na podstawie analizy skargi dokonanej przez Trybunał można stwierdzić, że zarzuty skarżącej dotyczą przede wszystkim naruszenia zasad rzetelnej procedury sądowej, które wynikają z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Uszczuplenie praw majątkowych skarżącej może być ewentualnie konsekwencją niezapewnienia przez ustawodawcę standardów określonych w art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej. Jednakże merytoryczne rozpoznanie skargi w tym zakresie jest możliwe po powołaniu odpowiednich wzorców konstytucyjnych oraz sformułowaniu właściwego – zgodnego z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – uzasadnienia.

Podobnie należało ocenić zarzuty naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji. Skarżąca podnosi, że zakwestionowany przepis jest podstawą do zasądzenia kosztów sądowych stronie zwolnionej z opłaty od pozwu, której nie uwzględniono części roszczeń. Nie jest natomiast podstawą do obciążenia tymi kosztami strony, której roszczeń nie uwzględniono w całości. Zdaniem skarżącej wątpliwości co do zgodności zaskarżonego przepisu z Konstytucją także w tym zakresie dotyczą kwestii nieprawidłowo ukształtowanych przepisów (nierzetelnej procedury), których następstwem jest obowiązek poniesienia kosztów przez skarżącą (uszczuplenie majątku skarżącej). Ponadto należy zwrócić uwagę, że w myśl art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może odstąpić od obciążenia kosztami strony, której czynność spowodowała ich powstanie.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że w skardze nie wskazano ani naruszonych praw, ani tym bardziej sposobu ich naruszenia. Wniesiony środek ochrony konstytucyjnych wolności i praw nie spełnia zatem podstawowego warunku określonego w ustawie o TK. Dlatego – na podstawie art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.